ҚҰПИЯ КЕҢІСТІК Авторлық серияның онтөртінші ғылыми-болашақтық романы
ЖҮНІС САҚ ҰРПАҒЫ
КЕҢІСТІК КӨШПЕНДІЛЕРІ
14
ҚҰПИЯ КЕҢІСТІК
Авторлық серияның онтөртінші ғылыми-болашақтық романы
ИДЕАЛ
Нұр-Сұлтан -2021
УДК821. 512. 122-3
ББК84 ( 5 Қаз ) - 4
С 17
ISBN978 – 601 – 06 – 7746 – 3
С 17Сақұрпағы Жүніс. Құпия кеңістік.Авторлық «Кеңістік көшпенділері» сериялы ғылыми-болашақтық романдарыныңон төртінші ғылыми-болашақтық романы.-2021. – 282 бет.
Жазушы-болашақгер Жүніс Сақұрпағының авторлық «Кеңістік көшпенділері» сериялы ғылыми-болашақтықромандарының кітап болыпжарықкөрген«Тірішілікұясы», «Борыш»,«Шеңбердің түйісуі», «Көктен келген көшпенділер», «Марстан шыққан жаңғырық», «Қимайтын әлем», «Шолпанға көшкен ауыл», «Космотарих куәсі», «Суәлемінің саздары», «Жасампаздық қиырында», «Ғарыштан келген гүл», «Күзетші», «Жеке әлем»ғылыми-болашақтықромандары оқырман қауымға жақсы белгілі.
Авторлық сериясының онтөртіншісі - «Құпия кеңістік»ғылыми-болашақтық романында автор адам баласы мен күллі тірішілікиелерінсыртауасыз кеңістіңк пен ыстық-суықтан қорғайтын Жер атмосферасының құпия сырларын қозғайды.
ISBN978 – 601 – 06 – 7746 – 3УДК821. 512. 122 - 3
ББК84 ( 5 Қаз ) - 4
СақұрпағыЖүніс, 2021
Идеал,2021
БІРІНШІ БӨЛІМ
КІШКЕНТАЙКЕҢІСТІК
Батыл қадам
Саналы тұрғындарына ғаламат болып көрінетіні Жер ғаламшары жұлдызды әлем кеңістігінде кішкентай ғана аспан денесіндей көрінетінін ғарышта болған адам ғана біледі. Есенмұрат Күн жүйеміздегі барлық дерлік ғаламшарларда болып қайтқан. Бүгінде ғарышқа ұшу кім кімге де бір кездегі қарапайым әуе кемесімен ұшқанмен бірдей көрінеді. Алғашқы кезде Жердің төңірегіндегі ауасыз кеңістікке Байқоңыр ғарыш айлағынан ғарыш кемесімен ұшып шыққан әрбір ғарышкердің аты-жөні айтылып, суреттері газет-журнал беттерінде жарияланып, теледидардан көрсетілсе, енді ол дәстүр қалған. Бүгінде сирек те болса айтылып, хабарланып жататын жұлдызаралықсапарлар ғана әйгілі халыққа.
Ал Күн жүйеміздегі ғаламшарлар мен олардың серіктерін зерттеу ісі көптеп қолға алынған. Бүгінде олардың көбінде ғарыштық базалар жұмыс жасайды. Кейбіреулерінің қазба байлықтардың бары да анықталған. Мұнай табылған серіктер бүгінде дамыған елдердің қатты бақылауында. Егенмұрат сондай жаңалықтардың куәгері болған белгілі ғарышкер. Жер ғаламшарымыздың алыс ғарыш кеңістігінен қандай болып көрінетіні де оған аян. Тек ғарышта болып көрмеген адам ғана Жердің сырт бейнесін табиғи түрде көз алдына әкеле алмайды. Олпан, Шолпан, Қызыл ғаламшар, тағы басқадай толып жатқан ғаламшарлар мен олардың серіктеріндегі қолайсыз жағдайлар оларға барған ғарышкерлерді талай шаршатқан да. Олардағы қауіп-қатерлер де аяқтың астында еді. Есенмұрат өзі басқарған, қатысқан көп сапарларының біразында қанша рет қиын жағдайларға душар бола жаздады. Қандай да бір ғаламшардан ғарыш кемесімен ұшып шығу үшін барлық компьютерлік жүйелер дұрыс жұмыс жасауы керек. Егер сол жүйелерден бір кішкентай кілтипан табылса, жағңдайдың өзгергені.
Сондай қиындықтарды басынан өткерген адам ғана оны сезінеді. Ал айтуға оңай. Есенмұрат қиын жағдайларда: «Осы мамандықты неге таңдадым екен?» деп те қалады. Тіпті, «Бұдан ылай мұндай ғарыш сапарына аттанбаймын» деп, өзі өзіне уәде беретін кездері де болады. Жерге, Қазақ еліне, туылған жеріне қашан аман-есен жеткенше толғанады. Ал аман-есен келіп, демалғаннан кейін ол қиындықтардыұмыта бастайды. Үйренген әдетінен арыла алмай, қайтдаған ғарышқа аттанғысы келіп тұрады. Қалай дегенде де, ғарышқаұшудың өзіндің бір ерекшелігі де бар. Оған уақыт та көп кетеді. Соңғы кездері жұбайы Нұрайна да өзінің мұндай сапарларын қаламайтынын айтуын жиілеткен. Есенмұраттың ғарыш сапарында көргендері жайлы айтқан әңгімелерін тыңдай отырып, кейде жағасын ұстайды Нұрайна. Онан кейін ерін жанынан бір сәтке де шығарғысы келмейді. Егер Есенмұрат бір жағдаймен қандай да бір ғаламшарда қалып қойса, оны алып келу қиынға соқпақ. Табиғатта адамға қатер көп. Ал ғарыш кеңістігі мен ғаламшарларда кездесетін қатерлер әлдеқайда жиі болып жатады.
Ғарышқа ұшуға әбден машықтанып алған Есенмұрат көп жағдайда әйелінің қарсылықтарын тыңдамай да кетеді. Өйткені, жаңа тапсырма, алға қойылған жаңа мақсат өзін үнемі ілгері қарай жетелейді. «Бұдан былай ұшпаймын. Осымен доғарамын» деп уәдені төге салады жұбайына. Нұрайна табиғатынан жұмсақмінезді жан. Ерінің көңілін қимай, алыс ғарыштық сапарға шығарып салғаннан кейін оны тағаттана күтумен жүреді. Ал Есенмұрат аман-есен келіп, қаушып, сағыныш мауқын басқаннан кейін онысын ұмыта бастайды. Оған қоса ерінің өз қатарынан қалмауын да ойлайды. Махаббат сезімі бар жерде, сағыныш сезімі де бар.Әуел баста Нұрайна Есенмұратты тек ғарышкер болғандықтан ұнатпаған. Оның аса мәдениеттіліг мен қарапайымдылығы, батылдығы мен білімділігі баураған. Сонымен бірге Есенмұраттан ғарыш оқиғалары жөнінде әңгімелер тыңдауды қалайтын.
Екеуі үлкен бақ ішінде ұзақ серуендеп, көп сырласатын. Түнгі тұнық аспандағы мың-сан жұлдыздарға қызыға қарайтын. Сонда Есенмұрат олардың қайсысының жұлдыз, қайсысының ғаламшар екенін айтатын. Бүгінде Есенмұрат ғаламшарлардың біршамамсында болып қайтқан. Оларда басынан өткен қиындықтары мен қатерлерін естігеннен кейін Нұрайнаның ол ғаламшарларға қарағысы да келмей қалған. Ал ері солардың біріне ғарыш кемесімен аттанып кеткеннен кейін Нұрайна түн тыныштығында одан көз алмайды. Күндіз қолы босағанда ұлы Ысмадияр мен Сандуғашты ертіп алып бақ ішін аралайды. Ол сәтте де ерін ойлайды. Бақ ішіндегі ашық алаңқайдағы демалыуға арналған орындыққа отыра кетіп, кішкене сөмкесінен бейнеқабылдағышын алып, ерінің барған ғаламшарында қандай жұмыстар жасап жүргенін көреді. Бейнеқабылдағыш экранынан бәрі де анық көрінеді. Ғарышкерлерге төнген ешбір қауіп-қатер байқалмады. Бәрі де ойдағыдай сияқтанады.
Сөйтіпкүн санапжүріп, ерімен өқайта табысады. Енді оған төзімі біткен. Кейінгі кездері ерін жұлдызаралық сапарға жібермеуге бекінген. Кезекті сапарға аттануға Есенмұраттың өзінің де зауқы жоқ-ты. Шетсіз, шексіз қараңғы кеңістіктежұлдызаралық кемемен ұзақ уақыт бойыұшудың өзінің кейде қызық еместей көрінетін бар. Осыны ойлай келе Есенмұрат әйелі Нұрайнаның айтқан жанашырлық сөздеріне иланайын деді. Тек өзінің жастайынан ойлаған бір арманы бар. Ол ой-арманын мына өмірдегі тағдыры өзгертіп те жіберген. Содан осы ғарышкерлер мектебіне оқуға түскен. Ол кезде Есенмұрат су тұңғиыындағы қараңғылықтан гөрі ғарыш кеңістігін жасқы деп санайтын. Өйткені, мұхит суының тереңіне түсу оңай емес. Оның әрбір метр тереңдігі қатерлі. Енді өзі ғарыш кеңістігінің әрбір шақырымының да қатерлі екеніне көзін жеткізе бастаған. Оған өзі жұлдызаралық сапардан оралғанша әйелі басынан кешетін уәйімі де қосымша болған. Осының бәрін ой елегінен өткізе келе Есенмұрат әйелінің сөзіне тоқтайын деді. Бірде екеуі түскі ас дастарханында дәмнен ала отырып, осы мәселені қозғаған.
- Иә, ойлап қарасаң, суасты да ғарыш кеңістігіндей бір кеңістік, - деді Есенмұрат әйеліне қарап, - тек ол шектеулі кеңістік. Өзі қараңғы, өзі суық. Сондықтан оның да адамға қатерлі...
- Су әлемін қатерлі дегеніңді маған айта бермеші, - деді Нұрайна еріне көз қиығын сала қарап, - одан басқа да уәйім жетеді маған. – несі қатерлі? Су әлемі Жеріміздің бір бөлігі ғана. Шетсіз, шексіз жатқан ғарыш кеңістігі емес!Өзің жаңа ғана айтқаныңдай, шектулі кеңістік. Жерімізде. Елімізге жақын.
- Иә, бұл сөзіңнің жаны бар, - деді Есенмұрат сәл сергіп, - мұхит әлемі елімізге жақын. Тереңі де шектеулі. Әрі кетсе, он бір, он екі шақырым болар? Менің жастайымнан алдыма қойған бір мақсатым да су әлемі тереңін зерттеуеді ғой. Денсаулығым ондай зерттеулерге жарамды. Су тереңінде болу - ғарыш кеңістігінде болудан гөрі жеңілірек болар? Мұхит суы тереңін зерттеуге арналған сүңуірлер де көп жетілдірілген бүгінде. Ондай сүңгуір кемелермен мұхиттереңін шарлапжүрген ғалымдар мен мамандар қаншама! Ал оны қауіпті десең, мұхит тереңін Жеріміздің төңірегіндегі кеңістікте айналып ұшып жүрген үлкен кешенді ғарыш кемесінен бақылап-зерттейтін құрамға енермін.
- Иә, айтпақшы, ондай құрам да бар екен ғой! – Нұрайна қуанып қалды.
- Саған зерттеу аймағының жақындау әрі жеңілдеу болғаны...
- Мәселе, жақындықта да, жеңілдікте де емес, мәселе, сенің аман-есен болуыңда.
- Ол жанашырлығыңды түсінемін, Нұрайна. Бірақ жеңіл жұмыс, қауіпсіз жұмыс деген бар ма, бұл жарық та жылы дүние әлемінде. Мен туылғаннан қиыншылыққа жаралған адммын. Жеңіл өмір маған қызық емес. Түсінеің бе, сен осыны?
- Неге түсінбеймін, түсінемін ғой, - деді Нұрайна көздерін төмен салып, - өзім де кішкентайымнан еңбекқор болып өскенмін. Қай ай»маққа барып зерттеулер жүргісең де, аман жүргенің, аман-есен оралғаның керек маған.
- Қауіпсіз жұмысты қайдан табайын, Нұрайна? Саналы адам баласы қадам басқан жердің бәрі де қауіп. Өзің : «Тек жұлдызаралық сапарларда қауіп көп»деп санайсың. Ал ой жіберіп қарасақ, адам пенденің жүрген-тұрған жерінің бәрі де қылкөпір. Мына қаланың қым-қуыт қиылысқан көшелерінде мың-сан түрлі көліктер ағылып жатыр. Көше қиылысынан өткенде, ол да қауіп. Жеңіл көлікпен, әуе кемесімен сапар шегу қауіп емес пе? Оған қоса табиғи апаттар бар. От, су, жел және басқа да толып жатқан қауіптер бар адам баласына. Оның бәрін ойлай берсек, қала өмір сүресің, бұл жарық та жылы дүние әлемінде?
- Рас, - деді Нұрайна еріне қарап, басын жай ғана изеп, - айтып отырғаныңның бәрі де рас. Жазым да, жазымыш та аяқ астынан болады. «Ажал – айла таптырмас» деген де мақал бар қазақта. Бәрі де адамнның маңдайына жазылған тағдырына байланысты ғой. Мейлі, Есенмұрат, жұлдызаралық сапарға аттанамын десең де, мұхит тереңіне түсемін десең де өзің еркің білсін.
- Сен маған ренжіп қалған жоқсың ба, Нұрайна? – деп, Есенмұрат оң қолына ұстаған шай толып кемесін дастархан үстіне жай ғана қоя салды.
- Неге ренжимін? Бала емеспін ғой. Бәрін де түсінемін.
- Бұл айтқандарым, менің нақты бір шешімім емес, Нұайна, - деді Есенмұрат оң қолына шай толы кесені қайта ұстап, одан бір ұрттап алып, - ұзақ сапарда болған кезімде сенің мені қалай сарылып күттініңді де түсінемін. Мүмкін, Жеріміздің төңірегіндегі кеңістіктегі үлкен ғарыш кемесі кешенінен мұхит суы тереңіне ғарыштан ғылыми-зерттеу жұыстарын жүргізетін тапқа ауысармын. Ондай кешеннен мұхит әлемін қалай зерттесем де қауіпсіз ғой.
- Теккеме ішіндегі салмақсыздық шаршатпаса болғаны да,- деп Нұрайна еріне қайта қадалды.
- Салмақсыздық деген қорқынышты нәрсе емес. Оған менің етім әбден үйренген, - деді Есенмұрат кеседегі шайынан ұрттай отырып.
Ерлі-зайыптылар арасындағы әңгіме біразға созылды. Көп нәрсені талқылады. Есенмұраттың алыс жұлдызаралық сапардан жалыққанының басты белгісі де осы шешімі еді. Енді қозғалмаса болмайды. Жұлдызаралық сапардың атағы мен алғысы мол болғанымен отбасының тірішілігіне қолйсыз. Оны екеуі де түсінген. Алдарына қойған мақсаттарының бағыт-бағдары да енді айқын. Есенмұрат әңігме соңында Жер төңірегіндегі ғарыш кеңістігіне ұшып жүрген үлкен ғарыш кемесі кешенінен мұхит тереңін бақылап зерттетін топқа енуге бел байлады. Мұхит су тереңіндегі тірішілік әлемін зерттеу Есенмұраттың жастаынан бергі ой-арманы. Онысын әйелінен жасырған емес. Ал шындығына келгенде, мұхит суының тереңі де қатерлі. Оның қараңғылығы мен суықтығын былай қойғанда, ғаламат қысымының өзі жан шошытады. Мұхит суы тереңіне сүңгуір кемемен түскен адамға олардан басқа да кездесер қатерлер көп. Оны Есенмұрат әуелден жақсы біледі. Тек әйеліне ондай қауіптер жайылы айта бермейді. Оны айтса, Нұрайна өзін мұхит тереңіне баруына да қарсы оолады. Ол Есенмұраттың мұхит суының тереңіне емес, Жер төңірегіндегі кеңістікте айналаұшып жүрген ғарыш кемесі кешеінен ғылыми-зерттеужүргізгенін қалайды. Ал оған Есенмұраттың барғысы жоқ. Сонда да осы дастархан басында Нұрайна Есенмұратты өз қалауына мақұлдатты. Кішкентай кеңістік деліетін мұхитты таңдады Есенмұрат.
Өзгергенжоспар
Соңғы кездері Есенмұраттың көңісіздеу жүргенін әріптес достары аңғарған. Ол көңіл-күйі әдетте, қандай да бір ғаламшарға аттанарда байқалады. Ал өзі анау-мынау қиындықтарды айтып қиналғандарға жымия қарайтын. Ондайларды өзінің батыл жігіттік жігерімен демейтін. Ешқайсысының көңілін қалдырған емес. Тек соңғы кездері Есенмұрат өзінің отбасы жөнінде көп ататын болған. Сол сөздерінен Есенмұраттың әйелі Нұрайнамен бір пікірде емес екенін сезетін әріптестері. Кейінгі кездегі жоспарлағнған сапар Плутон ғаламшарына ұшу еді. Ол сапарға қатысуғ Есенмұрат бірден келіскен. Біраө өзі осы кезге дейін алыс ғаламшарға барып көрмеген. Бұл кезге дейін ең жақын деген ғаламшарларда, олардың кейбір серіктерінде болйып қайтқан. Сондықтан бұл сапар Есенмұратқа бір жағынан қызықтау көрінген. Тек ол ғаламшарға барып қайтқан ғарышкерлер өте аз. Есенмұратты сол жағы да қызықтырған еді. Үйдегі әйелімен болған әңгімеден кейін келіскендері бойынша сөзінде тұруы керек те еді. Басқаны алдаса да, өзінің жан-серімін алдай алмақ емес. Нұрайнаны осы кезге дейін бір ренжітіп те көрмеген. Тек әйелін тыңдаумен шектелгені емес бұл.Ғаламшараралық сапардан шаршағанының да белгісі еді. Мұнысын білген башысы:
- Мұныңызды түсніе алмадым, - деген Ғаламшараралық сапарларға ғарышкерлер дайындау орталығының басшысы қызмет бөлмесінде Есенмұратқа, - сапардан неге бас тарттыңыз?
- СабырЖақыпбайұрпағы, - деген оған Есенмұрат, - мен мұхит суы тереңін жастайымнан армандап өскен адаммын. Мұхит жайанда, мұхит суының зеттелуі жайнда жазылғн ғылыми, ғылыми-көпшілік кітаптарды да көп оқығанмын. Бірақ өзіңіз білетіндей ғарышкер болып кеттім. Рас, ғарышкер болуды да армантайтынмын жас кезімнен. Ол арманымды жүз пайыз орындадым. Енді мұхит тереңін де зерттеп көрсем бе деген ойда едім.
- Иә, бұл ниетіңіз де жөн, - деп басшы ойланып қалған, - тек мұхит суы тереңінің ғарышы кеңістігінен де қатерлі емес пе?
- Оны жақсы білемін, - деді Есенмұрат, - мен бұл шешімім жөнінде көп ойланғанмын. Отбасыммен де кеңіскенмін. Сөйтіп, осындай шешімге келгенмін. Тек бұл менің ғарыш сапарларынан мүлдем күдер үзгенім емес. Мен мұхит тереңін Жеріміздің төңірегіндегі ғарыш кемес кешенінен бақылап-зерттеймін, арнайы бақылау құралдарымен.
Басшы Есенмұраттың осы сөзінен кейін кідіріп қалған. Есенмұраттың соңғы сөзі шынында да иланарлық еді. Мұхит тереңі де екінші ғарыш! Мұхиттың ашылмаған құпиясы таусылған ба. Оның үстіне, бүгінде ғарышкерлердің де мұхит құпиясын ашуға қосқанүлестері аз емес. Осы жағынан келгенде, Есенмұраттың тілегін қанағаттандырмаудың реті де жоқ-ты. Арада өткен бірнеше минуттық үзілістен кейін басшы Есенмұратқа қарап алып, орнынан тұрып, оң қолымен оның оң қолын қысты да:
- Көгілдір мұхит та екінші ғарыш! Отбасыңмен ақылдасып осылай шешкенің де дұрыс шығар. Не айтайын. Жолың болсын. Бізді де ұмытпа. Плутон ғаламшарына аттанатын басқа ғарышкер табармыз. Оған баруға ниет білдіріп жүргендер де аз емес, бүнінде. Оны өзің де білесің. Ғарыштың құпия сыры мен қызығы да таусылмақ емес. Біз әлі ғарышкер тілімен айтқанда, «ауыл арасында» жүрміз. Мұхит та кең, терең. Оны зерттейтін де білікті зерттеуші керек. Бұл жолда мол табыстарға жете беруіңе де тілектеспін. Үйренісіп те қалып едік, бір бірімізге. Қызмет барысында ара-тұра анау-мынау артық сөздерім болса, көңіліңде қалдырмассың. Жұмыс барысында не болмайды.
- Ол не дегеніңіз? – деді Есен мұрат толқып, - мен сізден көңілім қалатындай артық сөз естіген емеспін. Сіздің басшылық үлгі-өнегеңіз ешқашан да ұмытылмақ емес. Менің бір айтқан осы өтінішімді кері қақпай, қабыл алып, алға қойған мақсатыма демеу көрсеткеніңізге мың да бір алғыстымын!
Осы сөзінен кейін Есенмұрат өзі қалыптасып қалған әскери тәртіппен кілт кейін бұрылып, шығар есікке қарай беттеді. Бауырласып қалған басшы да іштей толқып, үнсіз тұрып қалған. Есенмұрат көп ғарышкерлердің ішіндегі елеулісі еді. Басшының өзі де әрбір ғарыш сапарында оған үлкен сенім артатын. Енді онымен қоштасуға тура келген. Амалы қанша, өмір адамдарды ылғи да бірге жүргізіп қоймайды. Адамның жоспары да, алға қойған мақсаты да өзгеріп отырады. Ғарышкерлер құрамынан шығып кетіп бара жатқан бір Есмұрат қана емес, бірі келіп, бірі кетіп жатады құрамнан. Бүгіндегі ғарышкерлерді жай бір ұшқыштардай ғана көреді. Әуелгі бір кездердегідей ерекше елей бермейді. Осы Күн жүйесіндегі Айдан бастап қаншама ғаламшарлар менолардың табиғи серіктеріне ғарыш кемелерімен ұшып барып келіп жүр ғарышкерлер. Құдірет жаратқан сол аспан денелерінде бір рет болып келгеннің өзі неге тұрады адам баласына. Ал ғарышкерлерге қай ғаламшардың табиғаты да ауыл табиғатындай етене таныс. Олардың бетіне ғаламшараралық кемелермен барып қону да, одан қай ұшып шығу да үйреншікті ғарышкерлерге. Ғарышкерлердің ендігі ойлайтындары Күн жүйесінің шет аймақтарындағы ғаламшарлар.
Есенмұрат басшы бөлмесінен шыққан бойда осы ғарыш айлағындағы ғарыш кемелері тұрған алаңға келді. Онда талай ғарыштық сапарларды бірге бастарынан өткізген сенімді сапарластары бар.Соларға келіп жолықты. Олардың қай қайсысы да өзінің кететініе қынжылды. Өкініштерін білдірді. Өзі де оларды қимай тұрса да, алға қойған ұлы мақсатынан қайтар емес. Бұлар түгілі ең қиын-қыстау сәттерде өздеріне ақыл-кеңес беретін ең үлкен басшысның да алдынан өтті. Ендігі шешім жеңіл еді. Дегенмен де қиын. Кейде, сапарластарының қиымай қадаған көз қиықтарын көргенде, кеткісі де келмей қалады бір сәтке. Ғарыш айлағының алаң-алаңдарында тұмсықтарын аспанға тік қаратып, ұшуға дайын тұрған, өщі сапарластарымен бірге талай мініп ұшқан ғарыш кемелері де енді ерекше ыстық. Есен.мұрат енді сәлден соң сол ғарыш кемелердің ішіндегі өз көп мініп ұшқан ғарыш кемесінің ішіне де енді. Өзі отырған жақтауы биік, асты жұмсақ орындығһққа жайғасты. Қарсы алдындағы көп өлшеуіштер мен тетіктерді де екі қолының саусақтарымен жай ғана сипап өтті. Иллюминатордан сыртқа да көз салған.Артынша өзін осы кемемен әлдеқандай бір ғаламшардыңүстіне қонып тұрғандай сезініп те кетті. Өзінің сапарластары Еркеғали, Жолдас,Қалижан қоршап алған. Олардың әрқайсысы бір-бір сөз айтып, көңіліні онан сайын толқытады. Кейде сөздерін әзілге бұрады, артыншща қимаған толқыныстарын білдіреді.енді бірде ғаламшараралық сапарлардағы кейбір оқиғаларды естеріне түсіреді. Сөйтіп, өздеріне ерекше ыстық ғаламшараралық кемнің ішінде әңгімелесіп отырып та қалған.
Бірақ ғарышкерлердің уақытттары қашан да санаулы. Есенмұрат та, басқалар да оны жақсы біледі. Сондықтан сапарластарын да, талай сапар шеккен ғарыш кемелерін де қимай тұрса да, олармен қоштасуына тура келген. Сапарластары да уақыт талабына сай амалсыздан Есенмұратты шығарып салды. Бұл кезге дейін мұндайда шығарып салу рәсімі болатын. Ол рәсімдер Есенмұраттың көз алдынан кеткен емес. Қазір тіпті де толқып келеді. Мұндай таза достықты ешқашан сезінбеген. Енді қайта-қайта кейін бұрылып, өзін шығарып салып, жұмыстарына бара жатқан ғарышкерлерге оң қолын көтеріп те қояды.
Тек үлкен қақпа арқылы сыртқа шыққаннан кейін ғана өзінің осы ғарыш айлағымен, сапарластарымен біржолата қоштасқанын түсінді. Ендігі ойы алдағы жоспарларына ауған. Алдында үлкен сын күтіп тұр.Сүңгуір кемемен мұхит суының тереңіне бойлай түсу, Жер атмосферасынан шығып, ғапрыш кеңістігіне енуден қиын болмаса, жеңіл емес.Оны жақсы сезінді. Сонда да енді оған біржолата бел буған. Үйіне жетісімен демалыс бөлмесінде стеретеледидар көріпотырған жұбайының жанына жайғаса кетті. Әңгімесін бастамас бұрын жеңіл күрсініп те алған. Онысын іштей сезген Нұрайна да қиналғандай сыңай танытқан. «Құдайым-ай, не істесем екен. Қай жағын түзесем екен. Өмір қандай күрделі еді» деп ішінен тынды ол. Есенмұрат бар жұмысын бітіріп келсе де, енді әйеліне міндет еткендей, әлденеге өкпелегендей бұртиды.
Онысының бәрі де жаңа ғана сапарлас болған достарымен қимай қоштасқандағы толқыныс сезімінің қалдығы еді. Кейде әлденеге келіспей қалып жататын достары енді қандай ыстық болып кеткен. Оның үстіне Есенмұрат осы кезге дейін басқа қызметкен ауцысып көрген емес. Ғарышкерліктен кетсе, тап бір далада қалатындай сезінетін өзін. Ол ортадан басқа ортаға бара қалса, оған сіңіп кете алмайтындай көретін. Онысын Нұрайна да жақсы түсінеді. Бірақ амалы не. Ерін алыс ғарыш сапарына жіберіп, сарыла күткенді қаламайтын. Енді ерінің сол қызметінен кетіп, қиналып отырғанын сезіп, өзі де қиналып отыр.
- Мұхит суының тереңіне түскің келмесе, қайтадан сол ғарышкерлігіңе бара бер, - деді шамалы үнсіздіктен соң Нұрайна еріне бұрыла қарап.
- Ол не дегенің, Нұрайна? Мен жас бала емес шығармын!
- Кейін бірдеме болса, оны меннен көріп жүрмейсің бе?
- Ой, сен де бір. Кейде өстіп кететінің бар. Болды. Бәрі де болды. Басшыммен де, сапарлас достарыммен де қоштасып келіп отырмын. Бәрі де маған сәт сапар тілеп қалды.Тек сонша жылдар бойы бір ғарыш кемесімен бірге сапар шегіп, бірге қызмет еткен соңқиып қоштасу қиын екен. Толқып отырғаным содан. Басқа ештеме де жоқ.
- Шай қояйын ба? – сәл көңілденген Нұрайна.
- Әрине. Енліні бағытым да, мақсатым да өзгерді. Кішкентайымнан армандап өскен мұхит суының тереңіне түсемін суүгуір кемемен! Ғажап емес пе?! – деп қойды Есенмұрат.
- Әрине,ғажап! Тек қайда жүрсең де аман жүрші! – деп Нұрайна ерінің иығына басын сүйеп сәл отырды.
Содан кейін орнынан ширақ тұріп, асханға кетті. Есенмұрат осыдан біразуақыт бұрын келіскен кісілермен бейнебайланыс экраны арқылы сөйлесуге кірісті. Олар да өздеріне лайықты маманның келгеніне қуанған. Есенмұрат олармен қысқа сөйлесті. Ендігі істің бәрі де бейнебайласықа қатыссыз еді. Жұбайы екені асханада шәй іше отырып, мұхит әлемі жайында әңгіме қозғады. Әкесінің мұхт суы тереңін зерттейтін ғалым болғанын Ысламдияр мен Сандуғаш та қалайтын. Олар кең бөлменің ортасына шағын айдын орнатып, ішін суға толтырып, суға нешетүпрлі Балықтарды, Ұлу мен басқа да су иелерін жіберіп қызықтайтын үнемі. Енді әкелері арқылы талай тірішілік иелерін көрмек. Әкесі мен анасының оңаша айтқан әңгімелерін бұзбайық деп бөлек бөлмеде отырған олар анасы шәйға шақырған соң кешікпей келген. Шәйді енді Сандуғаш құйған. Әке мен ана да енді алдағы жоспарларын балаларына түсіндірген. Сөйтіп, бұл отырыс әдеттегіден өзгеше бір әсерлі отырыс болды.
Акванавттарқұрамында
Мұхит тереңі екінші ғарыш деп аталғанымен, оның қиын тұстарының бар екенін екінің бірі білетін еді. Су тереңінің қандай орта екенін әрине түсінеді. Егер сырттан оттегі келіп тұратын тыныс түтігі болмаса, кім кімде тұңғиықта бола алмайды. Солай бола тұрса да, кейбір халықтар сыртта дем жинап алып, су тереңінде ешбір қосымша оттегісіз біршама уақыт бола алады. Олар су астынан небір асыл тастарды іздейді. Соның өзі де адам баласының қабілетінің қаншалықты екенін танытады. Бос кеңістікпен салыстырғанда, су тереңінің адам баласына қолайлы жағы деа бар. Адам баласы қараңғы кеңістікте ешқашан да жеңіл киіммен қалықтап жүре алма седі. Ал су – адамның өз ортасы іспетті. Аса терең емес, жылы суда адам баласы балықша шоршып жүзеді. Біршама тереңге де сүңги алады. Су бетіне қайта қалқып шығады. Тіпті, су бетінде де, су тереңінде де түрлі жарыстар да ұйымдастырады.
Есенмұрат мектеп қабырғасында оқып жүрген кезінің өзінде суда жүзумен айналысқан. Қолдан жасалған су айдынында өткен жарыстарда ол талайды кейінге тастаған да еді. Сонда сыныптастарының бәрі де: «Осы Есенмұрат түбінде сүңгуір болады. Сөйтіп, мұхит суы әлемінің талай-иаоай құпия-сырларын да ашар» дейтін. Ондай сөздерді тек сыныптастары ғана емес, ұстаздары да айтатын. Бірақ өмір ағысы, ондағы тағдыры ол үміттердің бәрін де өзгертіп жіберген. Есенмұрат мектеп қабырғасынан шыққанан кейін мұхит емес, ғарышты таңдады. Ғарыш кемесіне отырды. Күн жүйесіндегі бірнеше ғаламшарлар мен олардың серіктеріне барып, олардың небір құпия-сырларын ашты. Енді міне, ондай сапарлардан бас тартып, бала кезінен армандған мұхит суы тереңіне бет қойған.
Ғарышкерлер тобынан шыққаннан кейін Есенмұрат көп уақыт жоғалпастан акванавтар құрамына енді. Есімі әлем халқына әйгілі, тәжірибелі ғарышкер болғандықтан денсаулығын саралаушылар да көп ойланбаған. Қандай ауыр, кұрделі жаттығулар болса да Есенмұрат дес берген емес. Бұл оның күшжігерінің әлі де мол екенін көрсеткен. Олай етпеске болмайды. Мұнда да ғарышкерлерге тән батылдық пен төзімділікті талап ететін күрделі жаттығулар жеткілікті. Оның ғарышкерләк жаттығуларға ұқсас жерлері де бар. Ғарышкерлер қандай да бір ғарыш сапарына аттанар алдында су тереңінде салмақсыздыққа жаттығады. Сондықтан ол жағынан да Есенмұраттың білімі мен тәжірибесі мол. Судағы жаттығуларда шыныққан Есенмұрат талай рет ғарыш кемесінен ашық ғарыш кеңістігіне де шыққан. Кеме үстінен талай рет жұлдызды әлемді арнайы құралдармен бақылаған да. Сондай батыл әрекеттерін енді су тереңінде жалғастырмақ. Аквалангтар құрамына еніп, бірнеше су асты жаттығуларын жасағаннан кейін Есенмұратқа бұл орта да үйреншікті бола бастаған. «Аквалангтар үйі» делінетін орталық үйдің кең алаңы су айдынына айналдырылған. Сол айдынның ішінде мүллі мұхит су ы тереңінің картасы тұтасымен бейнеленген. Онда су тереңінде ұзына созылып жатқан тау-жоталардың кішірейтілген көшірмесі де бар. Үй мейлінше үлкен. Оның қабырғасының ұзындығы үш шақырымға, ені екі шақырымға жетеді. Кішігірім көл десе де болғандай.
Аквалангтар құрамындағы көптеген өзгешеліктер Есенмұратқа ой салған. Енді ғарыш кемесімен ұшып шығып, Жер төңірегінде жылдап айналыпұшып жүрмейді. Одан әрідегі Шолпан, Қызыл ғаламшар, Қоңырқай ғаламшар мен басқа да ғаламшарларға сапар шекпейді. Осы жағын ойлағанда, Есенмұрат аквалангтар құрамына енгеніне іштей қуанышты. Ал су тереңіндегі қараңғылық пен қысым жағынан келгенде, оның ғарыштан әлдеқайда қатерлі екені белгілі. Оны енді Есенмұрат есіне көп алған жоқ. «Шешінген судан тайынбас» деген қазақ мақалын есінде тұтқан. Жаңа орта, жаңа құрамға қосылғалы жаңа достар та табылды. Олардың ішінде өзінен үлкендері де, қатарластары мен жастары да бар. Есенмұрат олармен тез тіл табысып, тез достасып та кеткен. Рас, алғашқы күндері жаңа орта көңілсіздеу сияқтанып та көрінген. Мұхит сууындағы үлкен кемеден жағаға лақтырып тасталған адамдай сезінген де ол өзін алғашқы бір кездері. Оған басты себеп, мұнда кездесетін кейбір қиын сәттер еді.
Кейінгі кездері ол қиындықтардың бәрі де ұмытыла берген. Әуелі өзімен түйдей құрдас Сағынғалимен достасқан. Келе-келе екеуі сырлас болып та алды. Есенмұрат ғарышкер кезінде ғарыштан көргендерін айтса, Сағынғали су тереңінде көрген-білгендерін тамылжыта әңгімелейді. Оның да екі перзенті – бір ұл, бір қызы бар. Екеуі отбасыларымен де араласып-құраласып үлгерген. Сағынғали ұзын бойлылау келген денелі жігіт. Ал әйелі өзіне кері жаратылғандай орта бойлы, нәзік денелі келген келіншек. Есенмұқраттың денесі де Сағынғалидың денесінен кем емес. Екеуі екі түрлі ортада әбден ысылған, шыныққан азаматтар. Нұрайна мен Сағынғалидың жұбайы Дариға да бір анадан туылғандай бір біріне өте ұқсас. Мінез-құлықтары да, сезімдерінің пәктігі де бір бірінен айнымайды.Сондықтан да Есенмұрат пен Сағынғали әйелдеріне өте риза. Есенмұрат кейде осы жағын ойлап, көтеріліп қалады кейде. Сағынғали екеуі күрделі жаттығулардан қолдары босаған кездерінде екі отбасының да жайын ойлайды. Ұл-қыздарына әкелік қамқорлық көрсетеді.
Екеуінің бұл шынайы достығын төңірегіндегілер де байқаған. Бас жаттықтырушы Кәкен Арманұрпаағы да достықтарын іштей бағалап, екеуінің бірге болуына, анау-мынау жұмыстарын бірге жасауларына жағдай жасайды. Ол мұндай бір бірін терең түсінетін, бір біріне осылай сыйлайтын, қимайтын адамдардың бірге жасаған қай істерінің де ерекше сапалы, мәнді болатынын жақсы біледі Кәкен Арманұрпағы. Мұнысын түсінген, риза болған қарамағындағылары да өзін ақылдыбасшы, жаттықтырушы дсанайды қашан да. Мұнда тек екеу-екеу болып оқшауланып кетуге жол жоқ. Өздерімен бірге жүретін орта бойлы, ақсары, бетіне шамалы әзім сызығы түскен Иса, денелі, мұрт пен сақал қойған, қзылшырайлы Мәмесейіт, орта бойлы, қара домалақ Марат және тағы басқа да акванавтар да бар құрамда. Үзіліс кезінде бәрі көл жағасында акванавтар Есенмұратты әңгімеге тартады. Онан сонау қиыр ғарыштағы сапарлары кезінде көрген-білгендерін сұрайды. Қаншама қиындықтарды бастарынан кешсе де, акванавтар ол қиындықтарын ғарышкерлер көретін қиындықтарға теңегілері келмейді. Бұл жағынан келгенде, Есенмұрат акванавтардың бәрінен де батыл, батыр адам болып шыға келеді.
Осындай күндер өтіп жатқан. Есенмұрат есімі еолге қанша әйгілі ғарышкер болса да, өзін соншалықты қарапайым ұстайды, ешбір қиындыққа қыңқ етпейді. Акванавттардың айтқан кеңестерін тыңдайды. Солардан небір әдіс-айланы үйренеді. Білмейтінін дер кезінде сұрап алады. Онсыз болмайтыны түсінікті. Қай нәрсенің қыр-сырын білу үшін оның әліппесінен бастау керек. Акваортада кездесетін небір таныс емес терминдер де Есемұратқа алғашқы кездері түсініксіз болған. Бірақ Есенмұрат өзінің зерделілігі, жігерлігімен игере білді. Су тереңінде қолданылатын құрал-жабдықтар да алуан түрлі. «Ғарыш молтоциклі» сияқтыбір кісілік көлік «Су асты мотоциклі» бар. Бұрынғыдай сүңгуір кеменің ішінде отырып, тек иллюминатордан су тереңін бақылау-барлау деген әлдеқашан жайына кеткен мұнда.
Бүгіндегі су астын зерттеудегі ерекшелік те осыған негізделген. Арнайы жасалған сүңгуір кемемен қажетті аймаққа, ауданға түскеннен кейін әрі қарай күрделі әрекеттер басталады. Былайша қарағанда, мұхит суының тереңін зерттеулілердің іс-әрекеттері де ғарышкерлердің ғарыштағы әрекеттерін көзге елестетеді. Мұнда мұхит суы бейнебір қараңғы кеңіңстік те, ал түбі қандай да бір ғаламшардың үсті сияқтанып көрінеді. Осы кезге дейін жасалған су асты жаттығуларының көбі дерлік қандай да бір ғаламшардың бетіне қонғандай әсер беретін. Мұндағы одан ең басты айырма – су тереңінің соншама қараңғылығы мен қысымының жоғарылығы. Кейбір ғаламшарларда мұндай жоғары қысым болмағанымен, ол мейілінше суық немесе ыстық келеді. Сондықтан да ғалмшар әлемі де, су астының әлемі де кемшіліксіз, қатерсіз емес.
Акванавтар құрамында болған аз ғана уақыттың ішінде Есенмұрат көп нәрсені көріп, көп нәрсені үйреніп үлгерді. Қолдан жасалынған көлге де жиі баратынды шығарды. Сөйтіп, осындай қарбалас күндер өтіп жатты. Кең кеңістіктегі ұзақ сапардан мынандай қатері мол, бірақ қысымы аз ортаға қалыптасудың өзі де оңайға соқпаған. Бірақ Есенмұрат қиндықтың адамы. Ол қиындық көбейген сайын ширыға береді.Өзі келгелі акванавтар құрамында біршама өзгерістер де болғандай. Құрамдағы жігеттерде әдістерден гөрі мұхит суына тереңдей беруге деген құштардық ояна түскен. Дайындық та уақыт өткен сайын күшейтіле берген. Сондықтан да алда күтіп тұрған күрделі істер де көп еді. Мұхит суыны қаншама кең, терең әрі аймақты болса, атқарылатын істер де соншама көп. Оны бас жаттықтырушы әркез ескертіп келеді. Құрам мүшелері тек арнайы орындарда ғана жаттығумен шектелмейді, үйлерінде де, қолдары босаған кез келген сәттерінде де жаттығады. Тыным таппайды. Жақсы жаттығудың қандай қиындықты да жеңідететінін қай қайсысы да жақсы біледі. Ғарыш сапарларында талай рет болған Есенмұраттың өзі де тыным көрген емес. Су тереңінде кездесетін қиындықтардан да бұрын кездейсоқ оқыс бір оқиға бола қалса, не істемек? Сондықтан мұнда да ғарыш сапарындағыдайаса сақтық пен жауапкершілікті сезіне білулері керек қашан да. Оның үстіне көп нәрсенің жұлдызды әлеммен байланысты болып келетіні де бар. Аамзат мұхит тереңі ағысы, тасуы мен қайтуы, ондағы түрлі организмдер туралы толық ғылыми мәліметтер алу үшін бірнеше жүз жыл уақытыны жұмсады. Ал соңғы қырық, елу жылдың ішінде су астын зерттейтін техникалар соншалықты дамып кетсе де, мұхит суы тереңініңқұпиясы толығымен ашылмады. Онымен дұрыстап, шындап айналысатын кезең де енді келген еді.
Акванавттарәліппесі
Су тереңіне түсу сырттан қараған адамға қызық та, әсерлі көрінгенімен онымен шындап айналысқан адамға жеңіл емес. Су тереңіне түсетін әрбір адам ол ортаның қиын, қатерлі екенін жақсы біледі. Адам баласының әуел бастан аспанға құстай қалықтап ұшуды арамндағаны сияқты, су астында Балықтарша емін-еркін жүзуді де армандады. Соған сай жазушы-болашақгерлер су тереңін зенрттеуге арналған ғылыми-болашақтық небір шығармалар да жазды. Солай болса да, бір кездері кейбір адамдар: «Адам баласының су тереңіне түсуі еш мүмкін емес» деп санады. Ал адам әрекеті тоқтаған жоқ. Мұхит суының біршама тереңі зерттелді де. Ендігі мақсат та су тереңінде емін-еркін жүзу, серуендеу, құпия сырларын аша түсу. Мұхит суы тереңінің қалт жібермеуді талап ететін қалтарыстары да аз емес. Ол қалтарыстарда болса да мың-сан құпия сырлар жатыр. Оны ашу адам баласының таусылмайтын арманы. Алғаш рет су тереңіне түскендер әуелі ағаш бөшкені басына төңкере ұстап та су тереңінде жүре аламын деп ойлаған. Келе-келе түрлі құралдар ойлап тапты. Ол құралдардың әрқайсысының жетістіктері де, кемшіліктері де болып жатты. Қалың сауытты пайдалану ісі көпке созылды. Бүгінде су тереңіне түсетін әрбір адам баласы олармен таныспайынша алға қарай қадам баспай»ды. Қадам басу да мүмкін емес.
Су тереңіне түсетін адам көп нәрсеге көңіл бөлетін. Оның киімінің еркін қозғалуға икемсідік көрсететінің өзі бір мәселе. Оған қоса ауа келетін түтсікті бақылауы тиісті. «Айналадан қандай да бір жыртқыш қапыда шабуыл жасай ма?» деп тағы алаңдайды. Су тереңінде сөйлеген сөзі сырттағыларға бұзылып, түсініксіз болып естіледі. Сондықтан су тереңіне түскен адам сыртағыларға әрбір сөзін бірнеше рет қайталап айтуға мәжбүр болады. Мұны акванавтардың өздері бір біріне «Акванавтар әліппесі» деп мәз болып айытп жүреді. Құрамдағы іс-әрекеттер осындай қызық. Суға баспен сүңгіп көру де қиын емес. Мәселе су түбіне жеткенде. Бар қиындық та сол сәттерде байқалады. Акванавт аса терең емес суға түскен кезде өзінің үстіндегі қалың киімінің ішкі жағындағы барлық жағдайды біліп тұруы тиісті. Бұрын осындай нәрселердің бәрін атқаратын жүйелер сүңгуірдің ішінде болатын. Бүгінде оның бәрі акванавтың жеке басында. Ол кез келген уақытта қалың дулығасының маңдаай тұсындағы кішкентай айнадай ғана телебайланыс жүйесінен барлық нәрсені Айдан анық көре алады. Айналадағы майда заттарды да қажетінше ұлғайтып көрсететін құрал бар. Былайша айтқанда, бір адамның өзі бір су асты кемесіне сиятын түрлі күрделі жүйелерді жиынтықтаған. Акванавт бұдан бұрын да итергішпен жылдам жүзетін. Онда қозғалтқыш болатын. Қозғалтқыш аккумулятормен жұмыс жасайтын. Оның қуаты екі-үш сағатқа жететін.
Бүгіндегі су асты мотоциклі дейтін нәрсе мүлдем басқа. Онымен «Жүзгіш» деген адамға қатерлі деген Балықөтарға да жеткізбеуге болады. Әрі кез келген жаққа шалт бұрылуға да оңай. Акванавт судыңқандай тереңдігінде болса да өзінің қандай жерде екенін ешкімнің көмегінсіз-ақ ажырата алады. Қанша тереңде жүзіп кетіп бара жатса да,. Құрғақ оттегімен қамтамасыз ететін құрылғылары да өзінде. Бұрынғы су тереңіне түсушілермен салыстырғанда бүгінгілердің олардан айырмашылығы көп-ақ. Кәдімгі қос мекенді көлбақа құрылықта да, суда да қалай емін-еркін жүрсе, жүзсе, бұлар да тап сондай. Есенмұратты бір қызықтырғаны да осы жағы еді. Ғарыш сапарларындағы әрекеттерден басты айырмашылығы да осынысында. Мұнда да арнайы кеме болады. Онымен су тереңінің түбіне дейін жетеді. Бар қимыл-қозғалыстары еркіндікте өтеді. Есенмұраттың көкейінде сол күнге жететін арманы да болмай қалған жоқ-ты.
Акванавтардың құрамына енгені өз алдына, оның әліппесін біліп, игеру одан да қиын еді. Ғарыш кеңістігіндегі кеме ішіндегі жағдай бұған қарағанда жеңілдеуде көрінетін сияқты. Осы құрамда достарымен өткізген күндерінде Есенмұрат көп нәрсені білді. Су астына тереңдеген сайын адамның сөйлеген сөзінің де бұзыла бастайтыны белгілі. Ал мына су асты «мотоциклунде» оның бәрі де ойластырылған. Бүгінде ондай ортада сөйлеудің де қажеті жоқ. Акванавтың барлық ойы арнайы құралдар арқылы сөзге айналдырылады. Қажетті тереңдікке жетіп, ондағы шағын құралдарға жазылады.Дегенмен де, су астында жүзудің барлық мәселесі толығымен шешілді деп есептеуге болмайтын.Акванавтар әліппесі күрделі болып келеді. Сондықтанмұндағылардың бәрі акванавтар мұражайына жиі барады. Қай саланың да түп-тарихын білмей тұрып, алға қарай шапшуға болмайды. Өткенді білу арқылы болашақты болжауға болады.
Осы күндердің бірінде бас жаттықтырушы Кәкен Арманұрпағы құрамды бастап мұражайға келген. Акванавтар мұражайында жаплы Жер тарихынан сыршертетін деректер мол еді. Бұл мұражайға Есенмұрат жаттыңукезіндегі бір үзілісте де келген болатын. Енді ол өзіне алғашқыдан да қызық бола түскен. Акванавтар жайымен ғана жүріп, арнайы бөлмеге еніп, онан слайдфильм мен бейнефильмдер көруге отырды. Слайдфильм арқылы Жердің пайда болуы мен бетіндегі күллі тірішілік иелерінің мұхит суынан құрылыққа қалай шығып, қалай дамығанын білді. Слайдфильм көрсетіліп жатқан мезетте ондағы көріністердітүсіндірушініңсөздері анық естіліп тұрды. Акванавтар отырған орындықтарын қалаған жақтарына айналдыра қозғап, бар нәрсені мұқият қарады. Слайдфилмь деген, бүгінгіұрпаққа пәлендей жаңалық та емес еді. Ол өзе кезінде жаңалық болған. Тек осы мұражайда сол қалпында сақтаулы. Адам баласы техниканың қандай ғажап түріп ойлап тапса да, оның негізін өткенде жасалған техникадан алып жатады. Слайдфильмнің негізгі мақсаты даадам баласының шыққан ортасын көрсетуге негізделген еді. Адам баласының ата-тегінің де бір заманда шалқып жатқан мұхит суынан шыққанын ғылым жоққа шығармайды. Акванавтар оны әуелден білсе де, мына слвайдфильмнен білімдерін толықтыра түсуге тырысады.
Ерте кездегі су тереңін мекендеген небір адамның қатерлі тірішілігі оны көрген бүгінгі адамның бойына қорқыныш сезімін тудырмай қалмайды. Акванавтардың біразы мұхит суы тереңіне түскен сәттеріндеталай-талай қатерлі, түсініксіз, аты да, заты да беймәлім суасты тірішілік иеперінің әрекеттерін байқап-барлап қалғандары бар. Ондай оқиғаларды айта берсе, мұхит суы тереңіне ешкімнің де түскісі келмей қалмақ. Айналадағы көріністе күллі экрандарды алапат денелерімен алып жатқан ихиозавр, бронтозавр және сол сияқты алыптар көріп отырған адам жанын түршіктіреді. Мұндай көріністерді Есенмұрат ойламаған, күтпеген еді. Ғарышта жүргенде өзі текұшатын немесе тек жер бетінде жүретін қандай да бір ғаламшар иелері жөнінде ғана ойлайтын. Ал мынаған көңіл бөлмепті. Мұхит суы дегенде, оның терең түбі, таулары мен жоталары, қыраттары мен жазықтары ғана көз алдына келетін. Кейбір фильмдерден көрін жүргеніндей, тек тамаша су асты табиғатын көз алдына елетететін. Енді мына слайдфильмдегі небір көріністер өзіне ерекше бөлек бір ой салды. Тек өзі ғана емес, осы солвайдфильді көріп отырған басқа аквнавтардың қай қайсысының да осындай ойға қалатыны хақ. Мұхит суы тереңін талай барладық, зерттедік десе де, кездейсоқ оқиғаның кезіге кететіні бар екен. Суасты терең, қараңғы әрі кең. Кез келгенуақытта әлгіндей алыптардың өздерін, тіпті, шағын деген сүңгуірлерін де оп-оңай жұтып жібермесіне кім кепіл?
Бірақ слайдфильмді көрсетушілердің акванавттарды шошындыруемес, сондай кездейсоқ жағдайлардан алдын ала сақтандыру еді. Одан кейін акванавтар адам баласыныңсутереңіне түсуге алғаш рет қолданған құралдарымен танысты. Ондай құралдардың неше түрі бар еді. Жолдары да алуан. Ол құралдардың көбін дерлік Есенмұрат осы кезге дейін тек кітаптардағы суреттерден көріп келген. Жаттығу кезінде де ондай ескі құралдарға ес бөлмейтін. Енді оның бәріне де мән беруіне тура келген. Бұл негізінен тарих, екіншіден сабақ, үшіншіден әліппе. Адам баласының азуақыт ішінде қаншалықты ілгері дамып кеткенін көрсететін мезгіл-тарих осы еді.Адам баласы әрқашан да өткеніне, өткенде жасаған қарапайым істеріне күле қарайды. Жазушыныңосыдан біразуақы бұрын жазған шығармаларына көңілі толмайды. Қай мамандықтың иесі болса да солай. Адам баласы санасы өскен сайын өткеніне ой жібереді. Үкен саналылықпен, терең біліммен саралайды. Өзінің өтендегісінен қанша дәрежеде биік тұрғанын сезінеді. Акванавтар да өткен тарихқа ой жіберіп, ол кезде мына Жер ғаламшарындағы шалқыған мұхит суы тереңінің тып-тыныш болғанын көз алдарына елестетеді.
Акванавтар су тереңіне түсуге арналған қарапайым құралдарды көріп, біршамам мағлұматтар алғаннан кейін келесі бөлімге өткен. Онда алғашқы сутереңіне түсушілердің киген арнайы киімдері іарнайы ілгіштерге ілінген. Су астына түсушілер аса терең емес аймақтардан суға батқан киімдерінің қалдықтарын, олардан түскен заттарды, суасты соғысы кезінде жасырылған жарылғыш заттарды іздейтін. Сонымен бірге олар су ішінде тірішілік ететін түрлі жәндіктерге де зерттеулер жүргізген. Есенмұрат сол сутереңіне түсушілердің ікші киімдерін, аяқтарына киген салмақты бәтеңкелерін, галоштарын, көйлектерін, қындарынапышақ ілінген белбеулерін, металл дулығаларын жақындап барып көрді. Мұның бәрі Есенмұратқа бейнебір сона бір аңыз-жырларда суреттелетін батырлардың темір сауысттарындай болып елестеп те кетті. Олар түзбатырлары болса, бұласуасты батырлары болған екен.
Енді бәрі де аңызға айналғандай болып мұражайда тұр. Сол кездегі суастына түсушілердің киген гидрокомбинезондары да ерекше көз тартады екен. Олардың қолдарына тағатын су тереңін өлшеуіштері де Есенмұратқа қызықболып көрінді. Онымен су тереңіне бойлаушы өзінің қанша метр тереңдікке жеткенін соған қарап білген. Салмақ қосқыш белбеу, тағы басқа да салмақ ауырлатқыш құралдар енді қараған адамға баланың ойыншығындай болып қана қалған. Олардан кейінгі акванавтардың көңілдерін ерекше аударған ауа-баллонды тыныс аппараты болды. Онсыз сутереңіне түскен адам тыныс ала алмайды. Бұлсу астына түсушілердің негізгі құралдары еді. Оның қатарында тұрғанрегенеративті тыныс аппараты да қызық көрінген. Оның металл дулығаны шамалы болса дахимиялықзаттардан қорғайтынрезеңке масканы көзге елестетеді екен. Киімдердің төменгі тұсында жалпақ-жалпақ аяқ-табандар да жатыр. Осы қатардан акванавтар әртүрлі тереңдікке арналған түрлі суасты киімдерін де көрді. Олардың ішінде жеңілі де, ауыры да, еркін жүзуге арналғандары да, сутереңіндегі жерде еркін жүруге мүмкіндік беретіндері де бар еді.
Келесі бөлімдер су тереңіне түсушілердің құрал-жабдықтарына арналыпты. Онан авкванавтар ауа тазалауға болатын, сутереңіндегі адамға ауа жіберіп тұратын ауа поршенді компрессорды, ауа жылытқышты, гидравлика кілтін, әмбебапсу астыөлшеуішін, компасын, монометрін, қайшысын, пышағын, пневматикалық балғасын, прожекторын, телефонын және асқа да заттарын көрді. Олардың қай қайсысына да мейлінше жақындап барып, кейбірінің қалай жұмыс жасайтынын түсінді. Бұл суастына түсушілердің арнайы мұражайы болғандықтанұзақ қарауларынашек қойылған жоқ. Бас жаттықтырушының өзі де көп нәрселерге тәнті болып, кейбірі жөнінде акванавтарға мәліметтер берді. Бұл акванавтарғңа айтылғандардан, кітаптардан оқығаннан, суреттерден көрсетілгендерден әлдеқайда әсерлі еді. Өздері оқитын, жаттығатын ортада бұлардың бірі де жоқ. Бәрін де арнайы жазылған кітаптардан, бейнефильмдер мен суреттерден көретін. Ал дәл жанына келіп, қолмен ұстамаса да, ұстағандай, киіп көрмесе де кигендей болып көргенге не жетсін. Бұл сонысымен танымды. Акванавтар бұл мұражаймұражайда акванавтар аз ғанауақыттың ішінде мол мәліметтер алды. Ара-тұра бір біріне қарап жымияп та алады. Екеуекеуден бірігіп, бір біріне әлденелерді түсіндіреді. Аралап көрудің соңында бас жаттықтырушы мұражайдың қызметкерлеріне мол алғысын білдірді.Аралап, көп нәрселерді көріп, тарихымен танысқаннан кейін әрбір акванавтың бойында су тереңіне түсуге деген құлшыныс сезімім арта түсті.Білімдіре молайып, көңіолдері көтеріліп, марқаып та қалған. Бұл расында да акванавтарүшін шын мәніндегі ең көрнекті, ең қызықты, әсерлі әлем еді.
Аспандағыкарта
Акванавтар тобы күн өткен сайын су тереңіне түсіге деген дайындықтарын күшейте берген. Сабақ, сабақтан соң жасалатын түпрлі жаттығулар, акванавтар мұражайын аралауөзе кезегімен өтіп жатты. Білімдері де, тәжірибелері де молая берген. Осы күндердің бірінде бас жаттықтырушы мен бірнеше ғалым акванавтардыңғарышқаұшуларының да керек екенін айттты. Өйткені, мұхит суының әлемі тек оның тереңінен емес, сонау ғарыш кеңістігінен де бақыланып-зерттелуі тиісті. БірақЕсенмұраттан басқа акванавттардың ғарышқаұшудан еш тәжірибелері жоқ еді. Сондықтан енді оған тек Есенмұрат қана басшылық жасай алмақ. Мұхит суының тереңіне түсуден бұрын Жер ғаламшарының тұтас бейнесін ғарыштан көруде қажет еді. Адам баласыныңғылыми зерттеужұмыстары молайған сайын ғылыми жаңалықтардың ашылуы да жиілеген. Білм алу адам баласына ешқашан да артықтық етпейді. Оның үстіне, бұл акванавтар тобы ерекшеұйымдастырылған, ерекше іріктелген, тек тәжірибелілер мен батыл жігіттерден құралған құрам еді.
Жер ғаламшарыныңы өз ғұмырында талай-талай геотарихи құбылыстарды басынан кешкені белгілі. Егер Жер сөйлей алатын адам сияқты болса, талай рет шаттанған, талай рет қайғырған сәттерін баяндап берген болар еді. Тексөйлейтін тілі жоқ. Оған жан бітіретін де, қойнауын қызыққа толтыратын да тірішілік иелері. Оның ең саналысы да, құдіреттісі де адам. Сондықтан да табиғаттың кейбір өзгерістері адамның саналы тірішілік әрекеттерімен байланысты. Адам табиғаттағы кей нәсрені жөнге салады, реттейді. Ағаш өсіреді, көкөніс өсіреді, мал өсіреді, олардың кейбір түрлерін де өсіріп шығарады. Осылардың бәрі де адам баласының табиғатқа жасаған ықпалы болып табылады. Ал онан бөлек адам баласы өзінің ғұмыры жетпейтін, кейінгіұрпақ қана көре алатын ғаламат өзгерістер де жасайды. Акванавтардың басты мақсаттары да кейінгі ұрпақүшін ғаламат іс тындыру еді.
Әрине, акванавтарүшін бұл ортада көрнекі құралдар мейлінше көп. Бейнефильм, кинофильм, сурет, диафильм және басқа да құралдар жеткілікті. Жер ғаламшарының геотирхы жайлы түсірілген ғылыми-танымдықбейнефильмдер де мол. Ғарыш кеңістігінен түсірілген Жер ғаламшарыны бейнесін тамашалауға да болады. Сонда да авкванавтар үшін оның бәрі де жеткіліксіз. Акванавтардың әрқайсысызерттеушіғалым. Әрқайсысы бақылаушы.Сондықтан қай нәрсені де өз көздерімен көруге тырысады. Жер бетіндегі құрылық пошымыныңұзақжылдар ішінде қаншама өзгерістергеұшырайтыны белгілі. Оны авкванавтар Жердің ғарыш кемесінен түсірілген суреттері мен сызбаларынан көрген. Ол сызбалар бойынша, тұтас болған Жер құрылығы уақыт өте келе ыдырай берген. Ыдыраудың, жалпы, Ғалам қараңғылығында бұдан он сегіз миллиард жыл бұрын болған Үлкен жарылыстан кейін басталған-ды.Солуақыттан бері Ғаламдағы жұлдызаралдар мен олардың құрамдарындағы шоқжұлдыздар қалай жан-жаққа ыдыраса, сонымен қабаттасқандай, Жердегі құрылық та өз мезгілімен бірнеше материктерге ыдырай бөлінген. Көптеген өзгерістерге ұшыраған. Ол бүгінде мектеп қабырғасында оқып жүрген оқушыларға да жақсы белгілі.
Акванавттарды бастап жүру, басқару, жетекшілік етуЕсенмұратқа тапсырылғаннан кейін іс тез жылжыды. Осы кезге дейін талай-талай ғарыш сапарларында экипаж мүшелерін басқарып келген Есенмұратқа ғарыш кемесімен Жер төңірегіндегі кеңістікте болып қайтуештеме де емес еді. Сонда да толқымай қалған жоқ. Қанша дегенмен, бұл өзіне бейтаныс құрам, әлі бой үйретпеген орта, көптен таныс емес жігіттер. Бәрі де ғарыш дегенді әлі білмейтін, су тереңіне түсуге машықтанған акванавттар. Ғарышкер деген атқа ие болмағандар. Осы жағынан келгенде, Есенмұрат өзіне айрықша сенім жүктелгенін сезінді. Басшылық жасаудан бас тартудың жөні тағы жоқ еді. Бұл топта ғарышты өзінен жақсы білетін жігіт жоқ. Ал алдағыуақытта су тереңіне түскенде, бұлардың да ақыл-кеңестері мен көмектері қажет болмақ. Есенмұрат мұхит суы тереңін авкванавттардай көп шарлап жүзімесе де, Жер төңірегіндегі кеңістікте болғанда ғарыш кемесінен мұхит суы әлемін талай рет бақылаған. Енді Жер төңірегінен мұхит суына акванавттардың көзімен қарауына тура келмек.
Бәрі арнайы жасалған ғарыш кемесіне мініп, орындарға отырған соңЕсенмұрат кеменің басқару пульті алдына отырды. Артынша кеме жайымен, тап бір жерден самал жел көтерген ақ қағаздай аспанға қарай қалықтай көтеріле берді. Жоғарылаған сайын Жердің тартылыс күші де әлсірегендей болған. Оны акванавттар іштегі жеңілдіктен байқады. Ал бұлүйреншікті құбылыс болғандықтан Есенмұрат оған ес бөлген жоқ. Отырғандардың жанарлары өзіне қадалған. Ғарыш кемесіұшу жылдамдығынүдете Жер төңірегіндегі айналымжолға шыққаннан кейін өздері осыдан шамалы ғанауақыт бұрынүтсінде аяқ басып жүрген Жер ғаламшарының бет-бейнесі ерекше көз тартты. Акванавттарғабұл тұстағы бірүйрекншікті көрініс кеңістіктің қараңғылығы еді. Өйткені, қай қай»сысы да мұхит суының тереңіндегі қараңғылыққа бойүйреткен. Тек олар үшін мұндағы басты айырмашылық су тереңіндегідей қатты қысымныңжоқтығы. Су тереңінде кездейсоқ кезігіп қалатын кейбір тірішілік иелерінің орнында мұнда Күн ғана жарқырап сәулесін шашып, алыстан жұлдыздар мен Күн сәулесіне шағылысқан ғаламшарлар ғана көрінеді. Іштегі термометрлер кеменің Күн сәулесі түскен жағының қатты ысып, көлеңке жағының суып кеткенін көрсетіп тұр. Жер бетінде жүрген адам Жердің осындай қараңғы кеңістіктегі жалғыз тірішілікті ғаламшар деп ойламайды. Акванавттардың өздері де мұндай қараңғылықты тек суастынан іздейтін. Ал мына шетсіз, шексіз жатқан қараңғы кеңістіктегі ғажайып ғаламшардыңүстінде, мынандай тамаша атмосферасының астында өмір сүріп жүргендерін ойлай бермейтін. Енді бәрі де көз алдарында.
Есенмұрат ғарыш кемесі Жерді бірнеше рет айналыпұшып өткеннен кейін акванавттарға бұрыла қарап сөйлеп кетті.
- Акванавт достар, ғарыш кемесі Жер төңірегіндегіайналымжолына орнықты. Енді Жердегі мұхит суы әлемін бақылауларымыздыбастауымызға болады. Бұлұшужолы маған әелден белгілі, - деді ол, - ғарыш океанологиясының дамып келе жатқаныөздеріңізге жақсы белгілі. Бұлуақыт аралығында Жер төңірегінде айналып ұшып жүріп мұхит суының беті мен тереңін ғарышкер-ғалымдар көп зерттеді. Біз кезінде осы биіктен, осы қашықтықтан мұхит суының температурасын, жылы және суық аймақтарындағы бетінің температурасын, мұхит деңгейінің ірі масштабын, өзгерістерін және тағы басқадай нәрселерді зерттеген болатынбыз. Қазір өздеріңіз қарсы алдарыңыздағы экрандар мен кеме иллюминаторынан көріп отырғандарыңыздай, мұхит тереңіндегі таулар, қыраттар мен жоталар, жазықтарөздеріңізге үйреншікті көрініс. Енді біраздан соң сол тау-жоталардың төңіректерін де зерттейтін боламыз. Асықпай, жақсылап көргендеріңіз жөн.
Акванавттар қарсы алдарындағы экрандардан да, кеме иллюминаторынан да мұхит суының беті мен тереңін мұқият қарап отырды. Осыдан кейін мұхит суының беті мен тереңінің ғарыштан осылай анық көрінетініне күмән тудырған кейбірулерінің көздері жетті. Жер атмосферасының бейнебір ұлғайтқыш шыныдай дәнекер болатыны жөнінде ғылымда әуелден айтылып келеді. Қазіргі мақсат оны еске түсіру емес. Акванавтардың қай қайсысы да мұхит суының Күн сәулесін шашыратып шағылыстыратынын біле тұрса да, одан әлдеқандай жаңа бір нәрсені көріп қалуға тырысты. «Егер мұхит суы мейлінше мөлдір, таза болса, онда 1000, 2000 метр емес, онан да тереңдегі тау-жоталар, тағы басқадай нәрселер көз алдарында болар еді. Мұхит суы неңұрлым таза болса, солғұрлым оның тереңінде жатқан тау-жоталар көріне түспек», - деп бір ойлап қойды ішінен Есенмұрат. Ал акванавттардың дәл қазір сөйлеуге де мұршалары жоқ еді. Мына қараңғы кеңістіктегіғажайып жалғыз тірішілікті дене – Жердің бар географиялық картасы көз алдарында тұрғанда қайдан сөйлесін. Текмұхит та, ондағы құрылық та, тіпті, кейбір ірі қалалар да тамаша болып, жылтылдап, жұлдызды әлемдегі кейбір кішкентай шоғыр тәрізденіп көрінеді. Акванавтарүшін бұл көрініс мейлінше тансық. Ал Есенмұраттың көзі мұндай көріністерге әбденүйренген. Дегенмен де, ол ойына осыдан бұрынғы сапарларын, ол сапарларында көрген қызықтары мен қиындықтарын есіне алған.
Соның артынша Жерді ғарыштан зерттеудіңуақытының аяқталғанын білдіретін дабыл берілді. Акванавттар мінген ғарыш кемесі Жерді тұрақты айналыпұшып жүретін ғарыш қалашығына қарай бағыт алды. Кейде бұл қалашық Жердегі кейбір ықшам аудандарды көзге елестететін. Ғарыш кемесі сондағы бір кең алаңға жеңіл қонды.Мұнда Жер бетіндегідей тартылыс өрсісі жоқ болғандықтан кеменің қонуына да,ұшуына да жеңілдік мол. Оқыс қозғалған сәтте кеменің шыр айналып немесе аударылып-төңкеріліп кетуге бар екенін іштегілердің қай қайсысы да біледі. Ғарышта бұрын-соңды болып көрмегендерге ондай оқыс қозғалыс қорқыныш сезімін тударар да еді. Ал керісінше, су тереңіне түсетін сүңгуір кемеде ауырлатқыш – балласт болмаса, ол суға бата алмайды. Егер сол балластағы сұйықкенеттен балластан шығып кетсе, кеме сол замат су бетіне тығындай атылып көтерілмек. Ал оның су бетіне қарай атыла шығужылдамдығы судың тығыздығына байланысты. Ал мына кеңістікте ондай қысым жоқ. Оның есесіне бәрі де белдеріндегі белбеулерін босата алмайды. Босатса болды, әп-сәтте қалықтап, «жүзіп» жөнеледі кеме ішінде. Салмақсыздық жүйесінің де осындай өзіндік ерекшеліктері бар. Акванавттар мұның бәрін де түсіне бастады. Ешқайсысы да жай жолушы емес. Әрбір нәрсеге көңіл аударып, оны зерттеп, одан тәжірибе алуға тырысады қашан да.
Кеме Жер төңірегіндегі осы қалашықтың кең алаңына жеңіл қонып, тынышталғаннан кейін ондағы көмекші биотұлғалар салмақсыздық жағдайындағы жеңілдеген денелерін ширақ қозғалтып, кеменің дөңгелектерін арнайы құрылғыларға бекітті.Тек содан кейін ғана іштегі акванавттар кемеден сыртқа шықты. Қалашық ғарыш кемесі емес. Сондықтан ол Жер төңірегіндегі өзіне тән биіктіктегі кеңістікте баяу ғана айналады. Бір кездері адамдар жерде биік телемұнаралар тұрғызып, оныңбір бөлегіне мейрамхана жасап, онда демалыс сағаттарын өткізетін. Солуақыт ішінде мұнараның осы бөлігі баяуғана айналып тұратын. Мейрамханада отырғандар әңгімелерін айта отырып, үлкен тересесіненүлкен қаланың бар келбетін тамашалайтын.
Ал мұнда енді баяу ғана қалықтай ұшатын қалашықтың арнайы алаңдары мен мейрамханаларынан, демалыс орындарынан Жер ғаламшарының күллі бейнесін көріп тамашалайды. Мұнда тұрақты тұратындар Жер бейнесіне тіпті де көңіл аудармайды. Адам баласыныңүйренбейтіні де, қалптаспайтын ортасы жоқ бұл жарық та жылы дүние әлемінде. Бір кездері Жер төңірегінде айнала ұшқан ғарыш кемесінің терезелерінен ойлана, сақтана отырып Жерді қызықтай қарайтын адам енді тұтастай бір қалашықтың алңдарынан емін-еркін көре алады. Қалашықта еркін тірішілік етеді. Текбасты айырмасы, адамдар да, биотұлғалар даүстеріне жеңіл комбинезон киген. Ал сол жеңіл деген комбинезондарын ешқайсысы да Жерде киіп жүре алмас еді. Акванавтар қалашық тұрғындары мен биотұлғалардың абыр-сабырлығымен қатар әр жер, әр жердегі жарқ-жұрқ еткен денелерді де байқады. Алыс ғаламшарларға аттанып бара жатқан ғарыш кемелері мен техникалық ақаутабылған ғарыш кемелері осында аялдайды. Кемелерге жанармай құяды, жөндеужұмыстарын жүргізеді. Одан кейін Жердің жалғыз табиғи серігі Айды бетке алады. Осы қалашықтағы арнайы жасалған расытхана алаңынан бақылауқұралдары арқылы Айды бақылау да әсерлі іс. Акванавтар босуақыттарында одан да тамаша әсер алған.Тек негізгі мақсаттары Жердегі мұхиттар мен теңіздердің суларын бақылап-зерттеу болғандықтан көңілдерін соларға көбірек аударған. Бұл істерінің сәтті басталып, сәтті жалғасып жатқанына риза болған акванавтар Есенмұратқа алғыс айтумен болды. Көпшілігі дерлік Есенмұраттың осы ғарыш қалашығындағы жүріс-тұрысына, байсалдылығына қарап қорқуды да, әлденеден сезіктенуді де ұмытқан.
Белгіленгенуақыт келген соң бәрі қайтадан ғарыш кемесіне отырып, Жерге қарай аттанды. Бүгіндегі ғарыш кемесі де көп мәрте ұшып-қонуға есептелген. Әрі ол ғарыш кемелерінің ең жүйрігі, ең ептісі. Оның техникалық құрылымы да көп жылдарға есептелген. Мұныі бәрін біле тұрса да, авкванавтар ғарыш кемесінеүлкен жауапкершілікпен, мұқияттылықпен қарады.Бұл өздеріне алғаш рет берілген тамаша бақытты сәттер еді. Акванавтар ғарыш кемесі Жер бетіне қарай баяу, қалықтай қонған сәттерінде де жайбарақат, көңілді отырды. Ал егер ғарыш кемесі бірден құлдилай жөнелсе, ондай қай қайсысы да қолайсыздықты сезінер еді. Дәл қазіргідей бір бірімен еркін сөйлесіп, әзілдесіп отыра алмай, көздерін тарс жұмып, түрлері өзгеріп, беттері тырысып, қиын күйді бастарынан кешпек. Ал қазір бәрі де кеме терезесінен Жер ғаламшарын тамшалап отыр. Бар ғажайып көріністер көз алдарында.Уақыт өткен сайын ол көріністердің аясы кеңи берген. Акванавтардың қай қайсыы да ғарыш саласының дасу тереңіндегідей күрделі екеніне көздерін толық жеткізді.
Суастыүйі
Акванавтар Жер төңірегіндегі кеңістіктегі ғарыш қалашығ,ынан мұхиттар мен тңіздерді зерттеуден оралғаннан кейін суасты сапарына дайындалды. Енді өздеріне мұхиттар мен теңіздердің күллі картасы белгілі. Ғарыштан қарағанда алақандағыдай-ақ болып көрінетін мұхиттар мен теңіздер суытереңіндегі тау-жоталарды сүңгуір кемемен шарлау, зерттеуоңай іс емес. Ол айтарға ғана жекіл. Мұхит суы тереңіндегі әрбір метр тереңдіктің өзі кез келген сәтте қатер төндіреді. Сондықтан адам баласы бірінші кезекте өзінің қауіпсіз жағдайда болуын ойлайды. Оның үстіне, бүгінде су тереңінде шағын-шағын қалашықтар баршылық. Ол қалашықтарда тұратын көптеген ғалымдар мен мамандар су тереңіне ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізіп келеді. Мұхит пен теңіз байлығын адам игілігіне айналдырады. Қалашықтар бұдан бұрын мұхиттар мен теңіздердің суларының бетінде қалқып қана тұратын. Енді су тереңі игерілген сайын ондай қалашықтар су тереңіне де көптеп орнай берген.
Ал акванавттардың су астыүйлері ол қалашықүйлерінен мүлдем басқаша еді. Оның сырт пошымы сүңгуір кемеге де, жайындарға даұқсайды. Алғашқы бір кездерде сүңгуір кемеде су астыүйініңүш қана бөлмесі болатын. Ол акванавттар отыратын, санитарлық және сүңгуірлер бөлімдері еді. Кейінгі екі бөлімінде акванавтар киімдрін су асты киімдеріне ауыстыратын, сол киіммен суға шығатын. Соның өзінде де, қанша қарапайым десе де, онда да газ қосындысын беретін және оны тазалайтын күрделі өлшеуіштер, жылытужүйелері, ішетін сумен қамтамасыз ететін су жүйелері, жарық, байланыс және басқадай адамның өміріне қажеттіжүйелер болатын. Сүңгуір кеменің сондай бөлмелерінде акванавтар су тереңіне талай-талай зерттеулер жүргізіп, біршама құпияларын ашқан. Адам баласының қаібелітұшан-теңіз.Уақыт өткен сайын сол қабілеті артып та келеді. Бүгінде мұхит суының тереңі де қайнаған адам тірішілігінің ортасына айналған. Сонаубір кезде су тереңін зерттеушілер ара-тұра суасты жәндігін немесе мақұлығын кезіктіре қалса, кәдімгідей ойланатын. Ол тек өздеріүшін ғана емес, күллі Жер халқыүшін үлкен жаңалыққа айналатын. Ал бүгінде ондай жаңалық адам баласын елең еткізе қоймайды. Бүгіндегі басты мақсат, мұхит суы тереңіндегі бір заманда құрылық болған аймақтарды тауып, оны зерттей түсу. Оныңүстіне, мұхит суы тереңінің құпияларыныңғарышпен, қандай да бір ғаламшарлармен байланысты болып келетіні зерттеуші ғалымдарды ерекше ойландыруда. Бұл көптен бері қозғалып келе жатқан мәселе. Сондықтанда мұхит суы тереңін асықпай, жан-жақты зерттеуқажет. Ертеректегі зерттеушілердің негізгі қолбайлауларыуақыт еді. Ай бетінде қадам басқандардың бірі – американың астронавы Жим Ирвиннің Ай бетінде болғанүш күннің де аздық еткенін байқаған. Одан бері қаншама қазақ ғарышкерлері Айды зерттеді. Онда тұрғызылған «Қазақ ғарыш базасы» да бүгінде алыс жұлдызаралық сапарға аттанғандардың кемелерінің тоқтап, бас иіп, тағзым етіп, сапарларын әрі қарай жалғастыратын қасиетті орынға айналған.
Жақсы зерттеу, нәтижелі еңбек етуүшін адамға ыңғайлыжер, жағдай қажет. Егер адам баласы Ай бетіне бірден қала салған болса, онда жылдап тұратын болса, Айдың көптеген құпия-сырлары әлдеқашан ашылған да болар еді. Жердің көптеген құпия-сырлары да оның төңірегінде тұрақты айналыұшып жүрген ғарыш кемелерінен ғарышкерлердің зерттеулерінің арқасында ашылды. Ондай зерттеулер әлі де тоқтаған жоқ. Сонда да Жер құпиясы таусылмақ емес. Алам баласының ендігі бастымақсаты мұхит суы тереңі құпиясын аша түсуге бағытталған. Оған зерттеу жүргізетін жаңа құрамның өзгелерден басты айырмашылығы да, онда тұрақтыұзақ өмір кешіп, оның құпия сырларын аша түсуболатын. Су астыүйін салу ісі сол мақсатта қолға алынған. Суу тереңіндеұзақуақыт болып, нәтижелі жұмыс жасаубүгінде ешкімді де елең еткізер жаңалық емес. Сутереңін зерттеуге арлаған сүңгуір кемелердің түрлері де көп. Жылдап су тереңінде болатындары да бар. Ғарышкерлер ғарыш кемесімен Жерді төңірегіндегі ауасыз кеңістіктен тынымсыз айналаұшып жүріп зерттесе, енді сутереңінде де сондай зерттеушілер тынымсыз еңбек етуде. Ұлы жаратушы жаратқан дүние әлемінің өзі де саналы, білімді адам баласының зерттеуге деген құштарлығын арттыра түседі.
Су астыүйінің көптеген ерекшеліктері де бар. Ол бірнеше бөлмелерді құрайды. Құрылық бетіндегі көптеген қалаларда адамдар бір, екі, үш, төрт, бес бөлмелі пәтерлерде тұрады. Сонда да адам баласы тыныш отырған емес. Жол көлігімен де, әуе көлігімен де, сукөлігімен де сапар шегіп жатады. Күнде жұмысына барады, қайтыпүәіне келеді. Соның арқасында жалғыздықты, қолайсыздықты сезбейді. Ал мұхит тереңіндегі қалашықтардағы жағдай мүлдем басқа. Ол орта адам баласының емін-еркін тірішілік етуіне арналмаған. Мұнағы күллі тірішілік иелері де жер бетін көрмей өтеді дүниеден. Бұл дүниедегі ең саналы, ең көшпенді тірішілік иесі адам болғандықтан ол барлық ортада болады. Енді міне, сол қиын, қорқынышты деген су асты тереңін де адам баласы қоынсқа айналдыра бастаған. Су асты қараңғылығын түру үшін шамдар жақты. Ол шамдар енді мұхит тереңін де күндізгідей көрініске айналдырған. Кейбір суасты тірішілік мелері адам баласының бұл әрекеттерін «түсіне алмай» жағалап, бақылап жүзіп жүрді. Анау-мынау ірілері мен қауіптілері кейде адам баласына шабуыл да жасайды. Олжағы суға түсушілерге бірден ескертіледі.
Суастыүйінжасауға негіз болған да сондай қауіптер-Үй мейліншеүлкен. Оның қабырғалары мұхит тереңіндегі қысымға төзімді етіліп жасалған. Үйдің әрбір бөлмесі Жер бетіндегі табиғат ортасына негізделген. Мұндай бөмелерді Есенмұрат ғаламшараралық кемелердің талайынан көрген. Сол сапарларында осындай бөмелерде болған. Ол жағынан келгенде, Есенмұратқа мынаүйде тұрубасқаларына қарағанда оңай еді. Акванавттардың көріп отырғандары да бұлүй ғана емес.Мұндайүйдің талайында болған. Тек олүйлер бұдан басқашалау жасалынған, әрі оның кешмшіліктері де жоқ емес-ті. Бұл су астыүйінде ондай кешмшіліктердің бәрі де түзетілген. Сондықтан да суастыүйін жасаутарихында бұл үй ерекше орын алады. Мұның кең орталық бөлімі бар. Осы бөлімде акванавтар өмір кешеді.
Жер бетіндегілермен, отбасыларымен, туыстарымен акванавттар арнайы бейнеббайланыс жүйесі арқылы сөйлеседі. Орталық бөмеден басқа бөлімдерде Жер бетіндегі ыстық, салқын, қоңыржай аймқтарға тән климат жасалған. Мұхит суы тереңіндегі қараңғылық пен суықтан жалыққан акванавттар сол бөлімдерде демалады. Қажет жағдайда бейнебайланыс жүйесі арқылы бір бірімен байланысып, жағдай сұрасады. Тағы бір ерекшелігі, белгіленгенуақыттарда үйлерінен әйелдері мен балаларының келіп-кете алады. Нұрайнаның Есенмұраттыың бұл салаға ауцысуына қарсы болмауының бір себебі де осы болатын. Акванавтардың отбасы мүшелері осылайша мұндағы бар ғажайыпты азуақыт ішінде болса да тамашалайды. Акванавтардың жағдайларымен танысады.
Сутереңіне түсетін акванавттардың зерттейаймақтары да алуан. Биологиялық, экологиялық, дәрігерлік, шаруашылық салаларында ғылыми-зерттеужұмыстарын жүргізеді. Енді бір тобы су астында қозғалатын техникаларды жөндеумен, сондай техникалармен авкванавттарды қамтамасыз етужағында. Олар қажет жағдайдаЖер бетінен де қосымша техникалар алдырады. Геологтар мұхит суы тереңінің табиғатын зерттеп, одан қазба байлықтар іздейді. Есемұрат өзінің алғашқы мамандығы ғарышкерболғандықтан мұхит суы тереңінің қиыр ғарышпен байланыстылығы жағын қарастырады. Кибернетиктер электротехникамен, химиялық технологиямен, табылған заттар мен кендерді өңдеумен айналысады. Акванавттар осылайша бөлінгендерімен қажет жағдайда бір біріне қолұшып береді. Мұнда «Мынау сеніңжұмысың», «Мынауменің жұмысым» деген артық әңгіме болмайды.Жағдайлары аса қиындаған мезетте сырттан шұғыл көмекберетін топ та келіп жетеді. Суастыүйі Жер бетіндегі арнайы орталықтағылардың қатаң бақылауында болады.
Акванавттар сутереңіне түсетінуақыттары таяған сайын су астыүйінде жиі болатынды шығарған. Қай іске де алдын ала жаттықан артық болмайды. Осы суасты үйінің Жер бетіндегі шағын көшірмесінің ішінде акванавттар талай жаттыққан да. Енді міне, өздері мұхит суы тереңіндеұзақуақыт болатын суастыүййін де аралап көрді. Бөлімдеріндегі барлық құралдар жүйесімен танысты. Үш тәуілікуақыттарын сонда өткізді. Сутереңінде өмір сүрудің оңай еместігін түсінді. Ондайұзақ сапардың, небір қиындықтың дәмін татқан мұнда Есенмұрат қана. Оны басшы етіп сайлаудың себебі де осы. Сутереңінде болғанүш тәуіліктің ішінде акванавттар бір бірімен жақын араласып, бір бірін сырттағыдан тереңірек түсініскен. Бәрі де енді Есенмұратты әкедей сыйлайды. Қайсыбір күрделі істіңбасында Есенмұрат жүреді. Ол сонысымен баурап алған төңірегіндегілерді. Басшыға осындай сенім мен сыйлауболмаған жерде іс те алға баспақ емес. Басқа жігіттер де енді Есенмұраттанүлгі алуға тырысқан. Қай іске де ширақ енді акванавттар. Су тереңіндегіүйде болған күндер қай қайсысына да көп әсер берген. Бәрі де ысылып, жаңа ортаға қалыптаса да бастаған. Олар суастыүйініңүлкендігіне, бөлімдерінің көптігіне қарамастан бәрін де естерінде сақтап алды. Сөйтіп, суасты сапарына барар жолдағы біршама істерді тындырды.
Көптенкүткенкүн
Адам баласы өзінің қай нәрсеге бейім екені жас шағынан байқалады. Есенмұраттың әйтеуірі бір белгілі ел азаматы дәрежесіне жететінін туылған ауылындағыүлкен-кіші әуелден сезген. Өйткені, Есенмұрат басқа қатарлас балаларына қарағанда тұйық, көп сөйлемейтін, үнемі оңашалықтыұнататын бала болатын. Көбіне-ңөп үйде кітап оқитын, әлденелерді құрастыратын. Сол құрастырмаларының бірнеше көрмелерде бірінші орынды алғаны да бар. Есенмұраттың олардан басқа да өнерлері көп еді. Ол жас кезінен жұлдызды әлемге де көп көңіл бөлетін. Мектеп қабырғасында оқып жүргенде ол Математика, Астрономия, Биология, Химия, Физика және басқа да пәндерді қызыға оқыған. Биологияға ерекше әуес-тін. Осындай талабына қарап мектеп мұғалімдері де одан көпүміт күтетін. Бірақ солардың ешқайсысы да Есенмұрат ғарышкер, ия болмаса, акванавт болады деп ойлаған емес-ті. Басқалар түгілі, Есенмұраттың өзі де дәл осылай екі мамандықты иегермін деп ойлап па? Уақыт өз кезегімен бәрін де көрсетіп келеді оған. Бұл тұрғыдан келгенде, кейде адамның болашақ тағдыры маңдайына алдын ала жазылып қойғандай болып та көрінеді. Ондайды Есенмұрат әдетте өмірде жолы болмай қалғанда, көздеген қандай да бір мақсатына жете алмайтындай болған сәттерінде ойлайтын. Бір білетіні -өзінің ішкі шын ниетінің қай кезде де қиналса да, ұзақуақыт сарыла күтсе де, әйтеуірі бір орындалатыны. Соған қарап, адамның қандай да бір нәрсеге шындап талпынған нәрсесіне құпиябір қолдаудың да болатынын түсінген.
Мұғалімдердің өздерінің ойлаған ойларыныңжүзеге аса бастағанынақарамастан Есенмұраттың әрбір басқан қадамын, жеткен жетістіуктерін біліп, қадағалап жүреді. Өз қолынанұшқан шәкіртінің қай кезде де елге елеулі азамат болғаны мұғалімдергеүлкен бақыт. Оны айналасындағыжасұстаздарға, кейінгіұрпақ – оқушыларға мысал етіп айтып отырады. Оны естіген жас шәкірттер де болашағында ғарышкер, акванавт болуды армандайтынболады. Есенмұрат қайда жүрсе деұлағаттыұстаздарынұмыт қалдырған емес. Ол әрқашан даұстаздарынабейнехат жолдап, өзінің жеткен жетістіктерін жеткізеді. Ұстаздарымен, оқушылармен талай рет кездесуде өткізген. Өзі оқыған мектебінің қабырғасында суреті, өзі жайлы жазылған еңбектер бар. Енді акванавтар құрамына енді. Осы жаңалығын жеткізуүшін Есенмұрат оқыған мектебіндегіұстаздарымен хабарласқан. Ұстаздары бұл жаңалығын да қуагнышпен қабыл алып, өзіне сәт-сапар тіледі. Мектепті еске алу – балалық шақты да еске алу. Сол балаық балдәурен шағындағы ауыл маңындағы өзен суныа түсіп, жүзген, тереңіне басымен тік сүңгіген сәттері еркісіз есіне түскен. Есенмұраттың бұл жолы мектебін есіне алмауына да шарасы жоқ. Соңғы кездері Есенмұрат досы Сағынтаймен бірге мектебіне барып қайтуды жөн көрген. Үнемі бейнабайланыс жүйесі арқылы жүздесіп, сөйлесе бергеннен гөріұстаздарымен құшақ айқастыра табысып, ақра қағысып, сырласып, мауқын басып қайтқанына не жетсін. Мұғалімдері де бір жасап қалмақ. Есенмұрат көп кешікпей бұл мақсатын да орындады.
Онан кейінгі мәселе өзінің отбасымен тікелей байланысты еді. Әкесінің қиынсапарға аттанатынын алдын ала сезгенұлы мен қызы да соңғы күндері қасынан айналашқтап шықпайтын болып алған. Есенмұрат болса, ұлы мен қызының қас-қабақтарына қарап, тлқып та қалады. Олардыә өзіне қойған қай сұрақтарына да байсалды жауап береді. Осыдан бұрын олар өзінен ғарыш кемелері мен ғарыш сапарлары туралы көп нәрсені сұрап білетін. Онда да Есенмұратұлы Ыспандияр мен қызы Сандуғашқа ғарыш сапарларында көрген небюір қиын да қызы жағдайларды тәптіштеп әңгімелеп беретін. Өзінің ғарышта көргендері аз емес еді. Бара жатқан ғаламшарлары өз алдына, ғарыш кемесінің арнайы алаңынан жұлдызаралдарға, олардың құрамдарындағы жұлдыз шоғырларына нешеме рет бақылау, ғылыми-зерттеу жұмыстарын да жүрігзген. Сол жөнінде де перзенттеріне айтып, екеуін жұлдызды әлемге деген ынта-ықыластарын арттыра түсетін. Әкенің ұл-қыздарына айтар әңгімесі енді әуелдегідей емес, шектеулірек еді. Ғарышкерліктен кетіп, акванавтар құрамына еніп, енді ғанасуасты сапарына аттанғалы отырған кезде не әңгіме айтсын. Әзірге тек суасты сапарына қандай дайындықтар жасағанын, суасты үйінде болғанын, түрлі күрделі жаттығулар жаағанддарына ғана тоқталған. Енді міне, осы кезге дейін жеткізбейтіндей көрінген күн де келген. Уақыт шіркіннің өз белгісін бермей осылай зымырап өте шығантыны да, адам арманының кейде осылай қол жеткізе салатынын даЕсенмұрат енді ғана сезгендей.
Жақын арада отбасымен қоштасып,ұзақ мерзімге суасты тереңіне кететінін ойлап отырса да, ғарыш кеңістігімен салыстырғанда қол созым жердей көрінетін мұхит суының тереңі қашықемес, ауыл арасындай көрінген. Сондықтан да Есенмұрат ұзақ ғарыш сапарына аттанардағыдай қатты толқыған да жоқ. Үй ішіндегілер де сондай күйде-тін. Нұрайна да мұхит тереңіне өзінің арнайы сүңгуірлермен барып келе алатынын білген соң да жайбарақат отыр. Мұнда өзін қатты сағынатыны, іздейтініұлы мен қызы. Екеуі де әкесініңұзақ сапары алдындағы осы бір сәтін қимайды. Сандуғаш, болса да, қыз бала болған соң әкесіне жиі еркелейді. Онысы қай кезде де жарасымды. Есенмұрат та баланың бетін қайтарым көрген жан емес. Ешқайсысының көңілін де қалдырмаған. Сондықтанұлы да, қызы да қашан да көңілді, өмірге, болашаққа құштар сезімде жүреді. Оларға бұл өмірдегі барлықадам баласы әкесі мен анасындай мейрімді, парасатты, білімді болып көрінеді. Оның шындығы да жоқ емес. Есенмұраттың да, Нұрайнаның да достарыөте білімді, парасатты жандар. Олардың жұбайлары да сондай.
Есенмұрат соңғы күндері өзінің шаршағанын да білдірмеуге тырысқан. Нұрайнамен де, ұл-қыздарымен де жиі-жиі әңгімелесіп, өзінің анау-мынау зәру емес істерін шетке ысырып та тастаған. Бүгін де кең бөлмедеұлы мен қызын қасына алған. Сандуғаш өзіне еркелей сөйлейді.
- Көке, сіз маған мұхит суының ең терең жерінен бағалы тас әкеліп беріңіші? – деді әкесіне тіке қарап.
- Әрине, әкелемін. Көтергенімше көп етіп әкелемін.
- Оны қайтпексің, қызым-ау! – деді сол кезде асхандан келген анасы Нұрайна жанына отыра кетіп.
- Маған керек!
- Ал ол тастарды қайда қоймақсың? – деп ағасы Ыспандияр қарындасына жақтырмай қарады.
- Қайда қоятынымды өзім білемін! – деді Сандуғаш шап етіп.
- Көкем мұхит суытереңінен саған соншама бағалы тастар іздей ме, жоқ әлде онда ғылыми зерттеужұмыстарын жүргізе ме?
- Көкем сен сияқты жалқау емес, бәрін деүлгереді! – деді Сандуғаш бұртия қалып, - көкемнің көмектесетін достары көп!
- Жарайды, балаларым, айтыспаңдар, - деді осы кезде Есенмұрат екеуіне жымия қарап, - мен ол жақтан екеуіңе де қалағандарыңды көп етіп әкеліп беремін! Келістік қой?!
- Маған су тереңіндегі түрлі жәндіктердің қаңқаларын көп етіп әкеліп беріңізші, - деді сәл ойланып алған Ыспандияр.
- Содан басқаны таппадың ба? Ол қорқынышты емес пе? – деді Сандуғаш әкесіне бір қарап алып.
- Ол сен қалаған бағалы тастардан әлдеқайда артық! – деді Ыспандияр да әкесіне көз салып.
Есенмұрат болса, екеуіне үнсіз жымия қарап отыр. Ұлы мен қызының мына сөз таласы өзіне әуес көрінген. Өзінің алыс сапарда жүргенде ойына алып, сағынатыны да перзенттерінің осындай қылықтары еді. «Балалыүй – базар, баласызүй- мазар» деген сөз осыдан шықса керек. Дана қазақтыңмұндай дана сөздерін Есенмұрат жас кезінде өзінің әкесі мен анасынан жиі еститін. Тек ғарышкерлікке кеткен соң көп балалы болуыдың реті келмеген. Акыанавтар құрамына ауысуының бір себебі де соңына көпұрпақ қалдыруболатын. Ол ойын жұбайы Нұрайна да қолдаған. Есенмұрат енді алда не қиындық көрсе де, осы Жерде, мұхит суы тереңінде көруге бекінген. Сәлден соң перзенттері өздерінің бір біріне артық сөйлеп кеткендерін түсініп, әкеге қараған.
Екеуіңнің де айтқандарыңды бұлжытпай орындап келемін! – деді сол мезетте әке екі перзентіне сүйсіне қарап отырып, - мен мұхит суының тереңіне алғаш рет түскелі отырмын арнайы сүңгуір кемемен. Сонда да екеуіңнің айтқан нәрселеріңді іздеп табуғауақыт бөлемін.
-Бәрінен де бұрын өзің аман барып, сау қайтшы,- деді осы кезде манаданүнсіз отырған жұбайы Нұрайна жеңіл күрсініп салып, - ең бастысы сол. Қалғаны табыла жатар. Бұл екеуіне салсаң: «Мұхит суының тереңіндегі не жақсы нәрсенің бәрін көтеріп алып кел» дейді.Сапарыңа, зерттеужағдайларыңа қарап көрерсің.Мұхит суының тереңі де оңай емес. Оның қаупі де ғарыштағыдан асып түспесе, одан кем болмас. Оны өзің де білесің, Есенмұрат. Тек ғарыштан алыс емес дегенің болмаса.
- Иә, амандық болсын, - деді Есенмұрат жұбайына қадала қарап, - мына перзенттерімнің тапсырмаларын орындау менүшінүлкен мәртебе ғой! Мен одан ләззат аламын емес пе?Бәрібір мұхит тереңін шарлаймыз ғой. Ол да бір жатқан дала емес пе? Тек оның түнегін түретін жарық шам мен жылу, жоғары қысымынан қорғайтын киімі болсажеткілікті. Әрине, мен мұхит суы тереңіндеұзақуақыт болып көрген емеспін. Ол да бір адам баласы әлі толық зерттемеген кеңістік. Сондықтан қиындығымен қатар оның қызығы да мол. Құпиясы дажетіп жатыр.Бұл мені кшікентайымнан толғантып келе жатқан сапар. Осы кезге дейін мұхит суы тереңіне дәл осылай акванавтармен бірге суңгуір кемемен түсемін деп ешқашан ойламаппын. Ал адам баласы алдына қойғанұлы мақсатына шын ниеттенсе, оған жетеді екен. Адамның не нәрсеге деген шын ниетінұлы Жаратушы да қолдады екен. Сол қолдаудың арқасында болар, көптен күткен күніме де жеттім.
- Ләйім бір де оңынан болсын! – деп Нұрайна еріне қиыла бір қарап алды, - сеніұзақ сапарғашығарып салуоңай-ау. Тек қайтарыңды күткен жаман. Қай кезде де сарыла күткен нәрсеңұзаққа созылып кетеді. Ғарыш сапарындаұзақ болған кездеріңде де небір күндер мен түндерді өткізіп едім ғой. Әсіресе, демалыс, мереке күндеріндежұрт отбасымен емен-жарқын қыдырып, серуендепжүргенде, мен тап бір жесір әйел сияқтанып, қос перзентімді екі қолыммен жетектеп, жалғыз жүргенім ауыр соғатын маған. Шақырғанжерлерге де бара алмаймын. Айнала-төңірегім тым-тырыс қалғандай болады. Тек сырлас әйелдермен ғана анда-санда тілдесемін, жағдай сұрасамын. Әйелдердің әңгімесінің негізінен бала-шағаның жағдайы екенін өзің де жақсы білесің ғой. Ондай әңгімелерден кейін кейде көңіл-күйіңнің түсіпкететіні де бар...
- Айтып отырғаныңның бәрі де дұрыс. Бәрін де түсінемін, - деді Есенмұрат демін терең ала отырып, - и», көп нәрседене шектелесің. Мені сарыла күтесің. Ал менің жайым ше? Менің жайым сенікінен де қиын. Біздің мұхит суы тереңіндегі әрбір секундымыз бен минутымыз санаулы. Әрбір басқан қадамымыз қатерлі. Текбіз зерттеужұмыстарымен тынымсыз айналысатындықтануақыттың қалай өткенін байқамай да қалып жатамыз. Рас, ғарышкер, акванавт деген ат елеулі ат. Оған қызығатындар да аз емес. Текнағыз ғарышкер немесе акванавт болып көргендер оның қандай еңбек пен батылдықты қажет ететін мамандық екенін түсінеді. Мен бәрін де түсінемін, Нұрайна. Бұл дүниеде әлдкімді, әлденені күткеннен қиын нәрсе жоқ. Қайтесің, шыдайсың. Ғарышкерліктің алыс сапарларынан бас тартып, мұхит су тереңіне қарай ойысқан жоқпын ба. Мұхит сууы тереңін қаншақорқынышты десек те, ол өзіміз аяғымызен басып, өмір сүріп жүрген Жерімізде ғой. Енді бейнебайланыс жүйесі арқылы бір бірімізді экраннан көріп, жиі-жиі сөйлесіп тұрамыз. Арасында келіп те кетесің. Бұл да болса жақсы емес пе?Мұхит суының тереңінің не екенін өз көзіңмен көретін боласың. Су тереңіне түсу, онда еркін жүзуадам баласының әуел бастан ойлаған арманы емес пе? Адамзаттың қолы оған жа жетті. Менің мұхит суы тереңінде жалғыз болмайтыным болса да белгілі. Жанымда да, айналамда да сапарластарым болады...
- Онда алып құбыжықтаржоқ па, көке? – деп сөзге араласты осы кезде.
- Жоқ, ұлым, - деді Есенмұрат оған сәл жымия қарап, - ондай алып құбыжықтар біздіңалапат сүңгуір кемеміздің қатты жарығынан қорқып жайын тауы кетеді!Бізбен қарысласқан жағдайдада ештеме жасай алмайды. Біздің сутереңін зерттеуге арналған құралдарымыз барлық жағдайға есептелген. Оныңүстіне, бүгінде мұхит суының тереңінде тірішілік ететін, қарағылық пен суқысымына төзімді тірішілік иелерінің бәрі дерлікзерттелген. Ал біздің мақсатымыз, олардың ерекше дегендерін қолға түсіру, олардың мұхит суы тереңінде пайда болулары мен дамулары тарихын білу.
- Егер бір құбыжықшабуыл жасаса, кемемен тез субетіне көтіріліп кетіңіздерші, көке, жарай ма? – деп Сандуғаш басын әкесінің сол иығына сүйеді.
- Біз әуелдегідей шағын сүңгуір кемемен түспеміз ғой сутереңіне, қызым, - деді Есенмұратсол қолының алақанымен оның басынан сипай отырып, сәл жымия қарап, - біз суастыүйінде боламыз. Ол мына өзіміз тұрып жатқан бес бөлмеліпәтерімізден деүлкен. Онда да осы сияқты көптеген кең-кең бөлмелер бар. Олардың әрқайсысын аралап шығуүшін біршамауақыт керек. Оны тек мұхит суыныңтереңінде демесе, ішіндегі жағдайдың бәрі де осыүйдің ішіндегідей.Сондықтан ол ешқандай қорқынышты емес, қызым.
- Олсуастыүйіне Ыспандияр екеумізге баруға бола ма?- деп сұранды Сандуғаш әкесіне бұрыла қарап отырып.
- Әрине болады, - деді Есенмұрат оң жағындағы Нұрайнаға бір қарап қойып, - тек мына аналарыңмен бірге бара аласыңдар.Екеуіңнің де мұхит суытереңін бір көруге құштар екендеріңді білемін. Онда біздіңсуастыүйімізден басқа көптеген қалашықтар бар. Оларды да қызықтай аласыңдар.
- Ой тамаша болды ғой онда! – деп Сандуғаш әкесінің мойнынан құшақтай алды.
- Тек тез арада емес,- деп жалғады сөзін Есенмұрат, - әуелі біз мұхит суы тереңін біршамауақыт зерттейміз. Сол зерттеулеріміздің арасында болатын демалыста мен сендерді аналарыңмен бірге шақырамын.
- Жарайды, көке! – деп Сандуғаш әкесінің сол иығына оң бетінүйкеп қойды, - біз сізден шақырукүтеміз.
- Ең бастысы, екі жақта да амандық болсын, - деді Нұрайна демін терең алып, еріне көзі тастап, - жолың болсын!
- Айтқаның келсін!Уәйім екі жаққа бірдей! Құдай басымызды амандықпен қоссын!
Әкелерінің осы сөздерінен кейін Ыспандияр мен Сандуғаш орындарынан ширақ тұрып, «Әңгімелеріңізді жалғастыра беріңзідер» дегендей өзді-өзді жатын бөлмелеріне кетті. Ерлі-зайыптылар одан кейін де біршама әгңімелер айтты. Нұрайнаның көңіліне бастыдемеуболғаны нәрсе – еренің енді алыс ғарыш сапарына емес, мына Жер бетіндегі мұхит тереңіне, кішкентай ғарышқа аттанатыны. Оныңүстіне ерінің өзінің сөзін тыңдап, ғарышкерліктен бас тартып, акванавтар құрамына кіргені де көңілін орнықтыра түскен. Сәлден кейін екеуі асханаға барып, ұл-қыздарымен бірге ондағы автоматты-компьютерлі жүйелі биотұлғалар дайындаған асқа отырды. Бұлұзақ суасты сапары алдындағы соңғыүй дәмі еді. Бұл отырыс арнайы бейнеқұралдармен бейнефильмге түсірілді. Бұл отбасының бұлжымас дәстүрі. Одан да бұрын, әкелеріұзақ сапарда жүргенде, сағынғанда осы бейнефильмді көріп, көңілдерін орнықтырмақ. Мұндай нәрсе отбасында бірінші рет болып отырған жоқ. Әке мен анаға деген перзенттерінің сүйіспешіліктері әркез осындай әрекеттерінен көрініс табады. Осы отырыстың өзі де есте қаларлық отырыс еді. Тек түсіріліп алынған бейнефильмде емес, естерінде де мықтап сақталмақ. Мұндай отырыс пен ақ тілек айтуЕсенмұраттыңәрбір сапарының алдында болады. Ал бүгінгі отырыстың жөні бөлек еді. Мұхит суы тереңі қаншалықты қиын деліне тұрса да, ғарыш сапарымен салыстыра қарағанда жақын,дығымен көңіл орнықтырады. Сондықтан отбасы мүшелері әдеттегіден көңілді отырды. Ал Есенмұраттың кішкентай кезінен күткен күні де осы еді.
Мұхит құрсағында
Есенмұрат бастаған акванавтар тобын оятқандауақыт таңғы сағат бес еді. Сапарға аттандырушы Кеңес Бейсенұрпағы акванавттардың әрқайсысымен жеке-жеке мәдениетті түрде сөйлесіп, хал-жағдайларын, көңіл-күйлерін білген. Мұхит суының тереңіне түсіп, оның ашылмай жатқан небір ғажайып жұмбақтарының куәсі болумейлінше жауапкершілікті талап етуші еді. Әсересе, Есенмұраттың жауапкершілігінде шек болған жоқ. Ол өзінің денсаулығын ойлаумен болатын. Осындай сәттерде адам суықтап қалса да жеткілікті. Соншауақыт жасалған дайындық желге кетеді. Акванавттар ұйқыдан оянған соң жан-жақтарына қарасып, мұхит суының тереңіне түсетінсәттерінің таяғанын да біліп, іштей қуанған да. Дәрігер Кеңес Бейсенұрпағы денсаулықтарын тексергеннен кейін бәрі таңғы ас ішуге отырған. Дастархан үстінде қамыр ет, түрлі сусындар бар еді. Бәрі өздеріне алдын ала белгіленген орындарын алып, дәмнен алуға кірісті. Ешкім сөйлеген жоқ. Қай қайсысы да өзінше бір ойға батқандай. Тек тәрелкелердің тырсылы, ас қасықтар мен шанышқылардыңсыртылы ғана естіледі.
Есенмұрат ас ішіп отырғанымен, әлі де мұхит суытереңіндегі жағдайдың қалай болатынын ойлап қояды ішінен. Мұхит суының ең терең деген жерінің он шақырымнан асса да алапат сүңгуір – су асты үйінің тереңдеуімейлінше баяу өтеді. Бұлұзаққоғлыс ғарыш кеңістігіндегі қозғалысты көзге елестетеді. Ғарыш кеңістігінде ғарыш кемесі қанша жылдамұшып кетіп бара жатса да, ол тап бір кеңівстікте табандап тұрып қалған,дай көрінеді. Енді мына мұхит суы тереңіне түсіп келе жатқан сүңгуір – су астыүйі де дәл солай табандап қалғандай көрініс береді. Есенмұрат арнайы жаттығулардан өті кезінде, шағын көл суына сүңгуірмен түскенде осындай сәттерді басынан өткерген.
Енді сутереңіне түсудің нағыз өзі басталмақ. Алдындағы астан ала отырып, акванавттардың басшысы отбасындағысоңғы әңгіме мен соіңғы дастархандағы отырысты,Нұрайнаның, Ыспандияр мен Сандуғаштың айқан сөздері мен, ақ тілектерін есіне алды. Өзінше сәл езу тартып та қойған. Мұнысын айналадағылары аңғарған жоқ. Олар да өхз ой-толғамдарымен әлек еді. Сондықтан болар, ешкім ешкімге тіс жарып ештеме айтпады.Іштей толқып отырғандар да аз емес еді. Не ойласа да, бәрі де іштерінде. Астан кейін кіимдерін ауыстуруға кірісті. Әрөқайсысының киімдерінің кеуделеріне бір-бір дыбыс сегіш құралдар бекітіп, ол құралдар акванавттардыңжүректерінің соғысын, жалпы көңіл-күйлерін білді дәрігер. Осыдан соң акванавттар ішкі жылы киімдерін киді. Оның сыртынан комбинезон. Ал бастарына бір-бір дулыға кигенде, акванавттар бір бірін танымай да қалған. Тек комбинезондарының кеуде тұсына бекітілген жазудан кімнің кім екенін біледі. Содан аты-жөнін оқып барып сөйлеседі. Енді бәрі де Жер атмосферасындағы оттегіге тәуелді емес. Өздеріне қажетті оттегіарқаларына бекітілген камераларында. Жер атмосферасындағы ауа құрамының бестен бірі ғана таза оттегі. Ал қалған бөлігі азот пен басқа газдар. Акванавттар камераларындағы еріген азотты сыртқа шығару үшінүш сағат бойы тазаоттегімен демалуға жатты. Өйткені, мұхит суы тереңінде боллған сәттерінде айналадағы суқысымы кенет өзгерген кезде азот қанның «қайнауына» әкеліп соғады. Ондай сәтте акванавттың көңіл-күйі қалпынан шығады. Көз алдына суастынан әлденелер елестеп, тіпті, масаңқырап та қалады. Мұндай жағдай сутереіңіне түсушілердің бастарында ара-тұра кездеседі де. Акванавттар мұны жақсы біледі. Есенмұрат та осы сапарға аттанар алдында бұл нәрсеге база көңіл бөліп, арнайы дайындықтардан өткен.
Үш сағаттықтаза оттегімен тыныс алудан кейін алапат суастыүйі – сүңгуірге баруға болатын еді. Бұл дайындықтың мұхиттың арнайыжеріндегіүлкен жасанды-жүзбелі аралдыңүстіндегішағын «Акванавттар қалашығында» өткендіктен сүңгуір мен екі ара жақын келетін. Арнайы жасалған жылжымалы кабина акванавттарды суасты үйіне – сүңгуіргежеткізді. Егер осы сүңгуірдің беті ашық болса, онда ол кеме емес, мына мұхит суының бетінде пайда болған ғажайып бір шағын аралдай көрінер еді. Оның алып Киттікіне ұқсап келген арқа жоны да адам баласын таңдандырмай қалмас еді. Мұның өзі бір жағынан арал екен деп, Киттің арқа жонына жайғасып алған әлденелер жөніндегі аңыз-ертегілерді де еске түсіретіндей еді. Егер мұхит суының айдыны осыншамаүлкен бошлмаса, онда суасты үйі – сүңгуір талай аймақты жауып, тіпті, сыймай да қалар еді. Мұхит кеңдігімен салыстырғанда, адамға соншама ғаламат болып көрінетін су астыүйі кіп-кішкентай ғана бір қара дақ сияқты. Есенмұрат осы жерде, дәл қазір де өздерінЖер төңірегіндегі ғарыш кеңістігінде айналаұшып жүрген ғарыш қалашығынан бақылап-зерттеп жүргендерін де бір ойлап қойды.
Біраздан соң су асты үйінің – сүңгуірдіңүлкен қақпасы ашылды. Оған таяғанша қанша демалса да, қаншама нәрселер ойлап табылып жатса да, ұшатын шардың кәрсеңкесін өзге нәрседен жасауға болмайтыны сияқты, сүңгуір кемелердің кірер-шығар қақпасы да өзгертілген емес. Тек олардың сырт пошымдарында ғана шамалы айырмашылықтар болмақ. Қақпа ашылысымен акванавттар жайымен өздері сиярлық кабинаға кірді. Ол жайымен жылжып бұларды суасты үйі – сүңгуірдің бір бөліміне жеткізді. Соның артынша өздері енгенүлкен қақпа қайта жабыола берді. Іште тыныштық орнады. Акванавттар өздерін Жер шары әлемінен бөлініп, басқа бір әлемге тап болғандай сезінді өздерін. Расында да, суастыүйі деп аталынатын алапат сүңгуір кеме ерекше жасалған еді. Мұндай кеме осы кезге дейін ешебір елде болған емес. Мұны осылай көріп, ішіне ену де әркімге бір арман. Есенмұрат өзінің кішкентайынан арман еткен алапат сүңгуір кемеге мінгеніне, оның ішінде, су тереңінде ендіұзақуақыт бойы ғшынымен-ақ ылыми-зерттеужұмыстарын жүргізетіне көзі толық жетті. Іштей қатты толқып, тіпті, көз шарасына ыстық жас та алған. Алапат сүңгуір кеме белгілі басқарусөздері айтылған соң-ақсу тереңіне қарай жайымен ғана төмендей берген. Ғарышқа аттанғанда кеме қаншама қалықтап, алғашқы ғарыш кемесіндегідей аспанға қарай тік атылыпұшпай, жайымен ғана құсша көтерілсе де денеге түкен қысымды сезінетін. Меұндағы кездейсоқалғашқы қиынындай сезілген жаттығулары өзіне соншаа әсерлі көрінді.
Көз шараларынаыстық жас толса да, үлкен дөңгелек пошымды, қалың шынылы иллюминатор арқылы мұхит суының осы тереңіндегі бар ғажайыпқа қадала қарды да тұрды. Әуелде айналасы Күн сәулесіне малынған шыныдай суқоршап алды. Уақыт өткен сайын оның түсі ағарып, одан соң бұлдырлана берді. Алапат сүңгуір тереңдей түскенде айналадағы жарық азайып, қараңғылық баса түсіт. Ғарыш кемесіменұшқанда, көк түсті аспан қара түске айналатын. Ал мұнда одан біршама өзгешелеу.Судың атысу. Тереңдеген сайын тек қараңғылық емес, судыңқысымы да артқан. Ең басты қауіп те сол қысым. Ол қысымға төзбеген кез келген сүңгуір кеме тас-талқан болмақ. Ал мына алапат су астыүйі – сүкгуіркеме суқысымы қандай болса да төзбек. Мұхит суының тереңінде болатын мұнщдай суқысымы бүгін ғана ашылып отырған жаңалық емес. Ол бесенеден белгілі. Қаншауақыттан бері бұл сутереңін сүңуірлер зерттеп келеді. Олардың көпшілігі суқысымына төзімдікомбинезондар киген, арнайы қылың шынылы шыағынүйшіктерге кірген. Оныңүстіне олардың бәрі де сутереңінде Балықтарша ширақ жүзеді. Сутереңін өзінше бөлек зерттеп жүзген акванавттар да за емес. Бүгінде мұхит суының тереңі де өзінше бір қайнаған адам тірішілігіне айналғандай. Олардың бәрі де болса да құрылықтан келгендер.
Мұхит суының тереңінің кең даладай екені белгілі. Соған сай әлі адам аяғы жетпеген жерлері көп-ақ. Ертеректе «Мұхит суының тереңі теп-тегіс дала» деген ұғым да болды. Енді мұхит суы тереңінің тек тегіс емес, таулы-жоатлы болып келетінін сутереңіне түскен әрір адам жақсы біледі. Рас, байтақ даладай, шөлейт аймақтардай тықырланып келген жерлері де бар. Егер де осы мұхит суы тереңіндегі күллі табиғатты ойша құрылыққа шығарар болсақ, өзінше бір ғажайып таулы, сайлы, тегіс аймаққа айналып шыға келер еді. Ғалымдар тіпті, Үнді мұхитының орнында бір зхаманда құрылық болған, қалың орман өсіп, жасыл әлем жайқалған, адам тәріздес маймылдар дәйрен кешкен деген де болжам айтады. Сондықтан да мұхит суы тереңінің жұмбағы таусыла қомақ емес. Адам баласы жұлдызды әлемнен де, мұхит суыәлемінен де қашшан да өзінеұқсас келетін саналы тірішілік иелерін іздейдә. Әзірге сутереңі әлемінен Дельфин делінетін ақылды балықтардан өзге ештеме кезіккен жоқ. Тұрлі болжамдарда айтылатындай, су тереңінен түрі адам, құйрығы балықтыкіндей болып келетін жартылай адамдар да кездескен емес. Ал егер мұхитсуы тереңіндегі әлемннің бір жерінен Дельфиндерден де ақылды, саналы, адам сияқты сөйлейтін тірішілік иелері кезіксе, Жер ғаламшары құпияларының тағы бір пердесі ашылар еді.
Суастыүйі – сүңгуір кеме сутереңіне батып, қараңғылық пен суқысымы артқан сайын акванавттар да бір бірімен әңгімелескендерін тоқтатып, тыныш қалған. Өздірң арнайы орындықтарында отырған бөлме мейлінше кең болғандықтан акванавттардың кез келген сәтте орындарынан тұрып, олай-былай жүрулеріне мол мүмкіндік бар. Айнала қаырғалардағы диаметрлері адам бойындай иллюминаторлардан мұхит суытереңі анық көрінеді. Алапат суасты үйінің – сүңгуір кеменің аса қуатты шамдары қараңғылықты қақ жарғандай айнала-төңіректі ашық даладағыдай жарықтандырып жіберген. Енді сырттан көрген адам бұл алапат суастыүйін – сүңгуірді тап бір алапат Теңіз жұлдызынаұқсатар еді. Сүңгуірдің Теңіз жұлдызыныңәрбір ұшындағы бөлмеге орнатылған түрлі қуатты бақылау құралданры мұхит суы тереңін жақсы зерттеуге мүмкіндік береді. Өзге суасты кемелері мен сүңгуірлерден мұның басты айырмашылығы да осында еді. Сонымен бірге бұлалапат суастыүйінің – сүңгуірдіңүстіне акванавттар жан-жақты жақсы бақылап-зерртей алатын қалың шынылы көптегенүлкен иллюминаторлы домалақүй дебар. Акванавттар негізгі бақылау-зерттеулерін осыүйден жүргізеді. «Теңіз жұшлдызының» әрбір тармағы – бір-бір бөлім. Тармақтардың бірі – оранжерея, екіншісі – зертхана, құрғақ, шөлейтті орта. Қалған тармақтарында да мұхит суы тереңін мұқият зерттеуге жағңдай тудыратын түрлі құралдар, өлшеуіштер орналастырылған. Қажет кезде акванавттар демалатын, Жер бетіндегі елмен, отбасыларымен бейнебайланыс арқылы хабарласатын орындар да бар. Ал алапат суастыүйі – сүңгуір кеменіңакванавттар отыратын басқы бөлігінде оны басқаруға қажетті барлық күрделі автоматты-компьютерлі жүйелер орналасқан. Осындай ғажайып сүңгуір әрбір тармағынан, ортасынан жан-жаққа қуатты жарық сәулесін шашып, осы тереңдегі санасыз тірішілік иелеріне алапат ғажайып бір дене болып көрініп, жайымен төмендей берген.
Енді сәлден соң акванавттар айналадағы қараңғылықпен суықты сезінгендей бір күйге де көшкен. Расында да кейде адам қандай да бір көлік ішінде, шыны әйнек қорғанысында отырса да, көлік төбесіағаш бұтағына тигенде басын бүғып қалады. Акванавттардың қазіргі жай-күйлері де тап сондай еді. Ал бұл Есенмұратқа қорқынышұ емес. Ғарыш сапарында мұан да қорқынышты сәттерді басынан өткерген. Тек мынандай алапат су асты үйніе – сүңгуірге мінген емес. Есенмұраттың досы әрі құрдасы Сағынғали айналадағы ғажайып көріністерге қарап, оданалған тебіренісін жасыра алмады.
- Ғажайыпбір ғаламшарға қонып келеміз! – деді ол жанындағы Есенмұратқа қалжыңдап.
- Расында да солай сияқты! – деді Есенмұрат иллюмиатор арқылы сыртқа қадала қарап, - қарашығ тау десең, тау, жазық десең, жазық! Бәрі де қандай да бір ғаламшарбетіндегідей!Ана жерлері Жеріміздегі шөл даланың жел суырып, тақыр еткен аймағынан аумайды екен!Лайлы белдерін қара, !Қандай ғажап! Егер осы көріністердің бәрі құрылықта болып, мына су әлемі атмосфераға айналса, шынымен-ақ басқа бір ғаламшарға қонып келе жатқан болар едік!
- Қонатын жеріміз де жаман емес сияқты! – деп Сағынғали жанындағы гидрогеолог Саинға қарап қойды.
- Иә,жаман емес, тек әзірге сутереңінің тірішілік иелері көзге түспейді!- деп Саин жеңіл күрсінді.
- Болады, бәрі де болады! Асықпаңыздар! Біз бұл аймақты әліұзақ зерттейміз! – деп Есенмұрат алдындағы тақтадағы жыпылық қаққан түрлі түсті майда шамдар мен экранға қарап қойды.
Егер қандай да бір оқыс дыбыс естілсе, иә болмаса, қандай да бір дененің қозғалысы байқалса, осы басқы бөлімдегі күрделі құралдар дабыл бермей қалмайды. Оған қоса жұлдыз сияқты тармақтарыныңұштарында дыбыс пен қозғалысты тез сезгіш күрделі жүйелер мен бейнекамерелар бар. Олжүйелер мұхит суытереңіндегі ешбір құбылысты қалт жібермеіді. Егер сүңгуірдің ішіндегі құралдар мен күрделі жүйелердің ызыңы шықпаса, мына мұхит суы тереңінде «құлаққаұрған танадай» тыныштық орнар еді. Осы алапат суастыүйі – сүңгуірдің ішіндегі акванавттардың қимыл-қозғалыстары мен бір біріне айтқан сөздерінің өзі де тыныштықты тірілтіп жібергендей көрінеді. Олардың тынымсыз түрлі әрекеттері, ғалымдардың зерттеулері, тақталардағы түймелердің тырс-тырс басылуы, ара-тұра болатын Жер бетіндегілермен бейнебайланыс, тағы басқалар – осылардың бәрі де анау-мынау нәрсеге елеңдеуді, негзісізәлденеден үрейленудіұмыттырып та жібереді. Мұндай қым-қуыт әрекеттері болмаса, акванавттардың әрқайсысы өзінше бөлек ойға батып, әлденені қиялдап, әлденені көз алдарына елестетіп те кетер еді. Мұндай сапарда, ғылыми-зерттеу, бақылауістерінде қашан дауақыт қымбат. Қаншама «Ұзақуақытқа келдік» десе де, адам баласы қандай да бір қызықты ініе шындап кірісіп кеткенде, уақыттың қалай зымырап өте шыққанын байқамай да қалады. Мұнда да сондай бір қарбалас істер басталған.
-Мұхит тереңіндегіұзына бойы созылып жатқан тау-жотаның жанынан төмен қарай құлдилап, жоғарыдан көрген тегіс аймаққа жақындап та қалдысүңгуір кеме. Осы сәтте акванавттардың да ғажайып көріністерді қалты жібермей көріп алуға деген ынталары да арта түсті. Қаншама «Алапат су асты үйінде – сүңгуір кеме ішіндеміз» десе де, қай қайсысының да мына ғаламат мұхит суының ғаламат қысымы кемені қысып жіберердей көрініп те кетті енді бір сәтте акванавттарға. Есенмұрат та қанша рет ғарыш сапарында болса да, дәл осындай суқысымын басынан кешкен жоқ-ты. Ғарышта айнала қараңғы, сол қараңғылықта жұлдыздар мен ғаламшарлар жылтырап көрінеді,ал мұнда тұманданған судан тек сукөпіршік газдар ғана көрінеді. Кейбіреулері сүңгуір кеменің қозғалысына, бұрылысына қарай, кеменің қуатты шамдарынан шыққан жарық сәулеслеріне жылт-жылт ете қалады. Мұхит тереңінің қаншалықты тыныш екені, өзінше бөлек бір қым-қуыт тірішілік иелеріне толы екені айқын біліне берген. Алапат су астыүйі – сүңғгуірдің ішіндегі түрлі күрделіжүйелердің ызыңдаған дыбыстарының өзі де енді мына тыныш әлеммен салыстырғанда ештеме еместей. Акванавттар иллюмитанорлрадан сыртқа қараудан бір жалығар емес. Қай қайсысы да егер осы мамандықты қаламаған болса, мұхит суының дәл осындай тереңіне сүңгуірмен түсуге келіспес еді. Енді бәрі де сүңгуір сыртындағы ғажайып көріністерден көз алмай, сүңгуір табаны мұхит суы тереңіндегі тегіске тигенше ештемені қалты жібермеуге тырысуда.
Арада біршамамуақыт өтіп, алапат суастыүйі – сүңгуірдің табаны тегіске тиіен мезетте жеңіл лай бұрқ етіп, жоғары қарай көтерілді. Осысәтке дейін де тұманданып, мұнартып тұрған мұхит суы онан сайын күңгірттенген. Бұл мұндай сутереңіне сүңгуірмен алғаш рет түскен Есенмұратқа басқаша әсер етті. Ғарыштағы ғаламшарлардың осындай тегсітеріне ғарыш кемесіменталай рет қонған сәттері есінде. Кейбірінің бетіндегі шаңы қалың, енді біріндегі жұқа болып келетін. Ғаламшарларға қонардағы бір қауіп, олардың бедерлерінің біртегіс бола бермейтіні. Сондықтан әрбір ғаламшарға қонарда өздері қатты толқитын. Өйткені, ғарыш кемеснің тірек аяқтарығаламшар бетіндегі қандай да бір шұңқырға немесе оның ернеуіне тап келсе, не қисайып қалатын, не аунап кете жаздайтын. Бірақ Есенмұрат басқарыпұшқан ғарыш кемес ешқашан да ондай қатерге киліккен емес. Ал мына мұхит суның тереңіндегі тегіске қону одан өзгешелеуекен. Қанша дегенмен де, суқысымы алапат суастыүйін – сүңгуірді құшағына алған. Егер сүңгуірдің асты жағында балласт болмаса, онда суқысымы мұны әлдеқашан су бетіне қарай тап бір шөлмектің тығынындай атып та жіберген болар еді.Ал ғаламшар бетінен керісінше,ғарыш кемесі оның тартылыс өрісін жеңіп барып қана кеңістіккеұшып шығады. Ал мына алапат суастыүйі – сүңгуірді мұих суы бетіне шығаруүшін балластағы суды ығыстырып шығарса жетіп жатыр.
Алапат суастыүйі – сүңгуір мұхит тереңінің тегістігімен жанасып, орныққан кезде жаңағы лай-тозаңдар жайымен ғана қайтадан баяушөгіп, айнала-төңіректің көріністері айқындала бастады. Алғашқы бір кездегі акванавттар мұхпт суы тереңдігіне жеткен кезде кәдімгідейүрейленіп, жан-жақтарын жіті бақылап, зерттеулерін тезірек бітіріп, су бетіне қайта көтерілуге асығатын. Бұларда ондайүрей сезімі болған жоқ. Акванавттардың бәрі де Есенмұраттың өзін өзі қалайұстайтынынүлгі тұтқан. Қай кезде де, қандай қиын кезеңдерде де төңірегіндегі адамдардың басшысына қарайтыны белгілі. Есенмұрат мұндай топқа бірінші рет басшы болған жоқ. Айырмасы – ол ғарыш кеңістгі, бұл – суасты әлемі. Көптеген ғаламшараралық саппрларды басынан кешкен ғарышкерге мына он шақырымнан ғана асатын мұхит суы тереңі атмосфераның трофосферасынан сәл-ақ жоғарыдай қашықтық болып көрінді. Акванавттар да басшыға қарап өздерін салмақтыұстайды. Мұхит суының тереңіне осылай аман-есен жетудің өзі де бір жетістік. Акванавттар іштей қуанып, айналасын жақсылап көріп алуға тырысады. Бірақ бұлайша тамашалап тұра берудің жөні жоқ-ты. Алдарында атқаратын қыруар істер бар. Мұны әрбір акванавт іштей түсінген. Айнала айқындалып, тыныштық орнаған соң Есенмұрат алпат су асты үйі –сүңгіуірді басқарушы Есенжолға:
- Енді сүңгуірдің ішкі-сыртқы барлық жүйелерін мұқият тексеріп шығып, орнықтырғыш зәкірлерін тастауға болады. Табан тіреген жеріміз кең жазық. Көздегенжерімізге дәл түстік, - деді.
- Түсіндім. Сүңгуірдің барлық күрделіжүйелерін көптен бері қадағалудамын. Бәрі қалпыты жұмыс жасап тұр. Зәкірлерді тастаймын! – деп жауап берді Есенжол.
Артынша қуатты қозғалтқыштардың дыбыстары естілді бәріне. Ауыр салмақты зәкірлер біріен кейін бірі мұхит суының тереңіндегі тегіске найзаларша қадалып жатты. Ол қозғалыстан алапат суасты үйі – сүңгуірдің тұла денесі дір-дір етті. Зәкірлер түсіп, қадалған жерлерден тағы да жеңіл лай-тозаңдар көтерілді. Сүңгуірдіңқуатты шамдарыныңжарық сәулелерін сырттай «қызықтай» жүзіп жұрген түрлі тірішілік иелері одан шошынып, бұлт-бұлт бұырылып, зым-зия жоғалды. Мұндай көрініс адам баласы сутереңіне түскеннен бері көріп келе жатқанүйреншкті көрініс болғандықтан акванавттардың ешқайсы да оған көңіл аудармады. Ең бастысы, алапат суастыүйі – сүңгуірдіңкөзделген жерге орынғуы мен іштегі күрделі автоматты-компьютерлі жүйелердің жұмыстарының қалыпты болуы. Акванавттардың бар ойлары соған ауған. Онан кейін қай қайсысының да мұхит суы тереңінің кең «даласы» күтеді өздерін. Әрқайсысы өзіне беріілген «суасты мотоциклімен» қалаған қашықтығына барады. Арнайы құралдарымен зерттеужұмыстарын жүргізеді. Былайша қарағанда, алапат су астыүйі – сүңгуір жеміс өсіретін орын да, акванавттар сырттанжеміс терушілер сияқты. Бәрі де Жер тәуілігіуақытымен есептегенде таңғы мезгілде зерттеужұмыстарына кріседі. Түсмезгілі белгісі берілгенде түскі асқа оралады, одан соң кеш мезгілінің белгісі берілгендге дейін зерттеулерін жалғастырып, келесі белгіде су асты үйі- сүңгуірге оралады. Өйткені, мұнда да ғарыш кеңістігіндегі ғарыш кемесі ішіндегі сияқты күн мен түн алмасуы жоқ. Сонда да адам оргназимі Жер бетіндегі күн мен түнді сезеді. Мұхит суы тереңіндегі түрлі тірішілік иелері де бұл тірішілік кестесін бұлжытпай орындағандай болады.Қам-қарекеттерін тәуілік мезгіліне сай жасайды. Сондай әрекеттерге енді Жер бетінен келген акванавттар да кірісіп кеткен.
Әкеменжүздесу
Есенмұрат мұхит сапарына аттанып кеткелі біраз күндер өтсе де, Нұрайна оны көрші ауылға кеткендей сезініп жүрді. Үлкен ғаламшараралықкемеге мініп, Байқоңырдан ғарышқа аттанып кетіп жүрген ол енді алапат суастыүйі – сүңгуірге мініп, осы Жердің өзіндегі мұхит суының тереңіне, тып-тыныш әлемге кеткеніне іштей қуанған. Ері кеткеннен кейінгі алғашқы күндер осылайша өз белгісін бермей өте шыққан. Қиындықты көп көрген адам анау-мынауістерді онша елемейді. Күле қарайды. Есенмұрат та енді солай болмақ. Алыс ғарыш сапарларынан алып қалып, иұхит суытереңіне жібергеніне Нұрайна енді қшан да риза.Жұмысынан келген бойда стереотеледидарды қосып, жаңалықтар көріп-тыңдауға отырған. Алапат суастыүйі – сүңгуірмен мұхит суы тереңіне түсіп баражатқандарындаЕсенмұратпен екі рет бейнебайланыс жүйесі арқылы жүздесіп-тілдескен. Ал стереотеледидардан күнделікті көретін жаңалықтардыұлы мен қызына ондай арнайы байланыстың әзірге қажеті жоқ еді. Бірақ Ыспандияр, қанша дегенмен, әкеге жақын болғандықтан әкесімен бейнабайланыс жүйесі арқылы бір жүздесіп-тлдесуді мақсат еткен.
Жалпы, ереже бойынша, мұхит суытерңіндегі жоғары суқысымында зерттеуңлер жүргізіп жүрген акванавттардың көғілдерін жиі бөлуге тыйым салынған.Оны Нұрайна да, Ыспандир мен Сандуғаш та біледі. Бірақ әкенің аты әке. Ыспандияр анасы қарап отырған стереотеледидарды қойып, мұхит суы тереңін зерттеуші акванавттарға қосымша нұсқау беріп, кездейсоқ қатерлерден алдын ала сақтандырып отыратын Орталыққа бейнетелфон қоңырауын соғып, онағылардан өзін осы бейнебайланыс жүйесі арқылы әкесімен жүздестіріп сөйлестіруді өтінді. Ондағылар акванавттардыңжұмыс жағдайы, көңіл-күйлеріне қарап шешім қабылдады. Олардың басшысыАқжол Ертілесұрпағы айтылған өтінішті аяқсыз қалдырмады. Бейнебайланысты өзі белгілегенуақытта қостырды. Ол кісінің тағы бір ерекшелігі, бейнебайланыс жүәесі қай кезде орнаса да, акванавттармен әуелі өзі тілдесіп, одан кейін барып қана оларды отбасы мүшелерімен сөйлестіреді.Бұл жолы да солай жасаған. Ол бейнебайланыс жүйесімен әуелі Есенмұратпен тілдесті. Одан мұхит суы тереңінің жағдайын, зерттеужұмыстарының қалай жүріп жатқанын сұрады. Денсаулықтарын, көңіл-күйлерін білді. Содан соң алдын ала берілген ғылыми зерттеу тапсырмаларының, бағдарламалардың қалай орындалып жатқанына көшкен. Акванавттар сутереңінен әзірге елең етерлің жаңалық аша қойған жоқ-ты. Бәрі де мұхит суытереңін шолып, суастыүйі – сүңгуірдің төңірегінде ғана жүзіп, бой үйретіп, жаттығып жатқанарын баяндаған.Мұхит суы тереңіне түскенше, Есенмұратқа бәрі түсінікті сияқтанып, іштей: «Ғарышкерлік тәжіорибем жетеді.
Акванавт та одан көп өзгеше емес. Ісі де, адам өміріне ұаупі деұқсас» деп ойлаған. Жоқ, олай емес екен, енді ойлап қараса білгендерінен білмейтіндері көп екен. Қиындықтар да кезігіп жатыр. Мұхит суы тереңінің ғарыштан тағы бір айырмасы, қырыңғылығы, суының қысымының күштілігі, салқындығынан басқа қандай да бір ірі мақұлықтың кезігіп қалуы, өздеріне де, алапат суастыүйі – сүңгуірге де кенеттен қатер төндірумүмкіндігі еді. Сол жағынан да сақтанады бәрі. Ғарыштағы ғаламшарларда мақұлық атаулы болмады. Ондай мақұлықтар тек тірішілікті ғаламшарларда кездесуі мүмкін. Ал кең жатқан, шексіз жатқан қара түсті кеңістік тып-тыныш, сұп-суық. Сол ортада тек мың-санжұлдыздар ғана көзге шалынады. Есенмұрат ғарышкер болғандықтан нендей әрекет жасаса да, оны ғарыштағы істерімен іштей салыстырады осышлай.
Сырттағымұхит суытереңіндегі зерттеушілерге қосымша нұсқауберетіндер Орталығының басшысы Ақжол Ертілесұрпағымен сөйлесу барысында Есенмұрат мұндай ортаның ғарыш кеңістігінен қандай айырмашылықтары мен ерекшеліктерінің барын да тілге тиек етті. Есенмұрат ғарышкер болса да, акванавттарға тән кез келген істі шебер атқарады. Оның мұндай батыл, дәл әрекеттері Ақжол Ертілесұрпағына да, оның айналасындағы қызметкерлер, бақылаушыларға даұнаған. Бұл жолғы бейнебайланысқа Есенмұрат айтқан қызықты жағдайлар барлық қызметкерлерді де, бақылаушыларды да еліктіріп жіберген. Суастыүйі – сүңгуірдің орнласқан жері де ерекше көріністі еді. Жанында тау-жота жатыр. Сызаттыжерлері де жоқ емес. Соған қарамастан акванавттар жер бетінде жүргендей еркін әрекет жасауда. Қажет деген жағдайда арнайы шағын сүңгуірге мініп, суастыүйі – сүңгуірден көп алыстап, талай жерді шарлайды. Кездескен түрлі заттарды жинайды. Мұндай әрекеттер Есенмұратқа ғарыш кемесімен қандай да бір ғаламшардың бетін сүзе зерттеп жүргендеріндей көрінеді. Қасындағылары болса да сутереңін зерттеуден біршама тәжірибе алған акванавттар. Есенмұрат Ақжол Ертлесұрпағымен әңгімелесу барысында зерттеудің көптеген мәселелеріне тоқталды. Жағдайлары жөнінде де мол мәлімет берген. Жағдайлары қуанарлық еді. Зерттеушілердің жағдайларының жақсы, істерінің нәтижелі болғаны Орталықтағыларға да қуаныш.Үлкен жетістік.
Ақжол Ертілесұрпағы акванавттардың басшысы Есенмұрат Сәрсенұрпағымен тілдесіп, көп нәрсені білгеннен кейін отбасымен сөйлесуіне мұрасат берді. Елдегілердің мұхит суы тереңіндегілермен бейнабайланыс текосы Орталық арқылы жүргізілетіндіктен Ақжол Ертілесұрпағы Есенмұратпен әуелі өзі тілдесті осылай.Есенмұраттың ендігі күткені де бейнебайланыс экраны арқылы отбасымен жүздесу, тілдесуеді. Алыс ғарыш сапарында ғарыш кемесімен сапарластарымен біргеұшып кетіп бара жатқанда да, көздегенғаамшарда болып, Жерге қайтаұшып келе жатқанда да отбасы мүелерімен бейнебайланыс жүйесі арқылы аман-саулық білісетін. Енді мынандай мұхит суының тереңінен.Бұл да бір өзінше әсерлі сәт. Экран іске қосылған мезетте өзіне ыстық пәтерінің кең бөлмесі көрінді. Қабырғаға ілінген қазақы ою-өрнекті кілем, кітап сөресі, стереотеледидар, радио және тағы басқа да заттар. Содан кейін барып жұмсақдиван үстінде қаз-қатар отырған Нұрайна, Ыспандияр мен Сандуғаш шықты экранға. Алысты осылай жақындатып, екі жақтың да бет-жүздерін анық көрсетіп, дауыстарын анық естіртетін ғажайып құралдың бары да бір қуаныш еді. Мұхит суының тереңіндегі суастыүйі – сүңгуірдің ішінде отырып-ақ Есенмұрат үй-ішін де, отбасы мүшелерін де жанында тұрғандай анық көріп отыр. Сәлден соң Нұрайнаның бет-жүзіұлғайтыла көрінді. Сол кезде Есенмұрат та:
- Қал-жағдайларың қалай, Нұрайна? – деп сөйлепүлгерді.
- Жақсымыз. Өз қал-жағдайың ше?
- Жаман емес, Мұхит суының тереңіндегі ортаға даүйрене бастадық. Зерттеуімізді қажет ететін нәрселер әлі көп. Айналамыз кең жазық. Жанымыздаүлкен тау-жота бар...
- Жақсы екен. Тек аман-есен болыңдаршы, - деді Нұрайна сәл толқи сөйлеп.
- Бізде бәрі жақсы, босама, Нұрайна, - деді Есенмұрат.
- Босамаймын, - деді Нұрайна жасыра алмаған көз жасын жұқа бет орамалының ұшымен сүртіп алып, - өзің шаршаусыңғой. Саған қарап, суастын зерттеужұмыстары ауыр әрі қиын ба деп отырмын.
- Үйренбегендікі ғой, - деп жымиды Есенмұрат, - ол жағынан еш қам жеме. Мұнда бәрі жақсы, бәрі сенімді. Біз ғарыш кемесімен жұлдызаралық жолдаұшып кетіп бара жатқан жоқпыз ғой. Осы Жер ғаламшарымызда, мұхитсуының тереңіндеміз.
- Сонда да қорқынышты сиячқты маған, - деді Нұрайна экраннан сүңгуір иллюминаторынан ап-анық көрініп тұрған сутереңіне сәлүрейлене қарап.
- Үйде отырып қорықсаң, мұнда қалай келмексің? – деп Есенмұрат әйелініңүрейлі көңіл-күйін өзгертуге тырысты.
Расында да осы сөзінен кейін Нұрайнаның көңіл-күйі өзгеріп, жігепрленіп сала берді. Онысына тағы бір себеп, өзінің енді біраз күндерден соң сонда баратыны. Осы кезде әкесі мен анасыныңсөздерініңұзағанына төзбеген Сандуғаш:
- Көкеммен мен де сөйлесейінші, - деп эрканға жақындай түсті.
- Сөйлесе ғой, - деп Нұрайна кейін шегінген.
Әке мен қызы экран арқылы бір біріне сағынышпен қараған.
- Көке, үйге қашан ораласың! – деп көз шараларына ыстық жасүйірді кішкентай Сандуғаш.
Кеткеніме көпуақыт өткен жоқ қой. Мені сағындың ба, қызым?Жақында ораламын. Оған дейін анаң да келіп кетер.Уақыт деген, белгісін бермей өте шығады емес пе,?Мұндай сапар түгілі, адамның ғұмыры да әп-сәтте өте шыққандай болады.
- Мұхит суыныңтереңі қорқынышты ма, көке?Жаңа анам қорықты ғой? - Деп Сандуғаш көз шараларындағы келесі келген легін сол қолының сүйріктей саусағымен сүртіп алды.Ғарыштан да қорқынышты ма?
- Мұхит суының тереңі ғарыштан алыс емес, одан қауіпті де емес, қызым, - деп Есенмұрат Сандуғаштыңтолқынысын басуға тырысты.
- Онда жақсы екен ғой, - деп Сандуғаш бала сезіммен сәл жымия салды, - ертерек оралшы, көке, біз сізді сағындық!
- Мен де сендерді сағынып жүрмін, - деді әке де толқып, - кейдеуақыттың да өтпейтіндей болып кететіні бар. Мұндай ортада көп жүре беруге де болмайды. Бірақ біз алған тапсырмаларымызды толық орындауымыз керек. Осыны түсін, қызым, жарай ма?
- Оны білемін, - деді Сандуғаш экрандағы әкесінің бейнесіне тесіле қарап, - айтшы, көке, мұхит суының тереңінде құбыжықтар бар ма екен?
- Ой қызым-ай, қайдағы құбыжық. Ол ертегілерде айтылады емес пе? Мұнда тып-тыныш. Балықтар бар, әрине. Оларды суретке, бейнефильмге түсіріп алдық.
- Көке!? – деді осы кезде бағанадан бері әзер шыдап отырған ұлы Ыспандияр, - мұхит суыорнының бір кездері құрылық болған дегенді айтушы едіңіз ғой. Ол рас па екен?
- Жалпы, мұхит суының треңіндегі табиғат аясы Жер бетіндегі табиғат аясынан аумакйды. Мұнда да тау-жоталар, жазықтар мен тегістер бар. Бір кездері мұның құрыық болуы да әбден мүмкін. Оны бірте-бірте анықтайтын боламыз. Ол бір ғана зерттеудіңүлесіндегі нәрсе емес қой, ұлым. Ал, өзіңнің жағдайың қалай?Денсаулығың қалай? Сабағың ше?
- Бәрі жақсы, көке. Ол жағынойыңызға ала бермеңіз. Өзіңіздің денсаулығыңыз бен жағдайыңызды, сапарластарыңыздың жағдайларын ойлаңыз. Бізде не болсын. Ашық аспан астында, қалада, пәтерімізде тұрып жатырмыз ғой. Бәрі орнында. Сіз аман-есен оралсаңыз болды.
- Ораламын. Амандық болсын,ұлым. Өздеріңді де күтіңдер.
- Есенмұрат, - деді сол кезде Нұрайна, - бізге сөйлесуге берілгенуақыт та аяқталуға таяп қалды. Ондағы әрбір минуттың қымбат екенін түсінеміз. Осының өзіне де мол алғыстымыз. Экран ақылы болса да бір жүздесіп, көңіліміз орнығып қалды. Енді келесі осындай жүздесуімізді асыға күтетін боламыз.
- Иә, уақыт шіркін, осылай. Демде өте шықты.Менненкейін де отбасыларымен сөйлесетін акванавттар бар ғой.Олар да өзіміз сияқты бір бірімен ертерек жүздесіп, тілдесуді күтуде. Басқа не айтамыз. Меніуәйім етпеңдер. Амандық ьболса, қайтаруақыт та келеді ғой. Зерттеужүргізгендеуақыт деген жетпей де жатады. Енді су астыүйі – сүңгуірден көп алысқа да шығамыз. Экранда осылай келесі жүздесіп, тілдескенше аман-сауболыңдар!
- Сау бол, Есенмұрат! – деп, Нұрайна әйелге тән жан нәзіктігінен арыла алмай томсырайып тұрып қалды.
Ұлы мен қызы да сондай бір күйдібастарынан кешкендей үнсіз. Үй ішінде ештеме болмағандай тыныштық орнаған. Өмірдің ащысы да, тұщысы да осындай бір сәттерде айқын сезіледі. Бір жағынан Үйден әлдекімнің сапарға аттануы мен қайта оралуы бұл отбасынаүйреншіктіоқиға болып та кеткендей. Мұнан да бұрын осындай ыстық, әсерлі сәттерді басынан өткерген Нұрайна бейнебайланыс құралын сөндіріп, көз шараларындағы ыстық жасын бір сығып,онысынұлы мен қызына көрсетпеуге тырысып,олардан теріс айналды. Ол екеуі де біразуақыт бойы томсырайып, ештеме айтапай, тек содан соң ғана барып әрқайсысы өзінің ісінекіріскен. Ыспандиярүлкен бөлмедегі аквариуімғажақындап, оның суында еркін жүзген түрлі түсті, түрлі көлемді Балықтарға, олармен бірге сол ортада тірішілік кешкен Бақалар менҰлуларға көз салды. Олардың бәрі де өзінше тірішілік кешуде. Сырт әлемменжұмыстары жоқ. Азықтары табылса, сутаза болса жеткілікті. Ыспандияр оларға қадала қарап тұрып, өзінің әкесінің де мұхит суы тереңінде – алапат аквариумда тірішілік кешіп жүргенін бір ойлап қойды. Бірақ адам өмірі қашан да саналы өмір. Адам баласының алдында қашан да бір мақсаты тұрады. Ол сол мақсатын орындауғаүнемі талпынады. Алжануарлар мен құстар, жәндіктер, су тереңінің тірішілік иелері осылай тірішілік кешеді. Мына аквариумдегі тірішілік соның бір көрінісі. Олардың басты әрекеттері – жауынан қорғану.Ал шамасы келетіндерін өзіне азық етеді. Осылай өтіп жатқан қым-қуыт өмір.
Ыспандияр енді аквариумнан көздерін бұрып әкетіп, үйдіңүлкен терезесінен сыртқа көз тастады. Қала көшелеріндегі қозғалыстар да дамылсызжүріп жатыр. Көшелердің бойымен әрі-бері тынымсыз ағылып жатқан түрлі көлемді көліктер. Көше шетіндегі жаяулар жолымен ерсілі-қарсылы жүрген тұрғындар. Пәтер терезесінің мына екі қабат салынған әйнектерінен қарағанда, сырттағықозғалыстар да өзінше бір бөлек әлем сияқтанады. Ойлай берсе, бұл өмірдің құпия сырының шегі жоқ. Оның шегіне жетіп те болмайды адам баласы. Ыспандияр жайымен кейін қарай бұрылып, өзінің демалыс бөлмесіне өтті. Ал бұл кезде анасы Нұрайна мен қарындасы Сандуғаш кең бөлмеге барып, жаңа ғана Есмұханмен болған әгңімені айтып, жадырап, мәз болып жатты.
Тау-жотағашыққанда
Мұхт суы тереңіндегі жазықта қаншама тау-жоталар мен қыраттар орын алып жатса да, осы сутереңіне түсіп көрмеген адам оларды көз алдына елестете алмайды. Адам баласы көбінесе, өзенді, кішігірім көл мен суы қолдан толтырылған тоғандарды жақсы біледі. Солардың тереңін көз алдарына елестетеді. Ал мұхит суының тереңі жайлы қаншама айтылып жатса да, суының тереңіне сүңгуірлер түсіп-шығып жүрсе де, оны көрмеген адам оның тереңін теп-тегіс жер деп қана ойлайды. Жай адамдарды былай қойғанда, бүгінде мұхит суының тереңіне түсіп, зерттеп жүрген акванавттардың қздері де дәл осындай тау-жоталар мен қынраттар бар деп ойлай бермейді. Бұл жолғы сапарда акванавттар екі екіден бөлінің жүзген. Есенмұрат пен Сағынғали екеуі бір бағытпен жүзіп келеді. Алыстан қарағанда теңізжұлдызынан аумайтын алапат суастыүйі – сүңгуір тірі теңізжұлдызының өзіндейболып ерекше көз тартады. Оның барлық тармақтарына қуатты люминесценсия шамдары орнатылған, Сол шамдардан тараған жарық сәулелері оның айналасынүш шақырыға дейін жарық етіп тұр. Сондықтан акванавттарға бұл аймақ қорқынышсыз. Тек кей кейде ғана бұлт етіп бұрылғанда шам сәулесіне шағылысқан Балықтарға акванавттар көңіл аударады. Бұлакванавттарғаүйреншікті көрініс. Сонда да акванавттар кез келген қараң еткен, жалт еткен нәрсеге мұқият қарайды. Өйткені, мұхит суы тереңінен көп нәрсені күтуге болады қашан да. Кездейсоққатер айтып төнбейді. Сондықтанакванавттар өте сақ. Егер бұл орта Айүстіндегідей, басқа ғаламшардағыдай ашық, жазықтағы тыныштық болса, бәрі де емін-еркін сайрандар еді.Мұхит суы тереңіндегі бір ерекшелік, Айдағы сияқты қос аяқтап секіріп, сүрініп-құлапжүрмейді. Мұнда ешбір нәрсенің көмегінсіз еркін жүруге мүмкіндік бар. Тек батылдық пен жігер болса жеткілікті.
Есенмұрат пен Сағынғали алапат суастыүйі – сүңгуірдің маңында біраз уақыт жүзіді. Одан алыс кетуге асыққан жоқ. Суастыүйі – сүңгуір өзінше бір шағын Ай сияқты ғаламшар да,үш шақырымнан ары қарайғы қарағылық бенебір шетсіз-шексіз қараңғылыққаұласады.Одан тараған жарық жеткен жерінің арыжағына біреу қара перде тұтып қойғандай. Сондықтан акванавттардың қай қайсысы да қанша мықты, қанша батыл болса да, сол жарық сәулесі біткен жерден арыға бармауға тырысады. Бірақ амалдары қанша, мамандықтары осы болса, Жер бетіндегі Орталықтан алған тапсырмалары сол болса. Есенмұрат пен Сағынғали өздері ішіне мініп алған «Суасты мотоциклдерін» тұлпардай олай да, былай да шебер бұрып алып, ілгері қарай жүздіре жөнелді. Алдарындаүлкен тау-жота. Жер бетінде болса, осы тау-жотаға жаяутерлеп-тепшіп шыққан болар еді екеуі. Енді тап бір аспанда қашлықтағандай жүзіп келеді «Су асты мотоциклдерімен». Бұл көлікөте қарапайцым, басқаруға жеңіл болғандықтан оны кез келген адам пайдалана алады. Ал оған жаттыққан акванавттарүшін олүйреншікті көлік. Тек сырттағы мұндай көліктіңүстінде отырса, мұнда шыны кабинасының ішінде болады. Екеуінің аталуы бірдей болғанымен, бір бірінен біршама айырмашылықтары да бар.Бір кіслікбұл көліктің енді бір түрі ғарыш кеңістігінде де қолданылады. Оны болса да Есенмұрат жақсы біледі. Сондықтан ол қасындағы Сағынғалиға қарағанда көлікті шебер басқарады. Тәжірибенің пайдасы деген осы.
Бірақ ендігі мәселе суасты көлігін кімнің қалай басқаратынын қадағалау емес, осыуақыт ішінде суқараңғылығынан кішкентай болса да жаңалық ашу. Сондықтан осы көліктерінің бағтты шамдарынан шыққан жарық сәулесінен көрінген құбылыстарға екеуің де ерекше көңіл бөліп, тау-жотаның басына қарай көтеріле берген. Көтерілген сайын өздерінің мұхит суының бетіне қарай жақындай беретіндерін де сезген. Мұхит суы бетіне жақындаған сайын ішкі сезіктері де басыла береді. Судың қысымы да азаяды. Соңдарынанжүзген акванавттар өздерімен жиі-жиі бейнебайланысқа түсіп, түрлі мәліметтер береді. Сутереңінде демесе, тау-жоталардың құрылымдары сырттағы тау-жоталардан аумайды. Есенмұратқа да, басқаларға да бұл тау-жоталар осы су тереңіне қандай да бір себептермен шөгіп кеткен тау-жоталардай көрінді. Есенмұрат бұл тау-жотарларды ғарышта ұшып жүргенде кемедегі арнайы бақылау-зерттеуқұралдары арқылы талай рет анық көрген.Сонда кішкентай ғана болып көрінген бұл тау-жотаның енді шеті жоқ. Астарындағы суасты көліктері қанша шыпашаң жүзіп кетіп бара жатса да, тау-жотаның биігі де, аяғы де жеткізер емес. Сонда да ешқайсысы кідірер емес.Су асты әлемі қай қайсысында ілгері қарай тартып әкетіп бара жатқандай. Әрқайсысы аспанда қалықтайұшіп, тау-жота баурайынан қырағы көздерімен жемін іздеген Бүркіттей сезінеді кейде.Айырмасы –қараңғы сутереңінде, Бүркіт емес, акванавт. Үстеріндегі суастына арналған киімдері мен суасты көліктеріндегі шамдардан шыққан жарықтан көрінген нәрсенің бәріне мұқияттылықпенүңіле қарайды. Кей жерлері аласалау. Енді бір жерлері бұдырланып кеткен. Кейбір қарайған жерлері акванавттарға шамалыүрей де туғызады. Мұндай зерттеуге Есенмұраттың тәжрибесі мол. Тау-жотаның жалпы табиғаты ғарыштағы кейбір ғаламшардағы тау-жоталардың табиғатын көзге елестетеді. Есенмұрат оны іштей салыстырып та қояды. Ара-тұра жаныдағы Сағынғали мен соңғы жақта келе жатқандарға бейнебайланыс жүйесі арқылы байқағандарын айтады. Олар да байқағандарын қалт жібермей, қолдарындағы беййнетүсіргіштеріне түсірежүзіп келеді.
Осылайша екеуіұзап та кеткен. Адам қиялында жан-жақтан, оп-оңай кездесестін, жақын саналатын тау-жоталарыұзай берді. Есенмұратқа, тіпті, қандай да бір ғажайып ғаламшардың заңғар тауыныңбасына шығып келе жатқандай сезілген. Мұхит суы тереңінің тыныштығы да жоғарлаған сайын бұзыла берген. Айналадағы шуда көбейген. Әдетте, адам баласы мұхит суы тереңін тыныш әлем деп біледі. Ең терең жері – түбі. Ол ортаның өзі де бүгінде шулы. Әрбір жерден жандарынанжүзіп өткен сүңгуір кемелердің зыр айналған пәрелерінің дыбысы, сол пәрелерден туындаған сутолқынының дыбысы және тағы басқадай дыбыстар көп-ақ. Ол дыбыстарды бір бірінен ажырату да қиын енді. Тау жотасының биік шоқысына жақындаған сайын, мұхит суының бетіне қарай көтерілген сайынжарық та көбейе берген. Екеуі осы тау-жотаның басына шығып қайтуды серт еткен. Осының алдында ғана екеуі де жолдарын осыншамаұзап кетедідеп ойлмаған. Мына шыны кабинасына отырып алған суасты көлігі талай жолды кейінге қалдырып таүлгерген. Жер атмосферасының ондаған шақырым арасын ғарыш кемесі қалай жылдамұшып өтсе, бұлар да он шақырымнан асатын тереңдіктен мұхит бетіне сондай жылдамдықпен көтеріліп келеді. Суасты көлігі делінетіні болмаса, оның осындай қозғалысы да бар еді. Мұның тағы бір айырмасы – дыбыс шығармайтыны. Бұл ғалым-акванавттардың айналаға құлақ түрулеріне мол мүмкіндік тудырады.
Ғылым мен техника қанша дамыса да, техникалықжабдықтар жағы қанша жақсарса да екі нәрсеніжеңуге мүмкіндік туған емес. Оның біріншісі –суқысымы, екіншісі – жарық сәулесінің шектеулі таралуы. Мұхит суындағы ең басты орын алатын нәрсе – дабас. Дыбыс сырттағыдан әлдеқайда қатты естіледі. Сутереңінде тірішілік ететін жәндіктердің бәрі де адам баласының дыбысын, адам ойлап тапқан түрлі техникалардың дыбысыг анық естиді. Сескенеді, қашады, жасырынады. Ал кейбір «батылдаулары» суастыүйі – сүңгуірдіңүлкен иллюминаторына жақындап, «Мені әбден көріп алыңдар» дегендейбажырая қарап қалады. Есенмұрат пен Сағымбайдыңиллюминаторлары өз бөлімдерінде. Ара-тұра бір бірімен ықшам бейнебайланыс құралы арқылыжүздескендерімен сөз жағын шектейді. Көбіне айналадағы дыбыстарға құлақ түреді. Сөйтіп, өрлеп келе жатқанда мұхит суы астында тараған күллі дыбыстарды естиді. Өздеріне анық көрініп келе жатқан жағғаға қадала қарағанда онан екіге қақ жарылған жерлерді де байқайды. Сағынғали оны бірден түсініп, Есенмұратқа қарай жақындады:
- Мұхит суытерңінде болған жер сілкініінің нәтижесі бұл, - деді ол бейнебайланыс арқылы,- бізге осылай әсер етеді.
- Оқасы жоқ, - деді Есенмұрат шлемінің маңдайшасына бекітілген шағын төрт қырлы экранға қадала қарап, - Жер бетінде жүргенде жер сәлкінісінің талайын басымыздан кешкенбіз. Бірақ мына жер сызатының жөні бөлек екен.
- Текжанартаудың кенет атқылауларынан сақтасын! – деп, үрейленгендей жан-жағына көөз салды Сағынғали, - сутереңінде ондай да құбылыстар болып жатады. Мынаұзыннан-ұзақ соызылп жатқан тау-жотаның құпиясы да әлі мол. Біздің ғылымға қосарүлесіміз, ашаржаңалығымыз Құмырсқалардың илеулеріндегі әрекеттеріндей ғана ғой...
- Байқайсыз ба, суәлемінде дыбыс та, шуда көбейіп келеді. Көпшілігі маған таныс дыбыстар. Балықтардың азығын іздеген, үйірін тапқан, жауларынан қорғанған кездерінде шығаратын дыбыстары бұл. Мұхит суының ең жоғарғы жағын ең шулы аймақ десе де болады.Мұнда не тірішілік иесі жүзбейді. Тірішілікиелерінің түр түрі бар. Суасты кемелерінің де түр түрі. Жекежүзіп жүрген батыл сүңуірлер де кездесіп қалады. Мұхит суы әлемінің бүгінгі тірішілігі осындай. Бір кездері тып-тыныш болған сонаутерең түбі де шулы. Мынаүстеріндегі арнайы киімдері, бастарындағы дулығалары мен өздері шыны кабинасында отырған суастыкөлігі қатты дыбыс шығармайтын етіліп жасалынған. Соның өзінде де шубайқалады. Ал мына жер жарығы тіпті де қорқынышты екен. Жер бетінде болатын сілкіністің дыбысы шамалы гүрілдеумен, тербеліспен шектелсе, мұхит суы тереңіндегі гүріл мен сілкініс одан екі есеге қатты естіледі. Сол себепті, адам одан қаттыүрейленеді де.
Осындай қысқа әңгімеден кейін екі акванавт суасты көліктерінің жүзужылдамдықтарын баяулатып, бағыттарын өзгертіп, тау-жотаны жағалап, тұңғиықтереңге қарай құлдлай берді. Жаңағы көріністер енді кері қарай байқалып, дыбыстар да тереңдеген сайын саябырси берген. Бірақ енді қалай қарай жүзісе де, мұхит суы тереңіндегі жер сілкінісі өздеріне де, алапат деген суасты үйі – сүңгуірге де әсер етпей қалмайды. Екі акванавт енді соңдарынан жүзіп келе жатқандар мен сол алапат суастыүйі – сүңгуірдің ішінде кезекшілікте қалған акванавттардың жайын ойлап кетті. Кейіндегілерге өздерінің ендігі бағыттары жөнінде арнайы белгі беріп, алапат суастыүйіне – сүңгуірге қарай асықты. Өйткені, оның дін-аман болғаны маңызды. Өздері мініп, жүзіп келе жатқан суасты көлігіне қуат қосса болғаны, ол оқша атылажүзіп жөнеледі. Ондай жылдамдықта жан-жақтарынан қараң еткендей, жылт еткендей болатын көріністер де болмай қалмайды. Қандай көрініс байқалса да, әрбір акванавт өзін өте сақұстауы керек. Екеуі осы жағын да ойлаған.
Осыасығыстықта Есенмұраттың көңілін тау-жоталардағы небір қазаншұңқырлар мен қандай да бір елдің қолдан тұрғызған қорғаныс қабырғаларындай болып көрінген жерлеріне ауды.Суасты көлігімен осыншама жылдамдықпен жүзеп келе жатса да, ғарыш кеңістігіндегі сияқты айналадан көрінгендердің бәрі де қозғалмай қалғандай болды. Егер су асты көлігінеің бағытты шамадары өте қуатты болмаса, онда төңіректерінен пйлендей нәрсені көрмес еді. Мұхит суының қараңғылығы айналаны қанша қарапределесе де, адам қолынан жасалғанқуатты шамдардың жарық сәулелері үш шақырыға дейінгі қашықтықты анық көрсетеді.Соның өзінде де акванавттардың кеәбуреулері оны қанағат тұтпайды. Қанша жарық болса да, айнала-төңіректегілер Жер бетіндегідей анық көрінбейді. Қанша дегенмен де сутереңі болған соң тұманданып тұрады. Оған қоса, үстеріне киген комбинезондары қанша қалың, қнша жылытқышты болса да, судың салқындығы да сезіледі.
Суасты көлігі ішіндегі таза оттегі де көп жұтқанда адамды сәл де болса масаңдандырады.Сырттағы таза ауамен демалғанға не жетсін! Адам баласы су тереңінде арнайы комбинезонсыз, ал балықтар сырт ауада аквариумсыз тірішілік ете алмайды. Табиғат тірішілік иелерін осылайша екі ортаға бейім етіп жаратқан. Адам суәлемі тірішілігін, ондағы тірішілік иелері сырттан келген адам баласын бақылайды. Сутереңіндегі тірішілік иелерінің бәрі деатмосферадағы дыбыстан бастап, су бетіндегі, сутереңіндегі дыбыстарға дейін естиді. Ал сыртта құрғақ ауамен демалатын адамдар сутереңінде болып жатқан құблыстарды арнайы құралсыз көре де, ести де алмайды.
Акванавттарға мұның бәрі де жақсы белгілі. Сондықтан бір бірінен ол жайлы ақыл-кеңес алып жатпайды. Бір бірнің ойларын ыммен-ақ түсінеді. Суасты көлігімен қатар жүзіп келе жатқан Есенмұрат пен Сағынғалиға әлгі мұхиттереңінде болған сілкірінстен кейін ешқандай құбылыс байқалған жоқ.Тіпті, адамға шабуыл жасайтын сутереңінің алып жыртқыштары да кездеспеді. Оның өзі де бір бақыт еді. Қарсы алдарынан тап бір алапат теңіз жұлдызындай болып жатқан суастыүйі – сүңгуірдің көздеріне түскені көңілдерін орнықтырды. Бұлбарлық нәрсенің аман-есендігінің белгісі еді. Тек алапат суастыүйінің – сүңгуірдің айналасынан байқалған жарылған жер көңілдерін сәл де болса да қобалжытты. Ондай жерлерге болса да акванавттар жақындамайды. Суасты көліктерін одан аулақ жүзітіп кетеді. Ережелері бойынша, ондай жер жарылысына жақындауға рұқсат та жоқ. Ендігі мақсаттары тезірек алапат суастыүйне – сүңгуірге су асты көліктерімен тезірекжүзіп жетіп, оныңжайын, ішіндегі кезекшілердің жайын білу. Екеуіі соған асықты.
Мұхитастындағы«жұлдызарал»
Акванавттар мұхит суының бетінде кейдежұлдыздарғаұқсап, су электр стансасы пәресінеұқсап айналып жататаыгн жарық сәуле пәресі жөнінде көп есітген. Ол жайлы ғылымда нешетүрлі ғылыми болжамдар да айтылып келген, Тек соңғы кездері оған мұхит суы тереңін зерттеуші ғалымдар оншалықты мән бере қойған жоқ еді. Өйткені, мұхит суы тереңін зеттеуістері бүгінде мейлінше кұрделеніп кеткен. Алапат суастыүйінің – сүңгуірдіңжасалуы да, акванавттардың онымен сутереңіндеұзақ бола алаулары да осы ғылымның жетістігі еді. Мұхит суытереңін зерттеукім кімге де қызық. Мұхит сууы тереңі жайлы түсірілген бейнефильмдерді кім кіім де тапжылмай отырып көреді. «Мұхит суы тереңінде не бар екен?» деген сұраққай адамды да ойландырады.Ал акванавттарға бұл ортаүйреншікті болып та кеткен. Сонда да аса қараңғылық, суқысымы мен салқындықойландырады. Организмдеріне қатер төнбеуіүшін акванавттар мезгіл-мезгіл суастыүйіне – сүңгуірге оралып, жылынып, демалып алады. Тү мезгілінде астарын ішеді. Оларға осындай жағдайлар жасалған. Сусалқынынан бойлары түпршіккен акванавттар суастыүйіне – сүңгуірге келісімен оның ішіндегі «Шөл дала» бөліміне қарай асығады. Сонда жылынады, жасанды Күн сәулесіне қыздырынады, терлеп, бойларындағы суықтарын шығарады. Сөйтіп, шамалыуақытқа болса да, қараңғылыөқ пен суқысымын, салқындығынұмытады. Содан соң қайтадан ғылыми-зерттеужұмыстарына аттанады.
Осы жолғы сапар алғаш кеолген Есемұратүшін ерекше сапар болды. Әдеттегіше, Сағынғали екеуі зерттеусапарына аттанған.Тек бұл жолы екеуіұшатын беймәлім табақтан аумайтын су асты көлігіне отырды. Алапат суастыүйінің – сүңгуірдіңүлкен қақпасы ашылып, іштегі мен сырттағы су қысымы теңғстіріліп, суәлеміне енгеннен кейінкеме жүзужылдамдығын арттыра берген. Орта тұсы домаланып келген кеменің жоғарғы қабырғасы мейлінше пәс еді. Соның арқасында судың қарсы күші азайған. Суасты көлігі мейлінше жыдам жүзеді, аз дыбыс шығарады. Сондықтан мұхит суы тереңінен естілген қандай дыбысты болса да арнайы құралдарға анық етіп жазып алуға мол мүмкіндік бар. Акванавттардың негізгі көңіл аударатындары да сол дыбыстар. Мұхит суы қараңғылығындағы кез келген бөтен дененің қозғалысы дыбысымен білінеді. Олар сол дыбысымен белгі береді бір біріне. Есенмұрат пен Сағынғали өздерінің ғалым-акванавттар екендерінұымтқандай болып, балалық шақтарын да еске алады кейде. Ондай сәттерінде екеуі бір біріне қарап мәз бола күліп те алады. Сондай бір сәттері қіазір де қайталанған еді. Ұшатын беймәлім денедей көрінетін бұл су асты көлігінің қуатты шамдарынан тараған лазер сәулелері суқараңғылығын тіле жарып, жарық етіп келеді алдарын. Мұндай ортада ештеме жоқ деп ойлағанның өзінде кеме шамдарының жарығына әлденелер жиі ілігіп, көрініп те қалады. Кеме мұхит суының ең тереңіне жақындап та қалған. Көздеп келе жатқан зерттеуаумағы да осы еді. Ал жоғарыда жүзіп жүрген сүңуір кемелер көп. Олар да су қабаттарын зерттеуден кенде емес. Сондықтан акванавттар судыңжоғары қабатына сирек көтеріледі.
Кеме ішіндегі тыныштық екеуін мына ғажайып әлемнен мүлдем бөліп тастағандайеді. Ол солай жасалған. Қабырғасы өте қалың, су қысымына төзімді, суықтыда, сырт дыбысты да өткізбейді. Бұлай жасалмаса, мұхит суының тереңдегі жоғары қысымына төтеп бере алмақ емес. Ал сырттағы түрлі дыбыстар естіле беретін болса, онда акванавттардың көңілі бөлініп, жұмыс жасай алмас еді. Сондықтан да ғалымдар мен құрастырушылар бұл кемені осылай жасаған. Сырттағы дыбыстар тек арнайы дыбыс қабылдағыштар мен оны сол мезетте жазып алатын құралдар арқылы ғана келеді ішке. Акванавттар да қанша қауіпсіз жердеміз десе де, өздерін ерекше сергекұстайды,. Үстеріндегі комбинезондарында арнайы рұқсатсыз шешепейдә. Мұндай ортада қатер аяқ астында төнбек. Әрбір акванавттыңмұхитсуытереңінде қатерсізжүзулеріне осындай кемелер мол мүмкіндіктудырады. Осындай ерекшеліктеріүшін де мұны көбінесе «Суастықыраны»деп атайды. Бұл атауды акванавттаререкше ұнатады.
Екі акванавт су астыүйі – сүңгуірден көпұзап та кетті. Қанша қараңғы, суы қысымды болса да, бұл табиғат көрінісінің де өзінше бөлек ерекшелігі бар. Мұнда ойпат та, шұңқыр да, жал мен бел де кездеседі. Ұшатын беймәлім дене тәрізді кеме сол ойпаттарға сай төмендеді, белдеріне келгенде жоғарылайды. Есенмұратүшін ғарыштағы ғаламшарлардың аспандарындағыұшудан гөрі мына сутерңіндегі сапар әлдеқайда қызық та әсерлі көрінген. Жанындағы кемедегі Сағынғали да сондай бір күйде. Мұнда әуен тыңдаудың қажеті жоқ. Шағын кеменің ішінде ғаламат дыбыс қабылдағышжүйелер орнатылған. Қажет десе, акванавттар бұл жүйелер арқылы тіпті, мұхит суының бетіне жақын аймақтағы дыбыстарды да анық қабылдай алады.Мұхит суының әрбір деңгейіндегі тірішілік иелерінің дыбыстары өзінше ғажап. Ол дыбыстардың көбінесе Киттер мен Балықтардыңі екені болса да белгілі. Сыбызғының сазындай естілеітн Киттердің дыбыстары адам баласын ерекше бір сезімге де бөлейді. Кемемен жүзіп келе жатқан аймақтарында пәлендей бір құбылыс байқалмағаннан кейін қайтсін, екеуі біразуақыт мұхит суының әртүрлі қашықтықтағы деңгейлеріндегі дыбыстарды тыңдаумен болды. Сол дыбыстардың өзінен-ақмұхит суы тереңіндегі тірішілікті білетін адам көп нәрсені көз алдына елестете алады.
Сәлден соң Есенмұрат қарсы алдындағы тақтадағы көп түймелердің бірін оң қолының сұқ саусағымен жай ғана нұқыды. Сол кезде дөп-дөкгелек экран беті жанып, сутереңінің көріністері көзге шалынды. Келесі түймені басу арқылы Есенмұрат суасты көріністерін неше түске құбылтты. Мұхит суының бетіне жақын маңды бақылағанда ондағы құбылыстар күрделене береді. Жарықсәулесі де көбейіп, нешетүрлі тірішілік иелері қараң береді. Мұндай көріністер екеуіне де теледидарлардан белгілі болса да, табиғи түрінде өз көздерімен көргендерінен мол әсер алады. Бұл, болса да, қызықтау емес, зерттеу. Мұхит суы тереңінде су асты кемесімен бұлайша жүзудегі басты мақсат та дыбыс жағынан болсын, жарық сәуле жағынан болсын, қандай да бір жаңалық ашу.Ондай жаңалық кейде кұтпеген жерден ашылып та жатады. Бураздан соң қарсы алдындағы экраннан көз алмай отырған Сағымбай:
- Есенмұрат, ананы қарашы!? – деп дауыстап қалды.
- Қане? Қайда? – дедіоған бұрылды Есенмұрат құлақтарына шыны дулыға ішіндегі дыбыс қабылдағыш арқылы жеткенбұл сөзге.
- Әне, қарашы?! – деді Сағынғали тағы да.
Есенмұрат енді қарсы алдындағы экранды қосып, оң тұсындағы иллюминатор арқылы сыртқаүңілді. Сонда барып мұхит суы тереңіндегі көріністер мен тірішілік иелерін қызытаймыз деп отырып жоғары көтеріліп кеткендерін аңғарды. Мұхит суының тереңі алыста қалпыты. Оның түбінде, үлкен су пәресіне, әлде жұлдызды әлемдегі жұлдызаралға ұқсайтын жарық бірдеме жатыр. Сәулелі пәреөз осінде жайымен ғана айналады. Мұндайды екеуі де әдетте мұхит суының бетінен ғана кездестеріп жүрсе, енді ол мұхит суы тереңіне түсіп кеткендей көрінді.Акванавттар шамалыуақытқа тым-тырыс қалған. Көріністің шын мәненде мұхит суы тереңінде екеніне көздерін жеткізу енді ендігі мақсаттары. «Бұл бәлкім, оның сәулесі шығар. Өзімұхит суының бетінде болмасын», - деп бір ойлап қойды іштей Есенмұрат. Бірақ мұндай құбылыс болған кезде кім кім де оны мұхит суының тереңінде деп ойламайтын. Енді міне, оны анықтайтын кез келген. Жаңағы жайбарақат отырыстары жайына қалған. Сағынғали оны енді тез арада суретке, бейнеге түсіріп алуға кірісті. Шағын кемедегі басқа да бейне алужүйелері іске қосылды. Бұл адам баласының көптен бері аша алмай келе жақанжұмбағы еді. Жұлдызарал тәрізді мұндай жарық сәулені теңіз бен мұхит суларында кемемен жүзушілер талай рет көрген. Сонда да осы кезге дейін оныңжұбақ сыры ашылмаған. Енді оның ашудың бірүміті жылт ете түскендей. Екеуі тез арада мұхит суы тереңіндегі суастыүйі – сүңгуірдегілерге арнайы бейнебайланысжүйесі арқылы хабар берді. Бейнетүсіргішті іске қосып, алынған бейнені де соларға жіберді. Сәлден кейін өздерінің көріп тұрғандарының жалған көрініс еместігіне көздерін жеткізді. Артынш суасты үйі – сүңгуірдегілер көріністің дұрыстығын тұжырымдады. Бұл ғарышта болсын, мұхит суының тереңінде болсын, нағыз шындықтың тұжырымы еді.
Есенмұрат пен Сағынғали екеуікемемен алапат супәресі тәрізденген жарық сәулеге жақындай берді. Ол шын мәнінде де өзінің бойынан жарық сәулесін шығарып тұратын алапат супәресі сияқты екен. Тек өз осінде баяуайналады. Акванавттар қаншама қызықса да, қаншамаоған жақын келсе де, сақтықтыда ұмытқан жоқ. Бермудұштағанын кім білмейді. Оның жұмбағы да әлі күнге толық ашылған емес. Ол жайлы айтылған, жазылған ғылыми болжамдар да аз емес. Мұндай толқулы сәтте сондай нәрселердің бәрі де еріксіз еске түседі. Екеуікеменің жүзу жылдамдығын азайтып, өзінен жарық сәулесін шашқан жұлдызарал тәрізді жұмбақ денені бір айналып жүзіп өтті. Сол кезде кеме ішіндегі күрделі жүйелердің қатер белгісін беретін түрлі түсті жамдары жыпылық қаға жөқнелді. Акванавттар дереусақтық шараларын жасап, кеменің жүзубағытын өзгертті. Содан кейін арнайы жүйеден оған қарай дабыл жіберді. Жауап болмады. Артынша кеменің байланысжүйелерінде өзгеріс байқалды. Есенмұрат қанша дегенмен тәжірибелі ғарышкер болғагндықтан ол дабылдың жұлдызды әлемнен қабылданып жүрген дабылғаұқсайтынын аңғарды. Кеменің бағытын тағы өзгертіп, жұлдызарал сияқтанғанды тағы бір айналды. Іштегі күрделі жүйелер тағы да өзгеріскеұшырады. Акванавттар бір бірінеүнсіз күйде қарай қойған. Ештеме дей аламады екеуі де. Осы кезде суастыүйінен – сүңгуірден:
- Сіздерге көмекке барсақ бола ма? – деген дабыл сөз жетті.
Есенмұрат оған келісім бермеді. Мұндайжұмбақ нәрсеге бірден шабуыл жасауға болмайтынын ол ғарышкерлік тәжірибесінен жақсы білетін. Сондықтан оны осы қысқа зерттеумен шектеліп, суасты үйіне – сүңгуірге оралудыұйғарды. Бұл бірден бір дұрыс шешім еді.
ЕКІНШІ БӨЛІМ
АТАҚОНЫС
Суастыәлеміндегіәбігерлік
Жер бетінде бір жаңалық бола қалса, мерзімді баспасөз, радиоарна, телеарналар ақрылыкүллі әлем халқына лезде тарап жететіні белгілі. Ал бұл кезде мұхит суының тереіңнде суастыүйі – сүңгуірмен ғылыми зерттеужұмыстарын жүргізіп жүргендердің қам-қарекеттері бөлек еді. Бүгінде мұхит суы тереңінен жаңалық ашудың өзі де бір ерекше оқиға сияқты. Жұрттың бәрі Есенмұрат пен оның жанындағылар сияқты емес. Кей адамдар кімнің не істеп, не қойып жүргенін бақылаумен жүреді. Есенмұрат пен Сағынғалы күні кеше ғанамұхит суының тереңінен суретке, бейнеге түсіріп алған жұлдызарал тәрізді бойынан жарық сәулесін шашатын дене жөніндегі хабар әуелі өздері сияқты мұхит суының тереңін тіміскілеп жүргендерге де жеткен еді.
Ал бұл кезде Есенмұрат, тіпті, бұл жайлы Қазақ еліндегі Қазақұлттық академиясына да хабарлапүлгермеген болатын. Сөйтіп, екіарада мұхит суы тереңін зерттеп жүзген күллі сүңгуірлердің қоршауында қалды. Бұл бір жағынан жақсылық та еді. Есенмұрат көпшіл адам. Аңқылдақ мінезі де бар. Кіммен сөйлесе қалса да, онымен тап бір ескі танысындай шүйіркелесе кетеді. Оны дос тұтады. Жаман ой ойламайды. Бірақ кейде сол аңқылдақтығы менсенімпаздығынан зиян да шегеді. Өткендегі қоршаған көрші кемелердің өздері туралы не ойлап, не қойғандарын да есінеалмапты. Өздерін енді жан-жақтарынан осылай қоршап алғанда олардың қандай адамдар екендерін енді ғана сезген. Суастыүйі – сүңгуірі алапат. Мұның ішкі бөлімдері де өте көп. Мұндай алапат суастыүйі – сүңгуірдің мұхит суының осыншама тереңіне түсірілуі де үлкен жаңалық болатын. Өздерін қоршаған өзге елдердің зерттеушілерін елең еткізген де осы ерекшелігі еді. Есенмұрат сутереңінде берілетін осындай дабылдардың мән-мағынасын бірден тұсініп, оларды су астыүйі – сүңгуірдің«Оранжерея» бөлімінде қабылдады.
Келген мамандар Жер шарындағы ірі-ірі мемлекеттердің ғалымдары болатын. Олардың ішінде американың, жапон, қытай, ағылшын мен францияның зерттеушілері де бар. Қазақ ғалымдарының көрсеткен мұндай құрметтері осы заматта-ақЖер шары халқына бұқаралық ақпарат құралдары арқылы тарап кеткен де болар еді. Бірақ оған ешкім асыққан жоқ. Бұл кездесу әзірге тек осы мұхит суының тереңін зерттеп жүрген ғалымдарға ғана тән кездесу болатын. Сондықтан бұл оқиғадан Жер бетінде өмір сүріп жақан адамзат бейхабар-тын. Су астыүйі – сүңгуірдің қалың ормандай бөліміндегі екі жақтың әңгіме-пікірлерібіршамаұзаққа созылды. Жұлдызды әлем Жер шарындағы адамзатқа қандай ортақболса, мына суасты әлемі де сондай ортақ-тын. Көп болып қолға алған іс қашан да тез бітеді, әрі ол өте нәтижелі болады. Бұл атадан жалғасып келе жатқан өисет сөз. Келген мамандарға Есенмұрат басшы ретінде мән-жайды түұсіндірді. Олардың ішінде де өздерінің құрамындағы мамандар сияқты мамандар бар екен. Бірақ өзге елдердің зерттеушілері қазақ ғалымдары жұлдызарал тәрізденген жарық дене бар аймаққақадам баспаған. Олары әбестік еді. Есенмұрат өздерінің көргендерінің шын екендігін түсіріп алған суреттері мен бейнефильмдері арқылы дәлелдеді.
Шетел ғалымдары осы кезге дейін мұхит суының тереңінен ондайжұлдызарал тәрізденген жарық шашқыш денені әлі күнге бір көрмегендіктен Есенмұратқа сұрақтарын жаудырды. Есенмұрат оларға да, күллі Жер шары халқына да өзінің тәжірибелі ғарышкерлігіміен жақсы белгілі. Сондықтан онымен осылай жүздесіп, пікірлесуге шетел ғалымдарының кез келлгені тәнті еді. Оның осы әңгімелерінен кейін шетел ғалымдары жұлдызарал тәрізді жарық шашқыш дене көрінген аймақты мұқият зерттеуге бекінді. Мұхит суының беті мепн тереңінде әркез байқалатын мұндай құбылыс жөнінде шетел ғалымдары да сан рет естіген. Пікірлесе келе ол жұлдызарал тәірденген жарық шашқыш дененің қиыр ғарышпен байланыстыдеген тұжырымға да келді екі жақтың ғалымдары. Мұндай құбылысты екі жақтың ғалымдары да осы кезге дейін өз көздерімен көрмеген. Тау-жота, ойпат, шұңқыр, лай, кесек, тастар мен түрліжәндіктер ғана кездеседі. Сондықтан да ғалымдар енді әлгі ғажайып жарық денеге ерекше көңіл бөле бастады. Тіпті, әбірге де түсе бастаған. Суасты үйінің – сүңгуірдің ішіндегі барлықдыбыс қабылдау, сурет пен бейнеге түсіружүйелері енді сол жұлдызарал тәрізді жарық сәулесін шашатын денег байқалған аймаққа қарай бағытталған. Ол зерттеудің басты орталығы да ғалымдардың шешімімен осысу астыүйі – сүңгуір болды. Барлық зерттеушілердің басшысы болып Есенмұрат тағайындалды. Оған ғалымдардың бәрі де бір ауыздан дауыс берген.
Есенмұраттан кейін американың, жапония, қытай, ағылшын, франция ғалымдары сөз алды. Олардың да сөздері мұқият тыңдалып, ұсыныстары қабылданды. Ендігі масқаттары жұлдызарал тәрізді жарық сәулесін шашатын дене байқалған аймақты қоршауға алу. Содан кейін оған биотұлғалар басқаратын шағын-шағын бірнеше барлаушы сүңгуірлерді жіберу. Оларды басқаратын биотұлғалар жұлдызарал тәрізденген жарық сәулесін шашатын денеден көргендерінің бәрі де мезгіл-мезгіл хабарлап отырман өздеріне. Ал ол адамға қауіпсіз болған жағдайда акванавттардың өздері аттанбақ. Сақтық қашанда қажет. Ғалым-акванавттаруақыт оздырған жоқ.Жер бітендегі сиячқты, күн белгілеп отыруқайда. Мұндайжағдайда әрбір минуттың өзіқымбат. Ол қай қайсысына да түсінікті. Сондықтан мәжіліс те қысқаболды. Әрбір елдің акванавттары өз сүңгуір кемелеріне қарай бет алған. Олардың бәрі де мына ғажайыпсуастыүйіне таңғалуда. Мұндай тамаша ортада айлап емес, жылдап та ғұмыр кешуге, қызықтызерттеулер жүргізуге де болар еді. Шетелдік акванавттарғабұл үй, тіпті, жер бетінен көшіп келген құрылыс кешеніндей де көрінген. Су астыүйініңкең даладай бөлімдері шетелдіктердің қай қайсысына да осындайой тудырған.
Теңізжұлдызындай болып алыстан көз тартатын бұл суастыүйінің әрбір тармағында арнайы люктерденмұхитқа шыққан шет ел акванавттары өздерініңсуасты кемелеріне қарайжүзіп ала жөнелді енді. Іште қалған қазақ акванавттары да жаңағы келісім бойынша іс-әрекетке кірісіп кеткен. Оларға жедел қолұшын беретін темір тұлғалар болса да бар. Ол бүгінде қай елдің суасты кемесіне де тән нәрсе. Мұхиттағы небір ғажайып нәрселерді алғаш көретін де, оларды сол мезетте сурет, бейнеге түсіріп алатын да сол темір тұлғалар. Қазақакванавттарыныңбарлаушы кемесін солар басқарады. СБұл жолы да сапарғасолар бастап аттанған. Шетелдің барлаушы кемелері соңынан жүзген.Енді тізілген ол барлаушы кемелерден кім кім де ерекше бөлек бір әсер алар еді. Ал әлгі құпияжарықсәулесін шашып тұрған денеге жақындағанда барлаушы кемелердің сырттары сол жарық сәулесінен қатты жарықтанып, әдеміленіп кетті. Енді олар қандай да бір құпия жарық денесіне емес, салтанатты шеруде кетіп бара жатқандай да көрінген. Ол барлаушы суүңуір кемелердің басқарғантемір тұлғалардың зерттеуқабілеттері де саналы адам баласыныңзерттеу қабілеттерінен еш кем емес еді. Олардың көздері алыстағыныБүркіт құстың көздеріндейанықкөреді, мұрындары иісті жақсы сезеді. Тағы басқадайқабілеттеріжеткілікті. Темір тұлғалардың тағы бір артықшылығы, саналы адамның алдын ала берген тапсырмасынан өзге ешқандай әрекет жасамайды. Дәл қазір де солай. Әрбір елдің сүңгуір кемесіндегі акванавттар өз темір тұлғаларының іс-әрекеттерінмұқият қадағалауда. Қазақ елі сүңгуір кемесінің ішіндегі арнайы бөлмедеЕсенмұрат, Сағынғали, Сайын және тағы басқа ғалымдар алдарындағыэкрандарға қарап отыр. Бәрінің көздері құпияжарық көзінің төңірегіндегі темір тұлғалар басқарған темір тұлғаларда.
Жарықкөзіне жүзіпжеткеннен кейінбарлаушы кемелерден ғалымдарға түрлі дыбысты дабылдар келе батсады. Теміртұлғалардың сезімжүйелерінің саналы адам баласының сезім жүйелерінен асвп түсіп жатады. Олар солай жасалған да. Сондықтан да оларданүміт көп. Барлаушы сүңгуір кемелер жарық көзін бірнеше рет айналып жүзіп өткенненкейін ғалымдарға оның текжарық сәулесін тарататын қандай да бір көз ғана емес, өзінше бір кеңістік екенін хабарлады. Есенмұрат ол мәліметтерге алғашында сеніңкіремейжаныдағыларға бұрыла қараған. Ғалым-акванавттар мен ғалым-ғарышкерлер автоматты-компьютерліжүйелердің мұндай мәліметтеріне сене бермейді. Ғылыми зерттеу ісіндегі барлық нәрсеге күмәнмен қарайды. Есенмұраттың ойланып қалған да сол еді. Мұндай ойға өзге елдердің ғалым-акванавттары мен ғылым-ғарышкерлері де келген. Ал темір тұлғалар жіберген түрлі дабылдар толастар емес.
- Мұхит сувның тереңінде, мынандай тас қараңғылықпен жоғары қысымда қандай кеңічстік болмақ? – деді Есенмұрат сәлден соң жанындағы ғалымдарға сұрау сала қарап.
- Сонымен де түсіне алмай отырмын! – деді Сағынғалы демін терең алып.
- Е, бұл тірішіліктің құпия-сыры таусылған ба? – деп Сайын қарсы алдындағы экранына қадала қарады.
Темір тұлғалар басқарған барлаушы сүңгуір әлгі жарық көздің төңірегінде тынымсыз айналыпжүзіп жүр. Бейне бір мына қараңғылық кәдімгі кеңістік те, ал ана жарық көзі қандай да бір ғаламшар, ал барлаушы сүңгуір кемелер оны тынымсыз айналыпжүрген серіктері іспетті. Әрбір су асты сүңгуір кемесінде отырған ғалым-акванавттар бір бірімен бейнебайланыс экраны арқылы қаншаа байланысса да, олжөнінде ешқандай бір шешімге келе алмады. Аяқ аастында кім не пікір айта қойсын. Қай қайсысы да іштей толқып отыр. Әрбір су астысүңгуір кемесіндегі ғылым-акванавттар бірбірімен кеңесіпжатты.
Жаңаорталықжайы
Ұзақжұлдызаралық жолдыағып өтіп, қараңғы кеңістіктіңкөгіндегі шынышардайәдемі көрінген ғажайып ғаламшарға қонғаннан кейін деұзақуақыт өткен. Ғаламшардыңқалың атмосферасынан ұшып өткен кездекеменің ауа үйкелісінен қызған денесін тез сууыүшін келгендер осы мұхит суы әлемін таңдаған еді. Таяз суға батқан кезде алапат жұлдызаралық кеменің сырт қабырғаларының суыпүлгермегені белгілі. Соны ескерген сырттан келгендермұхит суының ең терең деген жерін таңдаған. Алапатжұлдызаралық кемелері кейбір ғарыш кемелері сияқты қонар алдында көздепұшып келген ғаламшарын айналып ұшып, ұзақ зерттеген жоқ. Олай етсе, Жер ғаламшары төңірегіндегі ғарыш қалашығынанжұлдызды әлемге зерттеужұмыстарынжүргізіп жүргендердің көздеріне бірден түскен болар еді. Ал өздерінің кемелері бейнебір Айдан, Қызыл ғаламшардан қандай да бір аспан денесі ұшып келіп құлап түскендейжарылыс-сілкініс пен ұшып шығып, кеңістікті шарлай-шарлай Жер ғаламшарына тап болған ғаламат бір тас сияқты болған. Сондықтан да кемелерін Жер ғаламшары төңірегінде үнемі айналыпұшыпжүретін ғарыш қалашығындағылардіңқұралдары мұны аспан тасы ретінде ғана тіркеген.
Оның үстіне, осы кезге дейін осыжұлдызаралық кемемен келгендердің беруі де қандай да бір ғаламшарға қонубарысында көп қателіктер жіберіп те алған. Бұл келгендер сол ғарышкерлердіңұрпақтары, Ғалам жаһангездері. Мұхит суының салқындығы менқараңғылығы, тереңдігі өздеріне жағдай тудырғандай да болған алғашында. Су тереңіндегі қараңғылықты жарық етуөздеріне ештеме де емес. Қажает жағдайда кемедегі шамдармен айналасыжүздеген шақырымға дейін жарық ете алады. Айнала-төңірегктеріне түскенолжарықсәулелері жайымен айнала қозғалады. Бұл әрекеттері біріншіден, мұхит суы тереңіндегі бөтен денелерді бақау болса, екіншіден, жүзіп жүрген бейтаныс сүңгуір кемелерді тіркеуүшінқажет. Үшіншіден, өздері осыжұлдызаралық кемемен келгенжұлдызаралдың жұлдызжүйесіндегі өздерітуылып өскен ғаламшарға қажетті деген бейнедабылдарды мезгіл-мегзіл жіберу. Осыжарық сәулелері арқылы келгендер өздерінің қараңғы мұхит суыныңқай жерінде екендерін де анық біледі. Қай жағына да оп-оңай жол табады. Бейнебалйаныстарының ұсталуы да осыған негізделген.
Мұның тағы бір ерекшелігі, жұлдызаралықкемелерінің төңірегіндегі жарық сәулелі кеңістікке ешбір бөтен сүңгуір кемеене алмайды. Олүшін арнайы сүңгуір кемесі жасалынуы керек. Кемеге арнайықосымша күрделі жүйелер орнатылмақ. Ал бұл кеңістіктің сыры өздеріне жақсы аян. Бар қиындығы – осы мұхит суы тереңіндегі аса жоғары қысымды сезгендері ғана.Жұлдызаралық кеме-шардың«құдіреті» оныжеңуге де жетеді. Сондықтанда өздері бар бұл орта ерекше бөлек бір әлем, құпия кеңістік. Айнала-төңіректері күндізгідейжап-жарық. Бейнебір, мына мұхит суының тас қараңғы тереңіне біреуқандай да бір жарық шашқыш ғаламшарды жарата салғандай. Кеме-шараса үлкен болғандықтан ішіндегі ғарышкерлер емін-еркін тірішілік етіп жүр. Ендібұл кеңістіккекөп тірішілік иелері де, бөтен кемелер де бассұғабермейді. Тектөңіректеп қана қызықтайды.Балықтарда, сол тектес басқа тірішілік иелері де өздерін қанда да бір кеңістікте емес, оның сыртында қалғандай, еріген оттегіжетпей, тұншығардайкүй кешеді. Бөтен ғаламшарлықтар оны жақсы біледі. Дегенмен, кейде еніп кетіп, қайта сыртқа қарай атылатын қос мекенділер де кездесіп қалады. Бірақондайлар түсініксізжарықсәулесінен сескеніп, өзжөндерін тез табащды. Оларға алаңдапотырғанғарышкерлержоқ. Тек кейбір қауіптілеудегендері арнайы дабыл-дыбыспенкеңістіктен шығарыптастайды. Қос мекенділердің өздері де жылдам қашады сыртқа қарай. Көп жағдайда олар өздерінің осындайқұпиякеңістіккетап болғандарын сезбей де қалады. Қанша дегенмен де оларда адам баласындағыдай сана-сезім жоқ.
Қиыр кеңістіктегіжұлдызаралдан келгендер бұл ортағабірте-біртебойүйрете де бастаған. Егер осы құпия кеңістіктері болмаса, мына мұхит тереңіндегі қараңғылықпен жоғары су қысымына төтеп берілері де неғайбыл еді. Қайдажүрсе де бұл құпия кеңістіктерінен бөлекажыраған емес. Саналы, білімді адам баласының әрекеті қашан да осындай. Бірлк пен ауызбірлік шетжұлдыздықтарға о бастан дарыған қасиет. Күн сайын көретіндері осы шар. Өмірлерінің көпуақыттары да осы шар ішінде өтіп жатыр. Әдетте, жұлдызаралықсапарғашыққанғарышкерлер арнайы кеменің ішіндегі тірішілікке қолайлы ортада болады. Ал өздерініңұлдызаралық кемесі мен тірішілік етер орталары осылай жасалған. Шардың ішінде де, сыртындағы кеңічстікте де емін-еркін тірішілік ете алады. Егер осында Жер бетінен мұхит суына түскен адам баласы ене қалса, ештмені түсінбей, «Қайтадан жер бетіне шығып кеткенмін бе?» деп ойлап та қалар еді.Олай ойламасқа шарасы да қалмақ емес.
Құпия кеңістік тап бір Жер ғаламшарының ауалы,биосфералы, атмосфералы кеңістігіндейжасалған. Адам баласының тірішіліген қажеттінің бәрі де бар. Жоғары қараған адамғакөгілдір аспан да көрінеді. Тәуілік мезгілі түн жағдайына ауысқанда, ол аспаннан мың-сан кһмескі, жарық жұлдыздар мен ғаламшарлар да көзге шалынады. Тек оны жер бетінен осы мұхит суының тереңіне сүңгуір кемемен түскендер таниалмай қалады. Ал өздері үшін мұндағы әрбір нәрсе жақсы таныс, жақсы белгілі. Мұндағы әрбір пәтер, ол пәтерлердің ішіндегі заттар мен жиһаздарға дейін бес саусақтай белгілі қай қайсысына да. Ешқайсысы да ыңғайсыздық пен қиындықты сезбейді. Бір бірімен әлденеге ренжісу деген де болмайды. Осындайбірлік пен ауызбірліктерінің арқасында талай-талай қиындықтардыжеңіп те келеді. Жұлдызаралық сапар да бір өзінше өмтіп жатқан қайнаған өмір. Оны әрбір ғарышкер, әрбір тұрғынжақсы біледі. Осыуақыт ішінде талай өзгерістер мен тосын оқиғалар да болды. Ол оқиғалардыңқуаныштылары да, өкініштілері де бар. Онсыз тірішілік әрекеті болған ба. Сондықтан да қай қайсысы да өзіне берілген тапсырманы дер кезінде мұқият орындап тастайды. Осындайеңбекқорлықтарының нәтижесіңнде мол жетістіктергежеткен.
Енді бәрі де мына ғаламшардың мұхиты суының тереңіндегі ортаға тезірек қалыптауғатырысқан. Ол әрекеттеріне мұхит суы тереңіндегі қараңғылық пен суықты, жоғарысу қысымынжеңген құпия кеңістіккөмек. Жарықсәулесі мен жылужеткілікті. Егер осылай тыныш жүре берсе, мұхит суы астында көп өмірлері өтпек. Соның өзінде де бұл ортаныңашылмаған сырлары таусылмақемес. Ал сырттың жағдайын мұхит суының бетіне шыққанда ғана білмек. Сондықтан ол да бір алдарында тұрған үлкен мәселе. Соған да асыққан. Басшысыз топ, басшысыз ел болмайды. Бұл топтың да қиын-қыстау жағдайдашұғыл шешім қабылдайтын басшысы бар. Соның ұйғарымымен енді кемедегі, құпия кеңістіктегі барлықғарышкерлер сырттың жағдайын білуісіне кіріскен.Түнгі қара аспаннан жамырай көрінген жұлдыздардыңсәулелері де, ол жұлдыздардан жеткен түрлі толқындағы дабыл-хабарлар да әлденелерді мегзегендей болады. Соны анықтауүшін де арнайы бөлімге жиналған бәрі. Жұлдыздардан келген дабыл-хабарлардан бөлекмұхит суының бетінде, осындай тереңінде тынымсызжүзіп жүрген түрлі сүңгуір кемелердегілерден жеткен дабылдар да бар. Тек ол дабыл-хабарлар осы құпия кеңістікке жеткен кезде жоғалады. Мұндағыкүрделі жүйелер солайжасалған. Ал дабыл-хабарлардыңерекше дегендерін олжүйелер арқылы қабылдай да алады. Ол ейтаныс ғаламшардың тұрғындарыныңжайын толығырақ білуге мүмкіндік бермек. Топ басшысы соңғы кездері өздеріне кездейсоқ төнетін қауіп-қатардің алдын алуүшінондай дабыл-хабарлар мен оқыс әрекеттерге мән берудіқолға алып, соған сай арнайыбұйрықберген.
Өздерінің ғаламшарларына қарағанда мұнда тәуілікуақыты қысқа.Жұлдызыныңшығыс көкжиектен шығуы да, аспанға шарықтай көтеріліп барып, батыс көкжиек асып батуы да тез көрінеді. Бұл, болса да, ғаламшардың өз осінде айналуының жылдам екендігінің көрінісі. Бөтен ғаламшарлықтар осыған қарап Жердің асын да, геологиялық, биологиялық тарихын да көз алдарынан өткізе алады. Өздерініңбұлжұлдызаралық сапарларына дейін бақылап-зерттегената-бабаларыосыЖер ғаламшарынан кеңістіккетараған оқиғалар сәулелерін жинақтап көру арқылы көп ғылыми мәліметтер қалдырған. Жер ғаламшарының күллі геологиялық, биологиялық тарихын толық білмесе де, көптеген қажетті деген ғылыми мәліметтерді қалдырған.Жердің олар түсірген бейне таспалары да жеткілікті. Сол бейне таспалардағыкөріністердің қажеттілерін бүгінгікөріністермен салыстыра қарап, көп жаңалықты білді. Өздеріне дейін келген ғарышкерлер түсірген суреттерге қарағанда, Жерде құрылық көп болған. Енді Жер ғаламшары бір жағына ауып, бар суын сол ауған жағына ығыстыра салғандай. Бұл тарихты Жердің өз тұрғындары болжай білгендерімен оны өз көздерімен көре алған емес.
Басшы мұхит суының тереңінен жұлдызаралық кемеге лайықты орын алып, жайғасып, бой үйреткен соң зерттеу ісін тездетуге кірічкен.Енді көп кешікпей-ақ көп тарихтың, көп құпияның сыры ашылады.Ең тыныш деген мына қараңғыортаның өзі де енді тірішілік әрекетті тірішілік орнына айналған. Кең шалқып жатқан мұхит суының түбіндегіосындай кең жазықта саналы тірішілік әрекеті жанданады деп ешкім де ойламас еді. Мұхит суы тереңіндегі кең жазық, әрбір бел, қыраттар мен жоталар небір геотарихты қойнауларына жасырып жатыр. Қиыр кеңістіктен келендер оның бәріне де ерекше бөлек зер салған. Өздерінің дамудәрежесі қанша жоғары, жан-жақтыболса да, өзгенің өздеріне таңдана қарайтындарына ес бөлген емес. Қайбір саналы адам баласы да солай. Әрбір саналы адам дүние әлеміне өз тұрғысынан, өзінің ой-жүесінің даму-жетілудәрежесіне сай қарайды. Дүние әлеміжөніндегі таным-түсінігі деөзінің көрі-ойлау, сезінуі мен білуқабілетіне қарай дамиды. Бөгде ғаламшардан келгендердің бұл Күн жүйесі туралы, құрамындағыЖер ғаламшары туралы пікірлері осы сәтке дейін мүлдем бөлек еді. Көп нәрселер көз алдарында тұрғандай болатын. Мұхит суының осындай тереңіндеемін-еркін жүзі, орын ауыстыруөздерінде әілдеқашанжүзеге асқан әрекет. Сондықтан ол жағын ешқайсысы да ойламайды. Бұл өзлдеріне қарапайым ғанабір әлем.
АлЖер тұрғындарымұхит суыныңмұндай терең, қараңғы әрі суының қысымы жоғары ортада тірішілік еткенді болса да қаламайды. Мұндай ортада дәл осындай шағын құпия кеңістік болады деп те ойлмайды. Ал мұхит суының осындай тереңіндегі ғаламарт суқысымын жан-жаққа ығыстырып, осындай кеңістікортасынжасау да құдіретті күштіңісіндейеді. Бұл құпия кеңістіктіңайнала-төңірегінде ешқандай қалың тас қабырға да, қалың шыны қабырға да жоқ. Ішкі орта мен сыртқы орта құрғақ ауаныңсумен жалғасуымен айырмаланады. Шар кеменің өзін де тап бір сарттан қанат қағаұшып келіп, суға сүңгіп, балықұстап, сужұқпаған құп-құрғақденесімен сыртқа қайтаұшып шыққан Балықшықұс сияқты десе де болғандай.
Осындай ғажайып құпия кеңістіккеЖер тұрғындарының ешбірі келіп киліккен жоқ. Тек осыдан шмалыуақыт бұрын ғана теміртұлғалар басқаратын бір топ барлаушы сүңгуір кеменің өздерінің осықұпия кеңістігінің шекарасын айнала жүзіп өткендерін күрделі жүйелері тіркеген. Басшы сондада оаларға қарай шабуыл жасауға, ескертубелгілерін беруге де рұқсатетпеді. Ондай қарсы әрекет жасаса, онда өздерінің мұнда екендерін күлліЖер тұрғындары білмек. Бақылау-зерттеу екі жаққа да бірдей. Өздері көргендеЖер акванавттары да көре алады. Тек сана мен түсінік, біліммен парасат әртүрлі. Әйтпесе, Жер бетіндегі барлық тірішілік иелері бір бірімен тез түсінісіп кетер еді ғой.Басшымұны да есінен шығармаған. Ең бастысы, мұнайда сабарлылық керек. Жан-жақты әбден бақылап-барлап алып барып қана белгілі бір әрекетке кірісуге болады.Жер тұрғындарыныңәрекетсіземес екендіктері байқалыпүлгерді мұнда. Ара-тұра қарсылық та байқатады. Біразыныңбейнесі де алынған. Енді оларменжақындасуға да болар еді. Тек олармен тілге келу қиын. Жұлдызаралдан келгендердіосыжағы ойлантқан. Тіл – адам баласының да, өзге күллі тірішілік иелерінің де басты араласымдыққұралы. Онсыз түсіністікжоқ.Бірақ сырттан келгендерге кез келгенұлт тілін, тіпті, кез келген тірішілік иелерінің «тілін» білу ештеме де емес. Сонда да біршама қиындықтар болмақ.Өйткені, бұл Жер ғаламшарын мекендейтін мың-санұлт бар. Олардың өмір сүретін аймағы, салт-санасы мен дәстүрлері әр бөлек. Оларды саралап шығуүшін де біршамауақыт қажет. Жер бетіндегі саналы-санасыз тірішілік әрекеттері қайнап-ақжатыр. Жұлдызаралдан келгендер мұны да ой елегінен өткізді. Әрбір ұлттыңөзінше бөлек даму тарихы, жаны, тәні, ой-жүйесі, көңіл-күйі бар. Сондықтан да басшыосы жағына көп көңіл бөлген.
Айналадағыларына берген алғашқы тапсырмасы да Жер тұрғындарының тілдерін тез арадаүйрені болды. Өздері осыдан шамалы уақыт бұрын ғана құпия кеңістіктеріне жақындағанбарлаушы сүңгуір кемені байқады. Ол кемелердің қабырғаларындағыжазулар да бейнетаспағға түсіріліп алынған. Олар осы Жер ғаламшарының көзге түскен бірінші өкілдері. Одан кейін де көптеген сүңгуір кемелер көбейген. Ол сүңгуір кемелердің пошымдары да, қабырғаларындағыжазушлары да әр бөлек.Қай қайсысы да көздің жауын алады. Басшы енді олардың алғашқы жақындағандарын тіркеуге алуды шешті. Айналасындағыларға жақын келгендердіңтілін, салт-санасы мен дәрстүрін анықтауды тапсырды. Ол – қазақ акванавттары еді.
Кідіртілгенсапар
Нұрайна Есенмұрат сапарға кеткелі онымен бірнеше рет бейнебайланыс жүйесі арқылы сөйлескен. Бірақ соның өзінде де ойынан мұхит суының тіріңін сүңгуір кемемен бір көруге деген арман шықпай қойды. Оның үстіне, соңғы кездері Есенмұратпен бейнебайланыс да сиреген. Оған не себеп екенін Нұрайна әзірге түсіне алған жоқ. ҚазақҰлттықҒылым академиясыныңОкеанологияғылыми-зерттеу институтындағы ғалымдар да ол жайлы тіс жарып ештеме айтпады. Бұқаралық ақпарат көздерінен де мұхит суының тереңіндегі океанологтар жайлы жалпы әрі қысқажаңалықтар айтылады. Ал акванавт ғалымдардыңмұхит суының тереңінде не жасап, не қойыпжатқандары жөнінен ешқандай мәліметтер берілер емес. «Еш болмаса, олардың жағдайлары туралы өзіме айтпай ма, бұлар?» деп те уәйім кешкен Нұрайна. Содан кейін-ақ мұхит суы тереңін зерттеудің ғарыш кеңістігін зерттеуден күрделі екенін түсіне бастаған. Мұхитсуының тереңі өзінше бөлек бір әлем. Ондағы тірішілік иелерінің әрекеттері бір бірімен қат-қабат жүріп жатады. Ал ғарыш кеңістігі шетсіз, шексіз жатқан әлем. Ғарыш сапарына кеткенде Есенмұратпен бейнебайланысжүйесі арқылы жиі-жиі жүздесіп, тілдесетін. Ғарыш кемесі де кеңістікте кездейсоқ аспан тасы кезігіп қалмаса, негізінен ешбір қауіп-қатерсізұшады. Нұрайнаның өзі де, перзенттері де Есенмұраттың сол ғарыш сапарынаүйренген еді.
Ал Есенмұраттыңмына мұхит тереңіндегі сапары Нұрайнаға да, Ыспандияр мен Сандуғашқа да үұнамады. ҚазақҰлттық Ғылым академиясының Океанологияғылыми-зерттеуинститутының басшылығы менғалымдарына жиі-жиі бейнетелефон қоңырауын соғуменболған. «Егер Есенмұрат осы сапарынанаман-есеноралар болса, мұхит суының тереңіне қайтып жібермеймін» деп те серт берген ендііштейНұрайна. Күн сайын бейнебайланыс құралы арқылы мұхит суының тереңінегі сүіңгуір кемедегіЕсенмұратқа қоңырау соғады.Перзенттері де стереотеледидардан күнделікті берілетін жаңалықтарды жібермей көріп тыңдауға көшкен. Бір де бір жаңалықты қалт жзібермеуге тырысады. Ғалымдардың құлақтарына болса да тыныштық жоқ. Бірақ бұл әрекеттерінің ешқайсысынан да нәриже шығар емес.
Нұрайнаның көңілін қатты алаңдатқан бастынәрсе – Есенмұраттың өзінің дін-амандығы. Ал оның қазір қандай жағдайда және немен айналысыпжүргенін білмейді.Мұндайжағдай ғарыш сапарында болған емес –ті. Ғарыштан әлдеқайдажақын, осы Жер ғаламшарының өзінде деген мұхит суының тереңінде дәл осындай жағдай болады деп кім ойлапты. Құпия сырдың өзіе де енді алыс ғарыштан емес, жақын мұхит суының тереңінен шығып отыр. Нұрайнаның әзірге араласатыны да, сырласып, ақылдасатыны даұлы мен қызы. Ұлы ыспандиярдыңмінез-құлқы мен әрекетіжағынан әкесінеұқсайтынжерлері көп. Бойында әкесіне тән батылдық та, сабырлылық та бар. Ал Сандуғашы қыз бала болғандықтан Нұрайнаның өзіне тартқан. Нұрайнаның кейде былқылдап, шыдамсызданып кететінібар.
Ал қыз кезінде өзінен жуас адам жоқ еді.Есенмұрат ренжігенде артық сөз айытп қалса да жымиятын да қоятын. Өмір шіркін, адамның мінез-құлқын өзгертеді екен. «Қыз кезінде бәрі жақсы, жаман әйел қайдан шығады?» делінетін қазақ мақалы бекерден бекер шықпаса керек-ті. Отбасын құрғаннан кейінгі кездескен қиындықтар расында да адам болмысына көп кері әсерін тигіжеді. Осы кезге дейін Есенмұраттың алыс ғарыш сапарында жиі-жиі болуы да Нұрайнаның жүйкесін азжұқартқан жоқ.Енді Нұрайнаны жас қыз кезінен білетін адам оның осыншама өзгергеніне сенбес те еді. Нұрайна бүгінде мейлінше шираған, шыдамсызданған әйел. Сол өзгерген мінезімен бүгінде ҚазақҰлттық Ғылым академиясыОкенаологияғылыми-зерттеуинситуттыныңғалымдарына маза берер емес.
Соңғы кездері сонысын білген ғаламдардың бәрі де Нұрайнадан қашқалақтайтынды, кездеспеугетырысатынды шығарған. Өйткені, амандасса болғаны, Нұрайна Есенмұраттың қайда екенін айтуларын талап етеді. «Әзірге белгісіз» десе, Нұрайна ызалана тіл қатады. Бұл жағынан ғалымдар Нұрайнаны түсінеді. Өйткені, мұндай жағдайда кез келген ғалымның әйелі дәл осылай күйінер еді, дәл осылай сөйлер еді. Қайта Нұрайна қыз кезінен бойына сіңген жуастыққасиетімен тыныш. Ондай болмаса, әлдеқашан ел башылығына кіріп барып, айғайды салмақ.
Бүгін ұлы Ыспандияр мен қызыСандуғашүшеуі дастархан басында кеңескен. Негізгі мәселе Нұрайнаның мұхит суының тереңіне жасамақ болған сапарының не себепті кідіртілгені жөнінде еді. Бұл күн үй ішінің көптен дегбірсіздене күткен күні болатын. Бұл күнге әбден жақындағанда, әбден дайындықжасағанда осылай кідіртіліп қойылғаны қай қайсысына да жеңл тиеген. Ыспандияр мен Сандуғаштың аңсаған армандары да көп. Екеуі де анасының мұхит суының тереңіне жасаған сапары арқылы көп жаңалықты білмек-ті. Әкелері ғалым болғандықтан қанша дегенмен де ұл-қыздарына анау-мынауды айта бермейді. Ғарышкер де, мұхиткер де әскери адам іспетті. Олардыңотбасына айтқандарынан айтпайтындары көп. ОныЫспандияр да, Сандуғаш та жақсы біледі. Есенмұрат тек ұлы мен қызы емес, өмірлікжары Нұрайнадан да көп нәрсеніжасыратын. «Әйел білді дегенше, әлем білді дей бер» деген астарлы әзілді есінде ұстайды. Тіліне қанша мекем болса да, араласыпжүргенәйелменұзақ әңгіме барысында құпия сырдың шет-жағасын шығарып қойуыда әбден мүмкін. Бірақ бұл Есенмұраттын әйел затына деген сенімсіздігі емес еді. Нұрайна өте ақылды, парасатты, сыр сақтай білетін әйел. Тек оның аңқаулығы мен адамға сенгіштігі бар. Есенмұрат Нұрайнаға сол кемшілігін жиі айтатын.
Дастархан басындаүшеуі өткен-кеткен туралы біраз әңгіме қозғады. Негізгі тақырып мұхит суының әлемі. Үйдің иесі ғарышкер әрі мұхиткер болсақайтсін. Отбасының иесі қандай мамандықты иегрсе, сол туралыүнемі әңгіме-дүкен қозғаса, қалған мүшелері де соны қолдап, соныжалғастырады емес пе?«Ұяда не көрсе, ұшқанда соны алады» деген халық мақалы да осындайдан туындаса керек.Ыспандияр мен Сандуғаш та ғарыш кеңістігі мен мұхит суы тереңінің құпия-сырларын біле түсуге тырысады. Енді екеуіүйге үлкен аквариум орнатып, түрлі қолбылықтарды жіберген. Ол әрекеттерін көрген Нұрайна іштей қуанып та қояды. Үйжұмысынан қолы босаған сәттерінде аквариумдағы суәлеміне көз салады.Суындағыемін-еркін жүзіген түрлі қолбалықтардың, бақа, ұлулардың мына сырт әлемдегі қым-қуыт тірішілік әрекеттерінен мүлдем бейхабар екендіктеріне қайран болады. Сөйте тұрыпмұхит суы тереңіндегі ері Есенмұратты есіне алады.
- Әйтеуірі, үйге аман-есен оралса екен, - дедіНұрайна ұлы мен қызына бұрыла қарап отырып, - осыған дейін әкелеріңнің ғарыш сапарларынан жалыққан едім, енді мына мұхит суының тереңі де түнұйқымды қашыра бастады. Бірінен бірі өтеді-ау!Бұл өмір уақыт өткен сайын күрделеніп бара ма, қалай өзі?
- Неге олай дейсіз, апа? – деді анасына ойлана қараған Ыспандияр, - көкем ғалым адам ғой. Олүшін зерттеу ісіқашан да қажет. Бәлкім, олар қандай да бір құпия кеңістіккетап болған шығар?Әйтпесе, көкем бізбен бейнебайланыстыүзбеуші еді ғой.
- Үзбегені осы ма? Не хабар, нежауапжоқ. Осыүнсіздіктен менің олар бар мұхит суы тереңіне жасағалы отырған сапарым кідірді. Осыны түсіне алмай отырмын. Нежағдай болды екен, оларға?
- Бұл жағдайдыуійімдей бермекізші, апа, - деді Сандуғаш та Нұрайнаға қадала қарап, - онсыз да шаршаужүресіз. Көкем аман-есен оаралса, оған бәрін айтамын. «Бұдан былаймұхит суының тереңін зжерттеуге бармайсыз» деймін. Жанынан бір елі де қалмаймын!
-Мұндай сөзді оған мен де талай рет айтқанмын, қызым. Ниетіңді түсініп отырмын. Тек істің бәрі жақсы аяқталғанда адам пенденің басынан өткен бар қиындығын ұмытып кететіні бар емес пе? Әкең аман-есен келгенде, сен де ұмытып кетесің-ау, бәрін. Өмірдің өзіде сондайымен қызық қой, қызым.
- Жоқ, апа. Көкем аман-есен оралса, ойымдағыны ұмытпаймын да, айтқан сөзімнен қайтпаймын да. Жетеді осы. Сіз көкемді осылай күтуден әбден шаршадыңыз.
- Ештеме етпейді, қызым. Бұл өмірдің өзішаршау мен демалудан тұрмай ма? Менің жайымды ойлай бермеңдер. Мен мұндай күйге үйренген адаммын. Әкеңғарышкерлік сапарларға кеткенде, сендердің әлі кішкентай кездеріңде де талай-талай қиындықтарды басымнан өткергенмін. Қазір, құдайға шүкір, өзіммен осылай сырласатын, ой бөлісетін екеуің барсыңдар. Мұның өзі де мағанүлкенжеңілдік емес пе? Әкелеріңді айтамын деп, ойға салып қойдым ба, екеуіңді. Менің қас-қабағыма қарап, көңіл-күйлеріңді бұзбаңдар. Өз істеріңмен айналысыңдар. Болашақтарың алда. Сендер бақытты болсаңдар, Есенмұрат екеміз де бақыттымыз. Уақыт шіркін, жылдам. Мұндай ой-толқынды күндер де әлі-ақ белгісін бермей өте шығады. Алдарыңдағы дәмнен алыңдар.
- Қанша қауіпті десек те, мұхит суының тереңі өзінше бір құпиясы мол әлем ғой, - деді енді Ыспандияр үлкен ғалымдарша сөйлеп, - көкем оған бекерден бекер барған жоқ қой.
- Бұл не дегенің, ұлым-ау! Сонда болашақта әкең сияқты мұхиткер болмақойың бар ма?
- БОлсам, несі бар? – деп, Ыспандияр анасына жымия қарады.
- Қойшы, қарағым. Мына менің басымнан кешкен қиын күндерім жетер. Ертеңгі күні сен де бір отбасының иесі боласың. Сонда сенің өмірлікжарың мен құсапуәйім кешіп отыра ма? Бір адамымыздың осындай ұзақ сапарларда жүргені де жетер. Одан гөрі мына Жер бетінде, ел жанында жүретін бір мамандықты таңдағаның жөн болар.
- Жарайды, апа, мен бәрін түсіндім, - деді Ыспандияр алдындағы суңқырап қалған қызыл-күрең шайынанұрттап қойып, - мен, жай, сіздің көңіл-күйіңізді көтерейін деген едім. Мен көкем сияқты мұхиткер болмаймын. Бірақмұхит суы тереңіндегі қызықты оқиғалар жайлы кітаптарды оқудан, ол жайлы бейнефильмдер көруден еш жалықпаймын.
- Мұхит суы тереңіндегі тірішіліктіблуге кімқұмартпайды? – деп сөзге араласты осы кезде Сандуғаш.
- Құмартсаң, авканавттар мектебіне бар, - деді Ыспандияр қарындасына қадала қарап.
- Барамын. Немене, сонда оған қыз балаға баруға болмай ма?
- Неге болмайды, болады, - деп Ыспандияр төмен қарады.
- Қойыңдаршы, енді, айтыса бермей, - деді осы кезде көңіл-күйі өзгерген Нұрайна ұлы мен қызына кезек-кезек көз тастап, - жаңа айттым ғой, мұхит суының тереңіне баратын бір адамымыздың бары да жетер деп. Алдарыңдағы астарың мен шайларыңды ішіп, өз істеріңменайналысыңдар. Әлі ғалымдардан әкелерің кеткен мұхит суы тереңіндегі жағдай жайлы жаңа хабар алуым керек. Білетін нәрсе көп.
Ыспардияр мен Сандуғаш аналарының шаршауекенін түсініп, әңгімені бұдан әрі қарай созбады. Астарынан алып, шайларын тез-тез ішіті. Ыспандияр өзінің бөлмесіне кетті. Сандуғаш анасына дастархан жиуға көмектесті.Содан соң анасын демалуға жіберген. Әкесі барда анасының көңіл-күйі білінбейді екен. Енді анасы жалғызсырап қалған. Әкенің отбасыүшін қандайүлкен діңгек, тірекекенін де енді бәрі де сезгендей. Нұрайнаның әкесі кеткен мұхит суының тереңіне баратынына Ыспандияр да, Сандуғаш та қуанып жүрген еді. Мына күтпеген құпияжағдай екеуінің де көңілдерін сусепкендей басқан. Ендігіүміттері әлі де болса ғалымдар тарапынан біржақсы жаңалық күту. Нұрайна ыдыс-аяқтарды жуып-шайуды қызына табыстап, өзідемалысбөлмесіне келіп, төсегіне жата кетті. ҚазақҰлттық Ғылым академиясының Океанология ғылыми-зерттеуинститутының ғалымдарыенді Есенмұраттың отбасымен де, мұхит суы тереңін зерттеушілермен бейнебайланыс ұстайтын Орталықпен де баланысуға ықыласты болмады. Ал бір жақсы жаңалық бола қалса, ғаымдардың қай қайсысы да Есенмұраттың отбасынажедел хабарлауға дайын. Бәрінің дежақсыжаңалықтан үміттері жоқ емес.
Сандуғаш асхананыжинастырып болған соң үлкен бөлмеге келіп, ондағыүлкен аквариумның суындағы өздерінше алаңсыз тірішілік етіп жүзіп жүрген майда Балықтарға, Бақалар мен Ұлуларға көз салған. Сөйте тұрып, мұхит суытереңіндегі тірішілікті, сол ортада ғаламат су астыүйінде басқа ғалымдармен бірге ғылыми-зерттеужұмыстарынжүргізіп жүрген әкесін ойлады. Енді сол орта мынандай кішкентай ғана сутереңіне айналғандай. Аквариум суындағы тірішілікке қадала ұзақ қарады. Содан соң судағы тірішілкиелеріне арнайы дайындаған тамақтарын тастады.Майда Балықтар мен Бақалардың , Ұлулардың тасталған тамақтарға қарайж.үзеұмтылғандары Сандуғашқа қызық көрініп те кетті. Жас қыз олардан көп ке дейін көз алмады. Енді аквариумдағысубейнебір мұхит суына айналып кеткендей, онда әкесі бар ғаламатсуасты үйі – сүңгуіріжүзіп жүргендей елестеп те кетті. Тек әлден соң ғана Сандуғаш ол ойынан арылып, кейін бұрылып, өзініңбасқа істерімен айналысуға бет алды. Анасын мазалаған жоқ. Ол бұл кезде демалыс бөлмесіндегі жатын төсегінде көз шырынын алған еді. Сандуғаш енді тыныштықты бүзғысы келмей, ойлағанжұмысынжасамай, кітап сөресінен мұхит суының әлемі мен құпия сырларыжайлы жазылған ғылыми-көпшілік кітаптардың бірін қолына алып, жұмсақ диванғажайғаса отырып, оқуға кірісті.
Ғажайыпортағақадам
Мұхит суыныңтас қараңғытереңін жап-жарық еткенқұпия кеңістіктің бары көпшіліккемәлім болған соңоған көптеген барлаушысүңгуір кемелержақынжүзіп барған. Енді ол ең жаңа, жетілдірілген, автоматты-компьютерленген жүйелермен жүйелермен жабдықталған барлаушы кемелердіңқоршауында. Алқұпия кеңістіктгі тірішілік әрекеттері өз бетіншежүріпжатты. Бейнебір олар өздерін сырттан, мұхит суы тереңінің қараңғы әлемінен бақылап-барлапжүрген көптеген сүңгуір кемелерді елемейтіндей. Жер ғаламшарының саналы-санасыз тірішілік иелерінің де милоондаған жылдар бойы ғарыш кеңістігіндегі ғаламшарлар иелерімен байланыссызболып келгені белгілі. Осы тұрғыдан келгенде, мұхит суы тереңіндегі осы екі түрліортадағы саналы адамдардың, ғалымдардың бір бірімен байланыссыз екенін түсінуге болар еді. Бірақонымен салыстырғанда бұл ортада көп айырмашылықтар бар. Жер ғаламшары Күн жүйеміздегі өзінің айналымжолынан ешқашан ауытқыған емес. Күнімізді өзінің табиғи жалғыз серігі Аймен бірге айнала қозғлумен келеді.Жер биосферасындағы күллі тірішілік иелері де қалпты дамуда. Солардың ішіндегі саналысы- адам баласы. Ол Жер табиғатына талай өзгерістер де жасады. Рас, адам баласы саналы болса да, алғашқы кездердеұлы табиғаттың көптеген құбылыстарын түсіне алмады. Келе-келе бәрін де игерді. Көп нәрсеге қолыжетті.
Ал соңғы кездері адам баласы мұхит суы тереңін де, алыс ғарыш кеңістігін де игере бастады. Енді міне, жұлдызаралықкемемен сапарға аттануда, сүңгуір кемелеріменмұхит суы тереңінзерттеуде. Соның нәтижесінде көптегенжаңалықтар ашылды.Жер тұрғындары мұхит суының тереңіне де, атмосфераның төменгі қабатына да, атмосферадан тыс ғарыш кеңістігіне де шағын-шағын қалашықтар орнатқан. Текмына сутереңіндегі ғаламшар тәрізді, бойынан жарық сәулесін шашатын дененің сыры Жер ғалымдарына беймәлім. Осы кезге дейін кіші ғаламшар көлеміндей, өзіжылдамұшатын кеме-ғаламшар жасалған.Ондай кіші ғаламшардың атмосферасы да бар еді. Ал мынандай мұхит суының тереңіндегі жоғары қысымға төзетін атмосфералы ғаламшарды кезіктірген емес, қазақ ғалымдары да, басқа елдердің ғалымдары да.Ғалым-акванавттарды таңдандырған да осыболатын. Енді мұхит суының тереңіндегі бар зерттеулері мына құпия ғаламшармен салыстырғандажай бір нәрсе болып қалғандай.
Жер ғаламшарындағы ең дамыған деген елдердің ғалымдары да бұл құпия кеңістіктегі ғаламшардың сырын тез арада аша алмады. Бұл ғажайып орта, кеңістік пен бойынан жарық сәулесін шашатын ғаламшар ғарыштан да байқалған. Бұл жайлы зерттеуші ғалымдардың тапраптарынан түрлі-түрлі болжамдар да айтылған. Адамзат тарихында небір қатерлі құбылыстардыңболып өткені де белгілі. Ұлы табиғаттың өз құбылысын да адам баласы сақтанып келеді. Ғылымда Жердегі құрылықтардың дауақыт талабына сай өзгеріп отыратыны айтылады. Бір кездегі құрылық бүгінде суы шалқып жатқан мұхит пен теңіз. Бүгіндегі мұхит пен теңіз суларының бір заманда тартылып, орындарының құрылыққа айналатынына кім кепіл. Өткен бір заманда мұхит пен теңіз суларына шөгіп кеткен құрылықтарда болған тамаша қалалардың де сутереңінде қалуы ғажап емес. Бұл жөнінде де жазылған, жарияланған ғылыми еңбектержеткілікті.
Енді міне, ғалым-акванавттар тап болған осы ғажайып құпия кеңістік пенондағы ғаламшар жөнінде небір пікірлер айтылуда. Суасты үйі – сүңгуіргежиналған шетел ғалымдарының айтқан пікірлері де алуан түрлі еді. Әрбір елдің ғалымы өздерінің мұхит суы тереңін зерттеудегі жеткен ғылыми жетістіктерін ортаға салыпжатты. Бірақ қай қайсысы да мұхит суы тереңін зерттеуде мол жетістіктерге жеттік десе де, мына құпия кеңістік пен ондағы ғажайып жарық сәулесін шашқыш ғаламшардың құпия-сырын ашуға өрелі бола аламады.
Бұл тұста қазақ мұхиткеріЕсенмұрат өзінің ғарышкер кезенде талай-талайжұлдызаралық сапарларында кездескен қиындықтары мен қатерлерін есіне алған. Сондай сапарларға аттанар алдында Жерде, елде қандай күрделі жаттығулар мен дайындықтар жасап, ең дамытылған деген күрделі зерттеуқұралдарын алса да, басқа ғаламшарға барғанда әйтеуірі бір құпия жағдайға тап болады. Ондай жағдайда шешімді жұлдызаралық кемедегі топтың басшысы айтады. Мұхит суының тереңі ғарыш та, бөтен ғаламшар да емес. Жер ғаламшарының бір бөлігі ғана. Солай бола тұра мұндағы қатер ғарыштағы қатерден әлдеқайда асып түседі екен. Сондықтан әрбір акванавт қадамын байқап басады, әрбір әрекетінүлкен сақтықпен жасайды.Қазір бәрі де сондай бір күйде еді. Қай елдің ғалымы, акванавты болмасын, мына жағдайда Есенмұрапен кеңеседі.Қанша дегенмен осы кезге дейін небіржұлдызаралық сапарда болғандықтан Есенмұраттың кездескен қиындықты жеңуде тәжірибелі. Сондықтан оған үміт артады басқалар. Ал олүмітті ақтауЕсенмұратқа оңай соқпақ емес. Осындай бір қиын әрі қарбалас сәтте ешқайсысының да отбасыларымен бейнебайланыс жүйесі арқылыжүздесіп, тілдесулеріне мүмкіндіктумаған. Қиын сәттерде көп нәрсенің санадан, ойдан сырт қалатыны хақ. Қазір ғалым-акванавттар басқадан гөрі мұхит суының тереңіндегі құпия кеңістік пен ондағы ғажайып денесінен жарық сәулесін шашатын ғаламшардың сырын тезірек ашуды айлайды. Олай етпеске еш шаралары жоқ.
Жер төңірегіндегі ғарыш кеңістігіндегі қалашықтан келіп жатқан түрлі мәліметтер мен суреттер өздерінің бұл көргендерінің елес емес, басқа да емес, тап шын көріністің өзі екенін бір ғана рет емес, бірнеше рет ғылыми тұрғыдан тұжырымдаған. Енді батыл әрекетке көшудіңжөні бар еді. Акванавттардың бәрі де Есенмұратқа қарайды. Ол мұхит суы тереңіне бірінші рет түсіп тұрса да, ғрышкерлік тәжірибесі айналасындағыларға басқаша көрінеді. Бәрі де Есенмұраттыұстаз санайды. Оны сезінген Есенмұрат өзін салдарлы, батылұстауға тырысады. Адам баласы ның қандай да бір іске деген жауапкершілігі күшейген кезде ерекше ширап кететіні бар. Мұндай басшы болмай тұрған кезіндеел басқарушыларға таңданатын. Енді өз басына түскен кезде басшының мойнында қандайжауапкершіліктің болатынын іштей сезінді. Тек ол басшы мейлінше әділ, білімді, парасатты болса. Басшы болғанда да айналасындағылардың көңіл-күйлерімен санасуы тиісті. Олар басшыны қолдамаса тағы қиын.Есенмұрат қарапайым отбасынан шыққан ер азамат. Өзі де мейлінше қарапайым. Жанындағылары сондықтан да құрмет тұтады. Мына жағдайдағы басты шешімді де өзінен күтеді олар. Есенмұрат соны ақтауға тырысады іштей.
Суасты үйі – сүңуірдіңкең залында өткен көп мәжіліс көп нәрсені аңғартқан. Дүние жүзінің дамыған елдерінен келген ғалымдардың бәрі де ойларын ортаға салған. Ең қызығы, бәрі де мұхит суының тас қараңғы тереңінде, судың жоғары қысымындағылыми-зерттеужұмыстарын жүргізуге дайындалып келген еді. Киімдері де, зерттеуге арналған түрлі құралдары да соған сай жасалған. Мына құпия кеңістік пен ондағы бойынан жарық сәулесін шашатын шағын ғаламшар ол дайындықтарын бекерге шығарды.Қызық болғанда, енді оны зерттеуге акванавттар емес, тәжірибелі ғарышкер керек болды. Бәрінің бұрынғы ғарышкер Есенмұратқа иек артуының басты себебі де сол болатын.
Есенмұрат оны іштей жақсы түсінді.Жер төңірегіндегі кеңістіктегі ғарыш қалашығындағы ғарышкерлерден келіп түскен түрлі ғылыми мәліметтер Есенмұратқа терең ой салған. Кең залдағы ақылдасу-кеңесудің соңында құпия кеңістікке арнайы барлаушысүңгуір кемемен өзі бастап баруды дұрыс деп санады. Бірақ ол қауіпсіз емес. Оған арнайы мұқият дайындық қажет. Мына үстеріне киген акванавттарға арналған киімдері ол ортаға жарамайды. Сондықтан бұл жөнінде мұхит суы тереңін зерртеушілермен тұрақты бейнебайланысұстап отыратын сырттағы бейнебайланыс Орталығындағыларға хабарланды.
Ондағылар мән-жайды тез түсінді. Сөйтіп, мұхит суының тереңіндегі құпия кеңістіктің сырын ашуісін шындап қолға алды. Есенмұрат сұраған киімдер мен құрал-жабдықтарды тез жасатып, тез жіберді. Сонымен қатар Жер бетінен білікті деген көптеген ғалымдар келді. Суастыүйі – сүңгуірдің ішіне көптеген өзгерістер жасалды. Сырттан жаңа акванавттар құрамы дажеткізілді. Денсаулығысыр берген кейбір акванавттар кейін қайтарыолды. Бұл мұхит суы тереңін зерттеужұмыстарында болып тұратын жайт.
Есенмұрат мұхит суының тереңіне түсіп, мұндай құпия кеңістіктегі бойынан жарық сәлесін шашатын ғаламшарға кезіккеніне қайран. Тап бір өзіне әлдекім әдейіжасап қойғандай. Есенмұрат қанша әйгілі ғарышкер болса да, қанша ғаламшарда болып қайтса да, кеңістікті емін-еркін шарласа дажаратушыбір құдіреттің бар екенін бір сәтке де есінен шығарған емес. Мына көріністі де сол құдіреттің күшінен туындаған деп білді іштей. «Адам өзінің ұлы Жаратушының алдында ештемеге тұрмайтын пенде екенін ешқашан есінен шығармауы тиісті.» дейтін ол әрқашан. Осы кезге дейін мұхит суының тереңінде адамның ақыл-ойыжетпейтін қаншама құпия көріністер орын алды. Олардың көпшілігінің сыры осы кезге дейін ашылған жоқ. Мына құпия кеңістік те сондайлардың бір көрінісі. Акванавттардың ішінде сол ертеректегі қайғылы оқиғаларды еске алып, қорқыныш сезімдерін білдіргендері де болды. Бірақ қанша ойласа да, қанша толқыса да мұхит суының тереңіндегі мына құпия кеңістіктің сырын ашулары тиісті еді. Оған қарай бірінші болып қадам жасауға Есенмұрат пен Сағынғали екеуі бел байлады. Сағынғали болмаса, Есенмұрат көп қиындық көреді екен. Өзін дәл Сағынғалидай терең түсінетін адамжоқ мұнда. Есенмұрат Сағынғалимен танысқанына, онымен достасқанына, сырласып, осылай бірге ғылыми-зерттеужұмыстарын бірге жүргызып жүргеніне іштей риза. Ол сенімін Сағынғали да ақтап келеді. Әрине, Сағынғалидан өзгелердің де өзіне деген ниеттері түзу. Тек әрбір адамның мінез-құлқы әр басқа. Достық сезім де достасқан екі адамның мінез-құлықтарыныңүйлесімділігіне келіп саяды. Есенмұрат ондай пікірді көптеген зиялы кісілерден естіген.Мына өмір, мына әрекеттер соның растығын көрсетуде.
Бірнеше күнгі арнайы дайындықтан кейін Есенмұрат пен Сағынғали арнайыжасалған әмбебап кемемен құпия кеңістікке қарай сапар шекті. Қалған акванавттар су асты үйі – сүңгуірде қалған. Басқа елдердің акванавттарысүңгуір кемелерімен құпия кеңістікті алыстананқоршап, мұқият бақылап, біржағдай бола қалғанда жедел көмекке келуіге дайын болды. Оның өзі де екі акванавтқаүлкен демеу еді. Батылдықтары да еселенгендей. Мұндай құпия кеңістікке қарай аттануайтуғажеңіл болғанымен, жүзеге асырудың қаншалықты күрделі екенін акванавттардың бәрі де сезе бастады. Сырттағы адамға мұндай әрекеттер қызық көрінеді. Шығармағаайналса, оқиғасын бас алмай оқыр еді. Есенмұрат пен Сағынғали сондай оқиғаның бас кейіпкерленіе айналып отыр. Қанша күмәнді, қорқынышты болса да, енді бұл сапардан бас тартуға еш негіз жоқ. Мұндағы бар жауапкершілік Есенмұратта. Қандай да бір бастаған істі аяғынажеткізуоның қанына сіңген қасиет.
Екі акванавт барлаушы сүңгуір кемемен құпия кеңістікке жақындағаннан кейін оның шекарасының сыртынан ғарыштағыдай айналып жүзіп жүрді.Көпке дейін ешқандай қарсы белгі алынған жоқ. Содан кейін құпия кеістіктің ішкі жағына қарай ену әрекетіне көшті. Барлаушы сүңгуірдік шағын барлаушы бөлігі негізгі бөлігінен ажырады. Сол мезетте екеуі су асты үйі – сүңгуір мен өздерін алыстан бақылап, айналып жүзіп жүрген басқа кемедеглерге мәлімет берді. Содан соң барлаушы кеменің барлық автоматты-компьютерліжүйелерін мұқият тексеріп шықты екеуі. Содан соң құпия кеңістікке қарайқұлдилаубасталды. Құлдилау, тежеу мен белгіленген жерге қалықтап, жайымен қонутап ғарыштағы қандай да бір ғаламшарға қонған сияқты жүзеге аспақ. Ол жағынан Есенмұраттың тәжірибесіжеткілікті. Сағынғалидың да, басқалардың да үміт артқаны Есенмұраттыңбұрынғы ғарышкер екендігі еді. Есенмұрат сол сенім менүмітті ақтауға тырысып келеді.
- Құпия кеңістікке қарайқұлдилаубасталды! – деді Есенмұрат бір мезетте.
- Көріп отырмыз! – деп сол замат су асты үйі – сүңгуірдегі гидробиологСайын жауап қатты.
- Атмосферасының құрамыЖеріміздің атмосферасының құрамындай! – деді Сағынғали.
- Түсіндік! – деген Сайынның дауысы тағы жетті.
- Құпия кеңістік атмосферасының ең төменгі қабатынажеттік!
- Түсіндік!
- Барлаушы сүңгуір кемемізді қондырдық!
- Көріп отырмыз! Құттықтаймыз! Сапарларыңыз сәтті бола берсін! Амандық тілейміз! Көріскенше! – деді Сайын толқып.
Екеуімен басқа сүңуір кемедегілер де тынымсыз сөйлесіп жатты бейнебайланыс жүйесі арқылы. Бірақ мынандай толқулы сәтте көп сөйлесуге болмайтын еді. Екі жақтағылар да енді тым-тырыс қалған. Су асты үйі – сүңгуірдің ішіндегілердің көздері қарсы алдарындағыүлкен экранда. Мұхит суы тереңіндегі құрғақ ауалы кеңістіктегі бойынанжарық сәулесін шашатын ғаламшардың бетіне қонғандары тап бір Ай бетінебарлаушы кемемен алғаш қонған ғарышкерлердей көрініп те кеткен барлық бақылаушыларға. Бәрі де демдерін іштеріне тартқан. Мәселе, осы сәтте қандайда бір күтпеген құбылыстың бола қалуында емес, Есенмұрат пен Сағынғалидың қандай да бір қатерге тап болмауындаеді. Әзірге ешқандай құбылысболмады. Үлкен экраннан кең дала, тау мен тас қана көрініп тұрды. Есенмұрат пен Сағынғали барлаушы сүңгуір ішінде біраз отырды. Әмбебап кеме ішіндегі барлық автоматты-компьютерліжүйелердің бәрініңжұмысын мұқият тексеріп шықты. Үстеріндегі комбинезондарын шешіп, құрылыққа арналған киімдерін киді. Тек содан соң ғана кеме есігін ашты. Дала кәдімгі дала екен. Екеуі кеме тепкешегінде тұрып, әлі болса одан түсугеасықпады
Өйткені, көз алдарындағыкөріністер де, құбылыстар да әлі түсініксіз еді. Мынандай шалқып жатқан мұхит суыныңтереңіндегі құрғақауа мен құрылық, тау мен тас, өзен менжасыл ағаштар кім кімді де таңдандырмайқоймайды. Өздері түгілі осы сәттегі көріністерді бейнбайланысжүйелері арқылы бақылап-барлап отырғандар да ойланған. Бұлқұпия кеңістіктің кенеттен күтпеген өзгерістергеұшырап кетуі де ғажап емес. Екі акванавт соын да ескерген. Ендігі әрбір қадамдары санаулы, қауіпті. Есенмұрат мұнан гөрі өзін басқағарыштағы ғаламшарда басқаша сезінер еді. Өйткені, ол шын мәніндегі шынайы ғаламшар. Мына сияқты құпия кеңістік емес. Мұхит суы астындағы кемелерді сырттан басқаруОрталықтағындағылар да, мұхит суы тереңіндегі су асты үйі – сүңгуірдегілер де тынымсыз хабарласып жатты. Екеуі бір жағынан сол Орталықтағыларға тікелей бағынышты. Олармен де жиі кеңеседі екеуі. Әйтпесе, бір қиын жағдай болғанда, көмекке солар келмек. Айнала-төңіректе анталапжүзіпжүрген шет ел сүңгуірлеріндегілер де бұлардан алған бейнекөріністерге қайран. Ара-тұра олар да ақлы-кеңес береді екеуіне. Қалай дегенде де, бұл сәтте бар қауіп те, күтпеген құпия құбылыс та екеуінің басына төніп тұр еді. Бірақ бақтарына қарай әзірге ешқандай қауіп те, оқыс құбылыс та орын алған жоқ. Есенмұрат енді жан-жағына жиі-жиі қарайлай берген. Содан соң бірінші болып ғажайып табиғақа аяқ басты. Алғашында ол басқан жері ойылып кетердей немесе былқ ете қалардай сезілген. Жүрегі соғысынжылдамдатып, тұла бойы шымырлап жөнелген. Сәлден соң ол қатты толқуүстінде:
- Біз өткен заман еліне түсіп тұрмыз. Айналамызда ескі қаланың орны бар!, -деп дауыстап та қалды.
Бұл сөзі жанындағы Сағынғалиды да, өздерін бейнебайланысжүйелері арқылы бақылап-барлап отырғандардың бәрін де елең еткізді. Ә дегеннен бақылаушылардыңойларына ежелгі бір аңызда айтылатын жоғалған қала табылды ма?» деген ой келген еді. Бірақ сәлден соң бәрі де ол ойларынан айныды. Өйткені, экрандардағы көріністер ойлағандарынан басқаша еді.Үйлері саз балшықтан тұғызылғанқала болса, осы кезге дейін сутереңініңдегі толқындардың қозғалысы нәтижесінде үйлердің қабырғалары құлап, мүжіліп, тек орны қалған болар еді. Ал экрандарда көрініп тұрған қала үйлерінің бірі де бүлінбеген, сол баяғы тұрғызылған күйлерінде тұр. Ештеме болмағандай, ештеме өзгермегендей. Кең даласы да, таулары мен таза ауасы да сол баяғы қалпында. Екі акванавтқа енді қорқатын ештеме де жоқ. Сонда да мұнда арнайы комбинезон кимей алаңсыз жүруге болмайды. Комбинезон кимеуге сырттағылардан да рұқсат болмаған. Барлаушы әмбебап сүңгуір кеменің тепкешектерінен ептеп түсіп, жан-жақтарын осылай бақылап-барлап алғаннан кейін сонадайдан көз тартқан ежелгі қалаға қарай бет алды. Бірақ сол кезде мұхит суының тереңіндегі зерттеушілерді сырттан бақылап-барлайтын Орталықтың басшысы АқжолЕртілесұрпағы:
- Құпия кеңістікті бақылап-зертеулеріңеберілгенуақыт бітті! Барлаушы әмбебап сүңгуір кемеге қайта оралыңдар! – деді.
Мұндай сөздің ғарышкерлерүшін де, акванавттарүшін дебұлжымас заң екенін жақсы білетін Есенмұрат пен Сағынғали жүрістерін кілт кідіртіп, ьапоаугы әмбебап сүңгуір кемеге қайта оралды. Кеменің қозғалтқыштарын іске қосып, алға қарайжүздірді. Құпия кеңістіктің атмосферасын қиып өтіп, мұхит суының қараңғы қойнауына сүңгіді. Енді бәрі де елес немесе түс көргендей болды да қалды. Екеуінің ежелгі қаланы көргендерін растайтын бір ғана нәрсе, түсіріп алған бейнефильмдері. Оған қоса, өздері сол сәттерде айналадағысүңгуір кемедегілер мен сырттағымұхит сутереңін зерттеушелермен бейнебайланысұстап, қадағалаушылардың Орталықтарынажіберілген бейнекөріністері.
Есенмұрат пен Сағынғали мінген барлаушы әмбебап сүңгуір кеме мұхит суының қараңғы әлемін қуаттышамдарымен қақ жарғандайжарқ етіп, су асты үйіне – сүңгуіргежақындай берді. Екіжақ тасутереңіндегі жүзуережесіне сайбір біріне белгілер берді.Арнайы қақпа ашылды. Артынша суды ығыстырып шығаратын, люктерді ашып-жабатын күрделі де қуаттыжүйелер іске қосылды.Акванавттардыңқұпия кеңістіктен аман-есенорыалғандары кім кімге де қуаныш, абырой еді. Акванавттар бір бірін жылдап көрмегендейқарсы алды. Алғашқы толқыныс осылай өтті. Ғалым-акванавттар алынған ғылыми мәліметтерді автоматты-компьютерлікжүйелермен өңдеуге кркісіп те кетті.
Су тереңіндегі серуен
Құпия кеңістіккежасалған алғашқы қадамнан кейін мұхиткер ғалымдар шамалыүзілісжасаудыұйғарған. Оған себеп, кеңістіктіңқұпия болуы, оның мұхит суының тереңінде алғаш рет кездесіп отырғандығы, одан алынған алғашқы ғылыми мәліметтердіавтоматты-компьютерліжүйелермен толық өңдеуге біршама уақыттың қажеттігі еді. Құпия кеңістікте түсіріліп алынған небір суреттер мен бейнетүсірілімдер Жер шарындағы ең дамыған деген елдерге дейін арнайы бейнабайлнысжүйелері арқылыжіберілген. Сөйтіп, ол ғылыми-зерттеужұмыстары аяқталғанша акванавттарғардыңүзіліс жасауларынамүмкіндік туындаған.Алда өздерін көптеген күрделі ғылыми-зерттеужұмыстары күтіп түұрды. Сондықтан акванавттардың қай қайсысы да елдегі отбасыларымен, онда бас ие болып қалғанжұбайларымкен бейнебайланысжүйесі арқылы жүздесіп, сөйлесуге кіріскен. Бұл қуанышты сәт Есенмұратты зарыға күткен Нұрайнаға да бұйырды.Нұрайнажас ұқыз кезіненмұхиткерлер ғылыми-зерттеу жұмыстарынжүргізіпжүрген мұхит суының тереңін бір көрудіарман ететін. Сол арманын тағдыры қолдағандай Есенмұратпен танысып, оған тұрмысқа шыққан. Оны ғарышкерліктен бас тартып, мұхит суының тереңін зерттеуінеитермеледі.
Енді міне, соларманы да орындалды. Мұхит суының бетіне арнайы әуе кемесіменұлып келіп, одан сүңгуір кемеге ауысып, мұхит суының тереңіндегі түрлітірішілік иелері мен табиғатын бір көрудің өзі неге тұратын еді.Ол сапары кейінде қалып, Нұрайна ғаламат су асты үйіне – сүңгуірге келген. Нұрайна су астыүйін – сүңгуірін дәл осындай болады деп ешқашан ойламаған. Енді оны да көрді. Мұндағызерттеушілер құрамындаЕсенмұрат пен Сағынағыл дос болса, сырттағы отбасыларындаНұрайна мен Сағынғалидың жұбайы Дариғаекеуі сырлас. Екеуісапарға бірге шыққан. Әуе кемесі мен сүңгуірлерде тек екеуі ғана емес, басқа акванавттардың жұбайлары да болды. Бір біріне таныс. Тек өзара жиі аралспаған соң көп сөйлеспейді. «Кемедегілердің жаны бір» дегендей, жолда көргендерін бірдей бастарынан кешкен. Енді міне, бәрі де артта қалған. Кқпшілігісыртта жүргенде: «Мұхит суының тереңі тып-тыныш болар» деп те ойлаған. Ол ойлары мүмлдем керісінше болып шықты. Егер өздері мініп мұхит суының тереңіне түскен сүңгуірлердің қабырғалары соншалықты қалың болып, сурт шуды бәсеңдетпесе, келген әйелдердің қай қайсысы да шошынған болар еді. Мұхит суының тереңіндегі тірішілік иелері мен оларды зжерттеу ж№үзіп жүрген көптеген сүңгуірлердің дыбыстарын келгендер кеме ішіндегі арнайы дыбыс қабылдағыштар арқылы бәсең естіп отырған. Бәрі де мұхит суы тереңінің де өзінше бір тірішілікке толы екеніне көздерін жеткізген. Ең қорқыныштысы, мұхит суы тереңінің соншалықты қараңғы екендігі еді. Одан шоршынып қалған әйелдер де болды. Сүңгуірлердің қуатты шамдарынан тараған жарық сәулелер ғана ол қорқыныштарын сейілткен. Ал егер ол шамдар кенеттен сөніп қалса, онда нағыз әбігерлік басталмақ.
Ал суастыүйі – сүңгуірді мұхит суының тереңінде тұр деп ойлауда қиын екен. Оның іші даладай кең әрі жап жарық. Дәліздері қаладағы жаяужолдардай қым-қуыт созылыпжатыр. Су асты үйі – сүңгуірдіңсырт пошымыныңтеңізжұлдызына ұқсайтыны да келген әйелдерді қайран еткен. Оларды қарсы алған жас жігіттер көп нәрсені түсіндіріп те үлгерген. Нұрайна Есенмұратпен көп жыл бойы кездеспеген адамша көздеріне ыстық жас ала көрісті. Сағынғалидың жұбайы да дәл осындай күйді басынан кешкен. Дегенмен, арада бірнеше минут өтпей-ақ табысқан ерлі-зайыптылар бір бірімен шүййркелесіп әңгімелесіп кетті. Басқа ерлі-зайыптылар да осындай күйде. Әрбір отбасыөздері қалаған пәтерлерге орналасқан.
Суасты үйі – сүңгуірдің ішінде ондай пәтерлердің көп екенінен әйелдер хабардар. Әсіресе, Нұрайна ол жөнінде көп біледі. Есенмұрат томаға-тұйық емес. Айтуға болмайтын анау-мынаусырлары болмаса, көп нәрсені жайымен ғана айтып, түсіндіріп жүреді. Ғарышкерліктен акванавт ісіне ауысқаннан кейін өзіне қызықжаңалық болып көрінгендерін ішіне сыйдыра алмай Нұранаға айтатын. Нұрайна да ақылы кем әйел емес, нені айтуға болатынын, нені айтуға болмайтынын жақсы біледі. Есенмұрат әлі бала болғандықтан ұлы Ыспандияр мен қызы Сандуғашқа көп нәрсені айта бермейтін. Оларға ғылымда белгілі нәрселерді қызық етіп баяндайтын. Енді міне, Нұрайна да мұхит суы тереңіндегі ғажайып ортаға келді. Сырттан келгендер енді біраздан соң өздерінің мұхит суының тереңде екендерін де ұмыта бастаған.
Су асты үйі – сүңгуірдің мұнда шектеулі орта екенін қай қайсысы дажақсы біледі. Мұнда құпия, тек акванавттар кіретін бөлімдер мен пәтерлер баршылық. Ондай орындар болса да, су астыүйі – сүңгуірінің көп бөлігін алады. Әйелдер оны да біледі. Сондықтан өздерін өздері мәдениетті ұстап, шектен шықпайды. Сағынғаидіңәйелі Дариға да көп нәрседен хабардар. Ол да бір алдын ала арнайы дайындықтан өткен адамдай ұстайды өзін мұнда. Осында аттанарда Нұрайна екеуі арнайы дайындақтар мен тексерулерден өткен. Сондай сынақтарға төтеп берген денсаулықтарына риза әйелдер. Әйтпесе, дәл мұндай кездесу,серуендеубақытына ие болмақ емес, мынандай жоғары қысымды, өзі қараңғы әрі терең суастында.
Енді екеуі де, басқа әйелдер де көңілді. Біршама бөлімдерді көріп, ұзын дәлізге түсіп,шамалыжүргеннен кейін тамаша орманға тап болды. Орман болғанда да Жер шарында жоқ орман. Мұнда Жер шарының барлық аймақтарында өсетін ағаштар бар. Мұндайды әйелдер қалада тек Ботаника бағынан көретін. Ал мынау бір ғажап орта! Ауасы да сафтаза. Көңілдері көтеріліп, бір бірімен әзілдесуге көшкен. Төртеуі құрылықтағы қалада да осылай қыдыратын. Көп қызықты нәрселерді көріп тамашалайтын. Ал мына мұхит су тереңіндегі су асты үйі – сүңгуірдің ішіндегі серуеннің жөні мүлдем бөлек екен. Тек әйелдер жағы анда-санда гуеткен, сыр еткен дыбыстарға елеңдейді. Кейде алапат суасты үйі –сүңгуір Жер қозғалғандай қозғалып та қалады. Мұндай қозғалыс тек сырттан келген әйелдерге ғана емес, осындағылардың бәріне де ой салады. Дегенмен де, акванавттар ондай құбылысқа бойүйретіп теүлгерген, әйелдержағы болмаса.
Арада көпуақыт өтпей әйелдер де үйрене бастаған. Қанша дегенмен де, сутереңі Жер бетіндегі қым-қуыт тірішілік әрекеттерімен салыстырғанда әлдеқайда тыныш. Әйтпесе, сыртта қатты дауылды жел тұрып, мұхит суының беті бел-бел толқын болғанда, кеме әйткеншекше шайөқалып, іштегі бостұрған анау-мынау заттар олай да, былай да жылжып, сырғып, кейбіреулері тіпті, қирап та қалар еді. Мұхит суының мына тереңінде ондай қатерлі құбылыс жоқ.Су асты үйі – сүңгуір мұхит суы астының ең тегіс деген жеріне орналасқан. Оның қозғалақтауына негіз болатын нәрсе Жер қыртысының қозғалысы мен дүмпуі. Әйелдержағы оның да шет-жағасын біле бастады.Өздері келгелі бірнеше рет суасты үйі – сүңгуірідің тұла бойы денесінің қозғалғаны да байқалған. Ал мына тамаша серуен сондай жағымсыздауқұбылыстыұмыттырып та жіберген енді. Есенмұрат пен Сағынғали түйдей құрдас болған соң бір біріне қалжың сөз айта береді. Нұрайна мен Дариға алғашында үйренісе алмай жүріп, кейіннен ол қалжың сөздеріне өздері де араласып кететін болды. Бірақ бірбірімен қанша қалжыңдасса да, әзілдессе де сыйластық, парасаттық шеңберінен шығып, бір бірінің көңіліне тиген емес. Әсересе, орталарында әйелдер барда өздерінің айтар сөздеріне мұқият. Ал қазіргі көңіл-күйлері мүлдем басқаша еді. Әзіл-қалжың қай кезде де қажет. Ал мынандай ортаға алғаш келген әйелдердің көңіл-күйлерін әзл-қалжың сөздермен көтеріп, мұхит суы тереңінде екендіктерін ара-тұраұмыттыруЕсенмұрат пен Сағынғалидың азаматтық міндеттері де еді. Есенмұрат ғажайып орман ішіне кірген бетте-ақ:
- Ал міне, орманға да келдік! Бұл қасиетті ораман ішінде шынын, сырын айтпаған адам мына жарық дүниеден арманда өтеді., - деп сөзін желдете бастаған.
- Сонда не айтқың келіп еді? – деп Нұрайна оған қарап тұрып қалды.
- Міне, көрдіңдер ғой! Нұрайна осылай! Бұл менің айтқан әрбір сөзіме килігеді!
- Жарайды, әйеліңді мақтай берме! – деп қалды оған Сағынғали, - менің мына Дариғам да одан кем түспейді! Тек аздап томаға-тұйықтау!
- Онысы жақсы екен!Сырыңды көп адам біле алмайды! Онысына өкінбе! – деп Есенмұрат Сағынғалиға жымия қарап қойды.
- Әзіл-қалжың қай кезде де жақсы ғой! – деді Нұрайна өзін салмақтыұстауға тырысып, - одан гөрімынаДариға екеуміз осы су асты үйі-сүңгуірі мен мұхит тереңінің сырын көбірек білсек қой!
- Бұл ойың дұрыс! – деді оған Есенмұрат кішкене ойланыңқырап, - қазір бәрін айтып берсек, үйге барғанда Ыспандияр мен Сандуғашқа не қалады?
- Менің кішкентайым да үйге кірген бойда алқымымнан алады ғой! – деп осы мезетте Дариға жеңіл күрсінді.
Бұл сөзден кейін төртеуі де біразуақытқаүнсіз қалған. Осы бір сәтте бір бірімен қанша әзілдесіп, қалжыңдасса да, өздерінің әлдеқашан әке мен ананың орындарын басып қалғандарын іштей сезінді. Ал әзіл-қалжыңның тек перзенттері жандарында жоқ кездерде ғана айтылуы тиісті екенін де естерінен шығармады. Енді әрқайсысы өзі қалаған ағашының түбіне барып, оның тұла бойын көздерімен шола қарап, жуан діңін құшақтайұстап, ойға да батты. Әншейінде көңіл аудара бермейтін ағаш та мына ортада ерекше қасиетті болып кеткендей. Жер бетіндегі орманда болса, дәл осындай ағаштарға мән беріп қарамас та еді ешқайсысы. Енді бұл ормандағы әрбір өсіп тұрған өсімдікке дейін ыстықболып кеткен.Сәлден соң ерлі-зайыптылар екеу-екеу болып, бөлініп, қалаған ағаштарына қарай бет алды. Әрбір жұп бір біріне сыр ашпақ. Қалың ағаш арасында келе жатып Есенмұрат пен Нұрайна өздерініңүйленбейтұрғандағы осылайқыдырған сәттерін естеріне алды. Одан басқа да әңгімелерін айтып, біраз шерлерін тарқатты.
Бірақ Есенмұрат қаншалықты шешіліп сөйледім, сырымды аштым десе де, көкейіне түйген бір сырын Нұрайнаға айта алмады. Оны айтуға болмайтын да еді. Оны айтса, Нұрайна өзін осында қалдырып, елге қайтудан бас тартады. Есенмұрат соны ойлап, ішінен тынған. Ал Нұрайна болса, Есенмұраттың осы орман ішіне кіре бер: «Мына орманда шыны, сырын айтпаған адам бұл жарық дүниеден арманда өтеді» деген әзілшыны аралас сөздерінұмыта қойған жоқ. Әңгіменің төркінін де соған тірей берген.
- Есенмұрат, сен осы шыныңды айтшы, өткенде бейнебайланыстыңүзіліп қалуына қандай себеп болды – деді Нұрайна орман ішіндегі демалыс орындығына қатар отырған бетте.
- Сеннен жасыратын нем бар, Нұрайна, - деді Есенмұрат жеңіл кұрсініп алып, - бәрін де айтамын. Тек мен енді акванавтпын ғой...
Осы сөздің өзі мәнін түсінген Нұрайнағажауап еді. Сондықтанүндемеді.Басын ерінің иығына сүйеп, демін терең алды. Осы өткен азуақыттың ішінде сағынып қалғанын дажасыра алмай, көздеріне ыстық жас та ірікті. Бірақ онысын еріне көрсеткен жоқ. Білмей-ақ қойсын дегені. Екеуі осылайша сырласып мауықтарын басқан. Бір біріне артықой салмауға тырысқан. Ал сағыныштың орны бөлек, болса да.Уақыт та аз.Есенмұраттың әрбір минутының санаулы екенін Нұрайнажақсы біледі. Сондықтан да әңгімені көпке созған жоқ. Өткендегі оқиғадан кейін акванавттардыңжұбайларымен бұлай кездесулеріне рұқсат берілмеуге тиісті де еді. Қарбалас іске қарамастан осындай кездесулерге мүмкіндік беріліп отыр. Бұл да Есенмұраттың арқасында болып отырған іс. Суасты үйі – сүңгуірдегі барлық істерге, зерттеулер мен тосыннан болатын оқиғаларға жауап беретін де Есенмұраттың өзі. Нұрайна өзінің ерінің жұмысы барысында қандай да бір сәтсіздікке ұшырауын немесе қателескенін ешқашан да қалаған емес. Есенмұраттың жаңағы өзіне берген қысқа жауабы білімді адам іштей түсіне қоятын жауап еді. Сондықтан да Нұрайна ол тақырыпты қайта қозғаған жоқ. Аз уақыттың ішінде болса да, еріне деген сағынышын, мауқын басуды, одан аз да болса жаңалықтарды біліп қалуды ойлаған. Ері болмаса, мұхит суының мұндай тереңін ешқашан да көре алмайтынын да түсінді іштей Нұрайна.
Екеуі енді орман ішін аралуларын одан әрі жалғастырды. Қаншаүлкен болса да, адам қолымен өсірілгендіктен, адам қолымен жасалғандықтан шектеулілігі байқалған бұл орманның. Шамалыуақыттан соң екі жұп қайта кезікті. Бір бірімен шүйіркелесесөйлесіп, анау-мынауқиындықтарды естерінен шығаруүшін сөздеріне әзіл-қалжың да қосасөйлеген. Осылайша Нұрайна мен Дариға ерлерінің арқасында су асты тереңіндегі осындай ғажайыптарды көрді. Бұл екеуінің де көкейлерінде көптен бері жүрген армандары еді. Бұл ортаның құпия-сырын аз ғанауақыттың ішінде көріп-білуеш мүмкін емес те. Өздері түгілі, көптен бері зерттеп келе жатқан ғалымдардың өздері де мұхит тереңінің бар құпия-сырын аша алған жоқ әлі. Уақыт өткен сайын оның құпиясы да көбейе түскендей болады зертеушілерге. Есенмұрат әңгіме барысында осы жағын ойлап, сөзден тосылып та қалады кейде. Бұл оның әуелден бар әдеті де болатын. Нұрайна онысына үйренгендіктен онша ес бөле бермейді.
Осылайжүріп, мұхит тереңінде болғанүш тәуіліктің қалай өте шыққанын да байқамай қалды бәрі. Уақыт өткен сайын, электронды сағаттардың жасыл түсті шам цифрлары өзгерген сайын ерлі-зайыптылардың көңіл-күйлері де қобалжи берген. Бірақ бұлқоаблжуларын күтпейтін маңызды істер бар. Есенмұрат бастаған ғалым-акванавттар тобын алдағы құпия оқиғалар күтіп тұрса, Нұрайна мен Дариғаны елдегіұл-қыздары мен анау-мынау істері күтіп тұр. Аяқ-қолды еркін жазып жүрген ешкім жоқ. Дегенмен де, осы аз ғанауақыттың ішінде Нұрайна да, Дариға да мұхит суының тереңі жөнінде біршамам мағлұматтар алды. «Жүз рет естігеннен бір рет көрген артық» деген халық мақалының бекер еместігіне көздері жетті екі әйелдің.
Әне-міне дегенше, қоштасар сәт те келген. Төртеуі де бейнебір бір-бірінен ұзақуақытқаұзап кететіндей күйде. Бұл ғажайып өмірдегі адам баласының әрекеттері кездесу, қоштасу, одан соң қайта кездесуден тұрады емес пе? Тек төртеуі емес, басқа акванавттар да елден келгенжұбайларымен қимай қоштасуда. Тап бір бәрінің әйелдері ұзақ сапарға аттанып баражатқандай. Әйелдердің бәрісуасты үйі – сүңгуірден арнайы люк арқылы сүңгуір кемеге өткен. Содан кейін қажетті дабыл берілген. Суасты үйі – сүңгуірдегі акванавттар енді әйелдерін өздері жиналған кең бөлмедегіүлкен экраннан көріп отырды. Бұл экраннан басқа әрбір акванавттыңжатын пәтерлерінде сырттағыөздерінің ғылми-зерттеужұмыстарын бақылап отыратынОрталық пен үй-іштерімен қажет жағдайда байланысатын бейнебайланыс экрандары бар. Өзді өзді жатын пәтерлеріне тараған акванавттар әйелдері кетіп бара жатқансүңгуір кемені сол экрандарынан бақылауға көшті. Сүңгуір кеме ұзап кеткенне кейін акванавттар өздеріне тән әскери тәртіптеріне түсті. Есенмұрат пен Сағынғали да енді қатайып шыға келген. Талап солай. Жан-жақтарындағы сүүңгуірлердегі шетелдік акванавттар да дабыл бере бастаған. Есенмұрат әуелі солардың сұрақтарынажауап берді. Арада көпуақыт өтпей әлгі құпия кеңістікке қарай қайта аттанатындарын айтты. Енді біраздан соң бұл суастыүйі – сүңгуірде сырттан ешкім келіп кетпегендей бір тыныш күй орнады. Әркім өзінің жауапты ісіне кірісіп те кеткен. Әйелдері келген кезде бәрі де жайбарақттанып қалған еді. Ол уақытша берілген еркіндікболатын. Елден келген әйелдер оны көріп: «Бұлардың ғылыми-зерттеужұмыстары қауіпті емес, тыныш екен ғой. Бізбұларды бекер уәйідепжүрген екенбі ғойә деген оймен қатуларыүшін жасалған еркіндік болатын бір жағынан. Енді нағыз ғылыми-зерттеужұмысы басталды. Акванавттар әйелдерімен бірге өткізген күндерден мол әсер алған. Осыны білген Есенмұрат бұл кездесуді әдейіұйымдастырған.
Өткенгесапар
Су асты үйі – сүңгуір ішіндегі құпия кеңістікке баруға қажетті дайындықтарәрбір минут өткен сайынүдейтүскен. Өткен жолы қанша дегенмен де, толқып, кібіртіктеп, көп нәрсенің сырын аша алмаған еді. Енді сол кемшіліктердің орнын толтыруды мақсат етті акванавттар. Бұл жолы да құпия кеңістіккеЕсенмұрат пен Сағынғали аттанбақ. Егер қажет болып жатса, көмекке қосымша акванавттар аттанатын болады.Құпия кеңістіктің бар сыры ашылғанша Есенмұрат Сағынғали екеуінен өзге ешкіді жібермек емес онда. Есенмұраттың басшы ретіндегі шешімі бұл. Не көрсе де, әуелі Сағынғали екеуі көрмек. Сондықтан да Жер бетіндегі өздерінің ғылыми-зерттеужұмыстарын бақылап отырған Орталықтағылар да,. Айнала-төңіректе жүзіп жүрген сүңгуірлердегі шетелдік акванавттар да Есенмұраттың бұл шешіміне қарсы келе алмайды. Құпия кеңістікті өздері ашқандықтан оны алғаш болып зерттемеуге хақылары да жоқ енді. Қандайұсыныс, қандай әрекет болса да тек Есенмұратпен келісіледі.
Уақыт келген кезде Есенмұрат пен Сағынғалы өткендегідей барлаушы әмбебап сүңгуір кемеге отырды. Сүңгуір кеме жүзіп ала жөнелген. Құпиякеңістікке жақындағанда әдеттегідей екеуі ғана сыятын шағын барлаушы сүңгуір негізгіден бөлініп шығып, тіке құпия кеңістікке қарай тартты. Бұл аймақта су тереңі ерте бір кездердегідей тас қараңғы емес-ті. АЙнала-төңіректе жүзіп жүрген көптеген сүңгуір кемелердің қуатты шамдарынан тараған сәулелер қанша дегенмен де мына қараңғылықтысейілткен. Оған қоса мұхит суы тереңінде өз бойларынан жарық шығаратын мың-сан су асты тірішілік иелері бар. Мұхит суының тереңі бүгінде осындай қым-қуыт әрекеттерге толы. Оның өзі де екі акванавтқа ес еді. Ал құпия кеңістіктің маңыболса да жап-жарық Жұлдызарал тәрізденіп жатқан аумақтың көз тартатыны өз алдына. Егер ғылым атаулыдан бейхабар оның жанына барар болса, ол өзін тап бір ертегі еліне тап болғандай сезінер еді. Ал екі акванавттың ойы мүлдем бөлек.
Дегенмен де, осы спар барысында Есенмұрат пен Сағынғали да өздерін басқа бір әлемге тап болғандай сезінеді. Әдетте, Жерден жұлдызаралық сапарғааттанғандар да қандай да бір ғаламшардың болашақ тағдырына тап болып жатады. Жерден, Жер төңірегінен жұлдызаралық кемеменұшып шыққан ғарышкерлер көздеген ғаламшарларына жеткенше онда талай-талай заман өтіп кетеді. Ал мына мұхит суының тереңіне сүңгуір кемеменжасалған сапардың жөні мүлдем бөлек. Уақыт өткен сайын екеуі де өздерін болашаққа қарай емес, кейінгі заманға, өткенге қарай жүзіп кетіп баражатқандай сезінді. Өйткені, көз алдарынан көрінгендердің бәрі де болашақ замандыкі емес, өткен замандыкі. Есенмұрат бұл жолы мұхит тереңіндегі ғаламшардан ежелгі ғасырлардағы әдемі әрі зәуілім ғимараттарды да көрген. Ондайды бұрын-соңды тек кітаптардан оқитын, деректі бейнефильмдерден қызықтайтын. Енді міне олар көз алдарында. Өткен жолғы сапарларында қатты толқығандықтан көп нәрсені аңғарып үлгермепті. Ежелгі қаланың айналасында биіктіктері әжептеуір таулар да бар. Ал қаланың орналасқан жері жап-жазық. Шын мәнінде де ертегіде ойдан суреттелетін ел сияқты.
Екі акванавт барлаушы сүңгуір кеменің табаны тегіс жерге тиісімен-ақбір –бір су асты мотоцикліне мініп, солай қарай аттанған. Бағыттары бұдан сәл-ақуақыт бұрын биіктен, алыстан көрінген ғажайып қаланың орталығы. Ал қаланың бұл құпия кеңістікте қашан пайда болғаны екеуіне әзірге беймәлім. Есенмұрат пен Сағынғалидың ойларында осыны да анықтаубар еді. Суасты үйі – сүңгуірдегілермен бейнебайланысұстап, сапарларынжалғастыра берді екеуі. Өткендегідей емес, енді екеуінің де бойы үйреніп қалған. Әзірге айнала-төңіректен пәлендей ештеме байқалған жоқ. Кең дала бейнебір айналып кейін қалып бара жатқандай.Өздері мініп келе жатқан әмбебап сүңгуір кеменің дөңгелектерінен көтерілген шаң құрғақ жер бетінен көтеріле кейін ығысуда. Алдары ашық. Тек әлдеқашан көрінген ежелгі қала жеткізер емес. Бейнебір елес тәрізді. Қала атаулының қай кезде де осылай көрінетіні, осылайжеткізбейтіндей сезілетіні белгілі. Қаланыңүлкен бір мешітке ұқсатылып салынғанзәуілім, тамаша ғимараттары алыстан көз тартады. Мұны көрген кез келген адам кейін қайта қоймайды. Оның ішін қалайда аралап көруге тырысады. Екі акванавттың мақсаттары да сондай еді.
Қалаға жетіп, көліктерінен түсіп, жаяужүрген кезде оның ішінен абыр-сабыр тірішілік әрекеттері байқалды. Тұрғындары ештемеге көңіл аударар емес. Есенмұрат пен Сағынғалидың кімдер екенімен, қайдан келген адамдар екенімен еш жұмыстары жоқ. Олар тіпті, ғаламшарының мына мұхит суының тереңіндегі құпия кеңістікте екенін білмейтін де сияқты. Әрқайсысы өзінің күнделікті тірішілігімен әлек. Ол қарбаластары екі акванавтқа жақсыболды. Бар көріністі суретке, бейнеге емін-еркін түсіріп алды. Қала тұоғындарының кейбіреуімен тілдесуге де тырысты. Бірақ олардың тілдері түсініксіз екен. Сондықтанқапелімде ешқандай мәлімет ала алмады. Кеуделеріндегі тілмаштарын іске қосып, Жер шарындағы барлық халықтардың тілдеріне салып көірп еді, одан да нәтиже шықпады. Қала тұрғындарының тілдері болжауларынша, Жер бетіндегі ежелгі бір қаланың тілдеріне келеді екен. Акванавттар алғашында: «Бұлар өзі өзге біржұлдыздыжүйеден келгендер емеспе екен?» деген ойға қалған еді. Енді пікірлері мүлдем өзгерген. Оған себеп, екеуі дәл қазір өздерінің қандай да бір ғаламшарда, иә болмаса, мұхит тереңіндегі бір қалада екендерін ажырата да алмай қалған.
Бұл мезетте суастыүйі – сүңгуірден өздеріне тынымсыз бейнехабарлар келіп жатты. Олар екеуінің өте сақ болуларын ескертеді. Ал мынандай ғажайыпортада ешқандай да сақтықтың қажеті жоқ сияқты.Екеуіне «келдің-кеттің» деп жатқан да, тілдесуге әрекеттеніп жатқан да жан баласы көрінбейді. Кең көшенің қақ ортасымен тап өздерінің туылып өскен қаласында жүргендей емін-еркін ұстайды екеуі өздерін. Ал мұныбейнабайланыс экранынан мұқият бақылап көріп отырған суасты үйі – сүңгуірдегілерде дегбір жоқ. Оларға екі акванавттың әрбір басқан қадамдары қауіпті көрінген. Өйткені, мұндай ортада кез келген сәтте Есенмұрат пен Сағынғалиға қауіп төнуі мүмкін. Оның үстіне, бұл екеуінен гөрі суасты үйі – сүңгуірде қалғандардыңжауапкершіліктері әлдеқайдажоғары көрінген. Сондықтан олар екеуіне жиі-жиі бейнехабар жібереді. Ал екеуіне мына серуен, мына ғажайып қала өте қызық.Бөтен ғаламшардамыз, қаладамыз деп тіпті ойламайтын сияқтыда. Көше бойындағы шағын-шағын лашықтарда тағам сатып тұрған тұрғындардың кейбіреулері екеін, тіпті, дәмге де шақырады. Кейбіреулер Есенмұрат пен Сағынғалиды оң қолдарын соза нұсқап, әлденелерді айтады.
Қала тұрғындарының біршамасы енді-енді ғана екі акванавттыңбөтен екендерін сезе бастаған. Соған қарамастан олар екеуіне құрмет көрсетіп, қолдарындағы барларынұсынады. Мұндай ғажайып сыйластықты Есенмұратжұлдызаралық сапарында болған ешбір ғаламшардан кездестірген емес. Күнжүйеміздегі тірішілікке қолайландырылған қанша ғаламшарда болса да ондағы тұрғындар дәл осылай сыйламаған. Ал мына елдің тұрғындары уақыт өткен сайын екеуін өздеріне баурап барады. Бір ғана қынжыларлығы – олардың тілін таба алмағандары. Ал қала тұрғындары екеуімен тілдескілері де, «Қайдан келген адамдарсыңдар?», «Мұнда неғып жүрсіңдер?» деген сұрақтарын қойғылары да келмейді. Қай қайсысы да ыммен болса да жалпылдап жүр. Бейнебір екеуін көптен бері танитын сияқты олар.
Мұның сырын Есенмұрат та, Сағынкали да түсіне алар емес. Бірақ оларға еш сыр берген жоқ. Берген дәмдерінен алып, алғцыстарын бастарын изеп білдіріп, қаланы аралауларын одан әрі қарай жалғастыра берген. Әдетте, Есенмұрат қандай да бір ғаламшарға, ондағы бірүлкен қалаға тап болсақ, үлкен жаңалық келгендей өзгеріс туындайды деп ойлайтын. Ал мұнда ешқандай қарбалас қарсы алу да, өзгеріс те жоқ. Өздеріне тағам ұсынғандары болмаса, жөн сұрасуға ешкім де құлықты емес. Осынысына қарағанда бұлар жетжұлдыздардықмеймандарға әбден көздер і үйренген.Бірақ олай деуге де болмайтын сияқты. Күмән тудыратын көрініс бар. Мұндағылардажұлдызаралық кеме, иә болмаса, аспанда қалықтап ұшатын қандай да бір әуе кемесі де көзге түспейді. Тұрғындарының бәрі дерлік жаяужүреді. Текі кейбіреулері жеңіл көлік мінеді. Ол жеңіл көліктері дыбыссызжүреді. Бұла қаланың адамдарының саналы тірішілігі негізінен өткен заманға саяды. Есенмұрат та, Сағынғали да бұл көрінічстердің мән-мағынасын қапелімде түсіне алмады.Екеуі әрбіржүз қадам басқан сайын су асты үйі – сүңгуірдегілер алдарындағы экрандардан бұл қаладан не көріп отырғандарын хабарлаумен болды. Ал екеуінің оларға жиі мәліметтер беруге мұршасы жоқ. Мұндағыларболса да өздеріне қайран болып қарауда. Тек ешқайсысы да дәл қастарына келіп, бет-әлпеттеріне үңіліп,өз тілдрінде әлденелерді айта қойған жоқ.
Көріп келе жатқандарының иә шын, иә жалған екеніне көздерін жеткізулеріүшін екеуі олардың бір-екеуімен қол алысып көрді. Шын екен. Кәдімгі адамдар. Ешқандай да не сәуле, не елес емес. Сонда да екеуі мұндай әрекеттерін бір ғана рет емес, бірнеше рет қайталаған. Ұзын әрі кең көшенің арғы жағына шығып, қаланы бақылап, қайта қайттты. Тексодан кейін ғана Есенмұрат кеудесіндегі бейнебайланыс құралын қосып, суасты үйі – сүңгуірдегілермен бейнебайланысқа көшті.
- Бәрі дұрыс. Көңіл-күйіміз дежақсы. Қала тұрғындарының кейбіреуінің қолынан дәм де таттық, бірнешеуімен қол алыстық. Ал негізінде, қала тұрғындары бізге аса көңіл бөліп жүрген жоқ. Біз оларға үйреншікті адамдар сияқтымыз.Сапарымыз бен зерттеуімізді бұдан әрі жалғастыра береміз. Көп нәрсені әлі де анықтай түскіміз келеді.
- Текмейлінше сақжүріңіздерші, адамдарының біреу болмас да біреуі екеуіңе зиян жасамасынғ – деді толқи сөйлеген Сайын.
- Олжағынан еш қам жемеңіздер! – деп жалғады Есенмұраттың сөзін Сағынғали, - мұнда бізге төнер ешқандай қауіп жоқ. Мұндағылардың бәрі де өз тірішіліктерімен әлек болыпжұрген адамдар.Қандай да бір бөтен қалаға барғанда оның тұрғындары сырттан келгендерге қалай көңіл аударса, мұнда да солай. Бөтен жұлдыз жүйесінен, бөтен ғаламшардан келгендерді бұлар елең қылмайтын да сияқты.
- Бұл бір ғажап сәйкестік екен! – деп гидробиолог Сайын жанындағыларына қараған.
Жанындағылары бастарын шұлғыған. Бәрі де бұл ғажайып оқиғаны әрі қарай көре түсуге ықыласты. Расында да, дәл осындай көріністер мен оқиға не Жер бетінде, не су астында, не ғарыш кеңістігінде болған емес-ті. Енді бұл оқиға тек оны зерттеушілерді ғана емес, экрандардан көріп-естіген дүниежүзі елдерінің ғалымдарын да елең еткізген. Бұқаралықақпарат көздері мейлінше дамығандықтан Жер ғаламшары ғана емес, сонау алысжұлдыз жүйелеріндегі тірішілікті ғаламшарды зерттепжүрген ғарышкерлердіңжайын бейнебайланысжүйесі арқылы сол заматта көріп-біліп отырады кез келген адам баласы. АлғашындаЖер бетіндегі барлық елдердің халықтары мән-жайды түсінбей, Есенмұрат пен Сағынғалиды «Мұхит суы тереңіне салынған бір қалада жүр» деп те қалған. Есенмұрат, Сағынғали мен басқа да ғалым-акванавттардыңотбасылары да алғашында ештемені түсінбеген.Олайойлауларына мұхит суы тереңінен табылған құпия кеңістікжөніндегі бейнехабарлар Жер бетіндегі елдерге әлдеқашан тарап кеткен еді. ОғанЖер тұрғындары алаңдаған да болатын.
Екі акванавт ғажайып ежелгі шаһардыұзақуақыт бойыжаяу аралады. Қаланың көп тұрғындарыменжүздесті. Олардың сөздері түсініксіз болса да, таспаға жазып, бейнелерін түсіріп алды. Тек содан кейін ғана кейін қайтуға бекінген. Мұндай момын, мұндай кең пейілді, жанашыр адамдарды бұл жарық дүние әлемінде кездестіргендері осы еді екеуінің. Бұл нағыз адамгершілікті сыйластық кез келген адам баласының ішкі жан-дүниесіне өзгерістер енгізіп теүлгермек. Енді адам баласының бір біріне сенбеушілігі, бір біріне арқасүйемеушілігі, бір бірін қақпайлаушылығы және басқа дажағымсыз қасиеттері жойыла берді. Акванавттардың бәрі де құпия кекістіктегі табиғат көріністерінен гөрі осы адамгершілікке ерекше көңіл бөлді. Ешқайсысы да мұндай алаңсыз, жайбарақат өмір кешіпжататын елді ешқашан көрмеген еді. Енді өздерін сырттан келіп, елеусіз ғана жүрген адамдардай санады екеуі.Шаһарды армансыз аралады. Көп нәрселерді бейнефильмге түсірді. Бірнеше адаммен жақынжүздесті.Соны аяқтаған кезде су асты үйі – сүңгуірдегілер екеуіне қайтукеректігін ескертті. Ол ескертлерді екеуі кеуделеріне бекітілген бейнеқұралдары арқылы қабылдаған. Қала шетіне шығып, мініп келген мотоциклдеріне отырып, кең далада қалдырылған барлаушы әмбебап сүңгуір кемелерінежетті. Мұндағы бір ерекшелік, Жерден ұшып шыққан ғарыш кемесі қайта қонарда мұхит суына түсіпжатса, бұлар құпия кеңістіктіңаспанынаұшып шығып, қайта мұхит суының тереңіне сүңгиді. Сондықтан мұндай сапарда ғарышқааттаннһғаннан гөрі сутереңінен су тереңіне сүңгігендері қауіптірек
Есенмұрат та, Сағынғали да кемемен ұшып-қону, суға сүңгу жағынан мол тәжірибелі. Акванавттардыңекеуіне ерекше бөлек сенім артқандарының басты себебі де сол еді. Ол сенімдерін екеуі ақтап та келеді. Әзірге қандай да бір қиын жағдай болған жоқ. Бәрі де ойдағыдай өтіп жатыр. Акванавттардың тіпті, осы ортаны қиып тастап кеткілері келмейді. Көпке дейін кеменің ұшужүйесін іске қоспаған. Өзінше бөлек бір әлем, ғажайып әлем бұл! «Мұндай ғажайып әлем Жер бетінің ешбір жерінде жоқ қой» деп бір ойлап қойды ішінен Есенмұрат. Ал бұл кезде су асты үйі – сүңгуірден: «Тезірек оралуларыңызды өтінеміз! «деген хабар келіп жетті. Есенмұрат та, Сағынғали да өздерінің бұл ортаға әлі талай рет келетіндеріне сеніді. Өйткені, енді бұл ортаны екеуінен артық білетін адам жоқ.
- Ал, кеттік! Қайта келгенімізше мұндағының бәріжақсы болсын! Осы құпия кеңістіктегі ғаламшардың тұрғындары аман болсын!- деді Есенмұрат кеме терезесінен кейінге толқи қарап отырып.
- Аттанайық! – деді Сағынғали да кейінге қимастықпен қарап.
Содан кейін-ақ барлаушы әмбебап сүңгуір кеменің бар қабарғасы діріл қақты. Енді сәлден кейін тамаша табиғат аясы мен ғажайып қала төменде қалып баражатты. Ал жоғары жақ ғарыш кеңістігіндегідей қап-қара емес, көгілдір түсті. Сағынғали барлаушы әмбебап сүңгуір кеменің басқару тақтасындағы бірнеше қажетті деген түймелерді оң қолының сұқ саусағымен жылдам-жылдам басып, оның от шашқан қос құбырындағы қозғалтқыштарын сөндіріп, арнайы қақпағынжауып, кемені сутереңінде жүзітуге лайықтандырылған қозғалтқыштарын іске қосты. Мұхит суының тереңіне енген бойда-ақ акванавттар денелері суға тимесе де, судан тоңбаса да, денелері тап бір судан тоңғандай тітіркеніп, суық суды да сезгендей болды. Барлаушы әмбебап сүңгуір кеме қаншалықты мықты, қабырғалары қалың, қауіпсіз болса да, акванавттар ара-тұра жеңіл үрейлі сезімді бастарынан кешірді. Бұл кез келген саналы адам баласына тән сезім. Ол сезім адам жаратылысына тән. Тіпті, нағыз батыр деген адамныңжүрегі де қандай да бір қауіп төнгенде дүрсілдеп соға жөнеледі емес пе? Бірақ қалай дегенде де, карыш кемесімен ұшыумен қонудан, сүңгуір кемемен су терңіне түсуден мол тәжірибе алған адамнан батыл, батыр адам болмайды бұлжарықдүниеде!
Арада көпуақыт өтпей-ақ барлушы әмбебап сүңгуір кеме суасты үйі – сүңгуірге таяды. Ондағылар екеуі кешіккен сайын толқып, уәйімдеп отырған. Екеуінің сапардан дін-аман оралғандары іштегілердің көңіл-күйлерін көтеріп-ақ жіберді. Қысқа уақыттың ішінде дәрігерлік-психологиялық тексеруден өткен Есенмұрат пен Сағынғали тамақтанып, әлденіп алған соң құпия кеңістікте не көргендерін тәптіштеп баяндады. Ол өте қызықбаянеді. Мұхит суының тереңінен сондай орта табылады деп кім ойлаған. Енді ол орта түстегідей. Бұл оқиғаның күн санап күрделеніп баражатқанын сезінген Жер жүзіндегі дамыған елдердің атақты ғалымдары енді қарапжата аламады. Зерттеужұмыстарына қатысатындарын хабарлаған. Бұл хабар Есенмұратты да, Сағынғалиды да қатты қуантты. Өәткені, бұл шын мәнінде де ерекше көіңіл бөлерлікжағдай еді. Мұхит тереңіндегі құпия кеңістіктегі ғаламшар қаласында емін-еркін тірішілік кешіпжатқан тұрғындар ғалымдардың қай қайсысын да қатты толғантқан. Сапардан келе салысымен-ақ Есенмұрат пен Сағынғали өздері түсіріп алған, бірақ қапелімде мұнда жіберугеүлгермеген бейнетүсірілімдерін көруді деакванавттарға. Акванавттар оны да зейін сала көрді. Бұдан кейін ол бейнефильмдерді дүниежүзінің белгілі ғалымдары сараламақ. Осындай маңызды жұмыстары біткеннен кейін екі акванавт орманға белгілі бір уақықа демалуға баруға дайындалды.
Суастынакөшкен ел
Жер ғаламшарының геотарихында адам баласының өміріне қатерлі қаншама құбылыстардыңболып өткені адамзат шежііресінде анықжазулы. Ежелгі оқиғалардың кейбіреулері ғана кітап бетіне түскен. Ал бүгінде күрделі құралдар арқылытарихтың талай бетпарағы ашылған. Сол оқиғалардың бірі – Жер ғаламшарының бетін түгелдей топан субасуоқиғасы. Тпан сужөнінде айтылып жүрген аңыздар да, жазылып келе жатқан ғылыми еңбектер де көп.Топан субасу қатерінің нәтижесінде Жер ғаламшарындағыбарлық елдерде түрлікөңілсіз оқиғалар орын алды. Көптеген елді мекендер мен шаһарлар, ірі қалалар суастында қалды.Мұхит суы тереңіненкүні кешеғанатабылған құпия кеңістік пен ондағы ғаламшардағы ғажайып шаһарды да ғалымдар «Сол топан субасукезеңінде су астына кеткеншаһарлардың біріемес пе екен?» деген ойға да келген.
Осыжұмбақкөріністіоқиғаға байланысты ҚазақҰлттықҒылым академиясыОкеанологияғылыми-зерттеуинститутының бір топ мұхиткерлері сапарға аттанды. Олардың басты мақсаттары да мұхит суытереңіндегі суасты үйі – сүңгуірде тұрып, құпиякеңістікті зерттепжүрген акванавттарменжүздесіп, Есенмұрат пен Сағынғали әкелген мәліметтермен тереңірек танысып, әрі қарайғы зерттеужұмыстарына қатысуеді. Жол-жөнекей қазақ ғалымдарына Америка, Англия, Жапония және басқа да дамыған елдердің ғалымдары қосылды. Олардың бәрі де алдын ала белгіленген қалаға әуе кемелеріменжеткен. Бүгінде Жер ғаламшарының қай аймағына жылдамжетемінде се де мүмкіндік мол. Уақытқадірін білетін ғалымдар бұлжауапты іскеәуе көліктерін тиімді пайдалана білді. Алдын ала алған хабар бойынша олар су тереңінде, құпия кеңістікте киетін киімдері мен құрал-жабдықтарын түгелдеп ала келген.
Кездескен қаладан бәрі арнайы әмбебап әуе-сүңуіркемесімен мұхит суы тереңіндегі суасты үйі – сүңуірге жеткен. Бұл кемеде ғалымдардың кейбірулері бірнеше рет болған. Осында біраздан беріқазақ акванавттарымен бірге зерттеужүргізіпжүргендері де бар. Олардың да құпия кеңістіктің сырын ашуға қосқанүлестері аз емес. Ал бұл кездесулерінде ғалымдардың қозғайтын, анықтайтын мәселелері болса да белгілі. Құпия кеңістіктіңне ғарышпен, не суасты тарихымен байланыстылығын дәл анықтау. Суастыүйі – сүңгуірдің іші ғалымдар мен бұқаралық ақпарат көздерінің қызметкерлерінетолды. Мұндай кезде авкванавттар өздерінің мұхит суы тереңіндегі оңашалықтары мен бастарынан өткен қиындықтарын ұмытып, кәдімгідей еркінсіп те қалады. Қанша дегенмен де, мұндағы акванавттарға бұл су астыүйі – сүңгуір үйреншікті. Ал сырттан келгендерүшін әлі де болса да үйреншіксіздеу.Сондықтан да олар ара-тұракеменің үлкен-үлкен дөңгелек миллюминаторлары арқылы суасты әлемін барлайды. Кеменің қуатты шамдарының жарық сәулесі жеткен кеңістікке дейінгінік бәрі анық. Осының өзі де сырттан алғаш рет келген адамүшін ес.
Ғалымдардың көпшілігі теоретиктер. Кейбіреуі мұхит суыныңмұндай тереңіне түсіп көрген емес. Олар мұхит суы әлемі жөніндегі ғылыми еңбектерін тек Ғалымдар үйінде отырып, қаламныңұшыменғылыми еңбекжазғандар. Енді ғана мұхит суы тереңінің не екенін өз көздерімен көріп, бар ерекшеліктерін сезініп, мұнда айлап ғылыми-зерттеужұмыстарын жүргізетін акванавттардыңнелер оқиғалар мен қиындықтарды бастарынан кешетінін іштей түсініп отыр. Мына ғажайып алапат суасты үйі – сүңгуірдің осылайжасалуына да таң алғаш келген ғалымдар. Ал мұнда көптен бері тұрған, ғылыми-зерттеужұмыстарын жүргізіп жүрген акванавттардың ойлары болса да құпия кеңістікте. Ал сол құпия кеңістікте.. Ондағы ғаламшардағы ғажайып шаһардың тұрғындарынан көрген мәдениеттілік пен адамгершілікЕсенмұрат пен Сағынғалиға Жер бетіндегі адам баласының мәдени дамуының әлі де кемшін екенін сезіндірген. Олармен салыстырғанда, бүгіндегі дамыдық деп кеуде қағатын адамдардың өздерінің де істеген істері әлі тап біржас баланың жасаған қате ісіндей ғана екен. Мына еңжетілдірілген деген суасты үйі – сүңгуірдің өзі де құпия кеңістіктегі тұрғындардың ойншығындай болып көрінген барып келген екі акванавтқа. Ал ол дамуды көрмеген ғалыдмар әлі де көп нәрсені түсінер емес.Адам баласы өз көзімен көрімей, білмей тұрып көп нәрсені түсіне де, түйсіне де бермейді. Оны қай ғалым да жақсы біледі.Сондықтан да құпия кеңістікке баруға деген ниет әрбір ғалымда болды.
Одан бұрын оған барып келген Есенмұрат пен Сағынғалидың көрген-білгендерін тыңдап, түсіріп алған бейнефильмдерін көрулері керек. Жинды осыдан бастауды ұйғарған бәрі. Бұл өте дұрыс шешім еді.Адамның баяндап айтқаны мен бейнефильмнің көрсеткені екі бөлек. Қанша дегенмен де көзбен көргендей болмайды. Беәнефильмнің аты бейнефильм. Оған тек бейне емес, адамдардыңсөйлеген сөздері де табиғи түрде жазылады. Адам баласы сөйлемес, көргендерін түсіндірмесе, мына суасты табиғаты да, тіпті, сырттағы табиғат та үнсіз қала берер еді. Соны білген ғалымдар Есенмұрат пен Сағынғали түсіріп алып келген бейнефильмді неше рет қайталап көрсе де, құпия әлемді өздері барып көргендей әсер ала алмақ емес. Бейнефильм қанша тартымды, мазмұнды болса да, өмірдегі барлық көріністер мен тірішілік әрекеттерін толық қамти алмайды. Осы жағынан келгенде, ғалымдардың құпия кеңістікке көптеп баружөніндегі жаңаұсыныстары өте орынды еді.
Бейнефильмді көріп болғаннан кейін Есенмұрат пен Сағынғалы сахна төріндегі арнайы қоылған орындықтарға отырып, құпия кеңістікте көрген-білгендерін залдағы ғалымдарға қайтадан әңгімелеп беруге кірісті. Әңгіме айтубарысында бейнефильмнен айтқан сөздеріне сай келетін көріністері үлкен экраннан көрсетіліптұрды. Осыдан кейін барып көп нәрсенің мәнін түсінгендей болды ғалымдар. Алғашында ғалымдардың бәрә де: мұхит суы тереңіндегі ежелгі шаһарды: «Жер бетінен көшкен шаһар ма?»деп теойлап қалған.Олай ойлауларына да негіз бар-ды. Өйткені, Жер ғаламшарының геотарихында не құбылыстар болмады. Жердің қыртысы қатты сілкінді, жанартаулар атқылады, топан субасты. Ондайжағдайлар жайлы айтылған, жазылған деректер болса да жеткілікті. Ғалымдар соның бәрін де ой елегінен өткізген. Екі акванавттың айтқандары мен түсіріп алған бейнефильмдерінде көрсеткендерінің бәрі де дәл сол ойларынан дөп шығып жатты. Мұхит суының тереңіне түсіп кеткен қалалар ғана емес, Жербетіндегі қалалардың тағдырларыдабелгісіз себептерден жоқ болып кеткендері әлі күнге жұмбақ. Қала үйлері түгілі, кейбір тас ескерткіштердің өздері де от пен жел, жер сілкінісі мен топан судан, жанартау атқылауларынан мүжіліп, өзгеріп кетпей ме? Ол жөнінде де ғалымдардың арасында талай-талай талас пікірлер болған. Су астына кеткен қалалардың саны да аз емес. Ғалымдардың бірі ондай қалаларды нақты санап та берген. Қалалардың суастында қалуының басты себептері де анықталған. Олардың негізінен топан субасудан болғаны түсінікті де. Тек бір ойланарлығы, топан сужер бетінің барлық аймағын бір мезгілде баспаған. Әр аймақ пен құрылықта әр түрліуақыттарда болған. Сөйтіп, бүгіндегідей қым-қуыт бейнебайланыс жүйелері жоқ кезде өмір сүрген дала, қала адамдары тұрған жерлерін субасқанда: «БүкілЖер шарынтопан субасты»деп ойлаған.
Бейнефильмді көріп, Есенмұрат пен Сағынғалидың ғылыми мәліметтерін тыңдап болғаннан кейін әр елдің ғалымдары сөз кезегімен сөйлеп, өздерініңжеке пікірлерін ортаға салған. Осы кезге дейін мұхит суытереңіндегі таулар мен қабырғасияқтанып келген лайжалдардың бір заманда суастына шөккен қала деп қабылданған да болатын. Енді мына құпия кеңістік ғалымдардың ондай болжаманан бас тартуларына мәжбүр еткендей. Өйткені, мұхит суының тереңіндегі ғажайып қаланың орналасуы да, айнала-төңірегінде кәдімгідей атмосферасының болуы да бір ғажап еді. Жаңа ғана үлкен экраннан көрген бейнефильмдер мен ғылыми мәліметтерге қарағанда, мұхит суының тереңіне қандай да бір шағын ғаламшар орналасқан тәрәзді.ү Ал мынандай тас қараңғы сутереңіндегі жоғары суқысымында дәл осылай орналасудеген саналы адам баласының ақылына сыймайтын құбылыс еді. Енді оған көздеріжетіп тұр. Қанша ақылдасса да, кеңессе де нақты бір тұжырымға келе алмады ғалымдар.
- Құрметті әріптестер! – деп бастады сөзін жиын соңында сөз алған Есенмұрат, - мына тамаша, алапат су асты үйі – сүңгуірдің ішінде болған азуақыттың ішінде көп мәселені ортаға салдық, оны талқыладық.Біраз нәрсенің бетін аштық. Біз айғақтағандай, құпия кеңістік суастына көшкен елге ұқсамайды. Мен өзім бұрынғы ғарышкер ретінде бұл көріністі кеңістікпен байланыстырамын. Соның реті келіп тұр. Өйткені, осы кезге дейін қаншама сүңгуірлер мұхитсуы тереңін шарлап жүзіп жүріп, дәл мұндай кеңістікті кезіктірген емес. Бұл ер ғаламшарымыздағы осы мұхит суының тереңінде бірінші рет кездесіп отыр. Өздеріңіз жақсы білесіздер, бүгінде мұхит суының тереңінде кішігірім болса да салынған суасты қалашықтары бар. Сондықтан енді адам баласына мұхит суыныңтереңі аса жаңалық та емес. Оны бәріңіз де жақсы білесіздер. Егер мұндай оқиғабұрын-соңдықайталанса, әлдеқашан оның бір жаңалығы ашылар еді. Сағынғали екеуміз барлаушы әмбебап сүңгуір кемемен қонған ғаламшардағы шаһардың тұрғындары да үнісз қалмақ емес. Рас, болып қайтқан шаһардың тұрғындары бізен қоян-қолтық араласқан жоқ. Соларына қарағанда, олар біз сияқтылардың талайын көрген сияқты. Ал біройланарлық нәрсе, олар біз сияөқты адамдарды қайдан көрген? Осы мұхит суының тереңінен бе, әлде ғарыштағы бір ғаламшардан ба?Мәселе де, осыны анықтауда болып тұр. Менің негізгі айтайын дегенім осы жағы еді. Басқасын бейнефильмнен өз көздеріңізбен көрдіңіздер, олардың сөздерін өз құлақтарыңызбен естідіңіздер. Мен өз көзіммен көрген құпия кеңістікті де, ондағы ғаламшар мен оның тұрғындарын да жай бір елес деп есетемеймін. Елес бейнекамера таспасына түспек емес. Олжағы өздеріңізге болса да жақы белгілі. Ендігі басты мақсатымыз олармен бейнебайланыс ұстауболмақ.
Есенмұраттың бұл ғылыми негізді сөздерін мұқият тыңдағанғалымдар шамалыуақытқаүнсіз қалған. Әқайсысының басында бір ой. Мұндай мәжіліс қаншаүйреншікті болса да, бейнефильмдегі көріністер мен оқиғалар үйреншікті емес еді. Құпия кеңістіктегі шағын ғаламшар Жер ғаламшарының төңірегіндегі кеңістікте болса бір жөн. Тіпті, ол шағын ғаламшар Жер атмосферасының ең төменгі қабатында қалықтап тұрса да ғалымдар дәл осылай таңданбас еді. Ал мына жағдай кім кімді ой тереңіне жетелеген. Егер осы көріністерді дүние жүзі елдерінің барлық ғалымдары көрген болса, нағыз пікірталас шуы сонда болар еді. Әзірге Жер шары елдеріндегі ғалымдар тыныш. Мұхит суы тереңіндегі ғылыми-зерттеужұмыстары жайлы мәліметтер Жер бетіндегі елдерге берілмейжатқан жоқ. Жалпылама болса да, ара-тұра беріліп жатыр. Мұнда келген бұқаралықақпарат көздері де қарап жүрмейді. Басы басталған жаңалықты енді тоқтатуде еш мүмкін емес. Дгегенмен де, көп нәрсе жасырулы. Әйтпесе, Жер шарыныңдағы барлық елдердің халықтары дүрлікпек. «Мұхит суы тереңін зерттеп жүрген ғалымдар неге үнсіз қалды?» деген сұрақ жаумақ бұқаралық ақпарат көздерінің өкілдері мен Қазақ Ұлттық Ғылым академпясының ғалымдарына. Ғалымдар ол жағын да ойлаған. Жер аспанында көзге ілігетін беймәлімұшатын денелердің ғалымдарға мәлім болғанына да көпуақыт өткен-ді.Ондайөтежылдамұшатын аспан денесін көргендер бұқаралық ақпарат көздері арқылы мың-сан сұрақтар қойып, дүрліксе де, ғалымдар оларға мән-жайды түсіндіріп, тыныштандырып келген. Өйткені, ондай денелердің бар-жоғына, олардың ерекшліктеріне ешкімнің де көзі толық жтпеген. Мына суасты оқиғасы даенді соларға ұқсап кеткендей. Бірақ мұның жөні мүлдем бөлек.
Есенмұраттан кейін мінберге шығып сөйлеген ғаламдардың бәрі де оның жаңағы айтқан ойларын құптаған. Сөйтіп, ендігі тыңғылықты зерттеуді Жер бетіндегі ғылыми орталықтарға қалдырған. Әр елдің ғалымдары бейнекөріністер мен Есенмұрат, Сағынғалидыңғылыми мәліметтерінің көшірмелерін түсіріп алды. Содан соң бәрі су асты үйі – сүңгуірден құпия кеңістікке тәуілік есебімен үш тәуілік бойы арнайы құралдар арқылы бақылау-зерттеужұмыстарынжүргізді. Солқұралдар арқылы қарағанда, ғалымдар мұхит суының тереңі емес, бейнебір қиыр ғарыштың қараңғы кеңістігіндегі бір ғажайып ғаламшарды бақылағандай күй кешті. Мұндай көріністі көрген адам мұны мұхит суы тереңі деп ойламас еді. Ал ғылым атаулыдан бейхабар адам оны шынымен-ақжұлдызды аспанда көрінген ғаламшар деп санамақ. Ал ғалымдар оны бақылаудан ешжалықпады. Көріністің ерекшелігінде шек жоқ еді. Ғалымдар мұхит суының тереңінде дайындықжасауүшін өзара келісім жасасты. Сөйтіп, кезектүлкен жиын мерзімі аяқталған. Осы аралықта ешқайсысы дауақыттанұтылған жоқ. Енді құпия кеңістіккеқарай бір ғана емес, бірнеше барлаушы әмбебап сүңгуір кемелерді аттандыратын болды ғалымдар. Бұлшешім жиынға қатысқандардың бәрініңде көңілдерінен шыққан.
Есенмұрат бастаған топ енді өздерінің жоспарлары бойынша құпия кеңістікті бақылау-зерттеудіодан әрі қарай жалғастыруға кірісіп кетті. Ал сырттан келген ғалымдарды акванавттар тобы арнайысүңгуір кемемен су бетіне дейін шығарып салды. Оларды арнайы мұхит кемесі күтіп тұрған еді. Ғалымдар соған аусып мінді. Соның артынша суішінде әр түрлі дыбыстар көбейіп кетті. Акванавттарарнайы күрделі құрылғыларын іске қосып, ол дыбыстардыталдауға, даралауға кіріскен.Сырттан қосымшазертеуші ғалымдар келгенше дайындық жұмыстарынжүргізулері де керек. Енді біраз күндерден соңқұпия кеңістікке қарай көптеген барлаушы әмбебап сүңгуір кемелер аттанбақ. Сондықтанда, Есенмұрат бастаған акванавттар тобымұхит суы тереңін зертеуісінде бұрынғыдан да ширай түскен. Бәрі де дүниежүзі ғалымдарының өздерінеүміт артып отырғанын сезіне түскен. «Құпия кеңістіккебарамын»деушілер де көбейген. Су астыүйі – сүңгуірдің ішінде де баразх өзгерістержасалды. Оләр елден кеолген ғалымдардың өздерімен әкелген күрделі зерттеу құралдарын орналастыруүшін қажет еді. Содан соңбұл су асты үйі – сүңуір Жер шарындағы ең алғаш жасалған үлкен ғылыми-зерттеуорталығына айналмақ.
Бейтаныстарбелдеуі
Ұзақжұлдызаралық сапарынан кейін мына мұхит суының тереңіне түсіп, тыныштықтапқан шағын ғаламшардың тұрғындары сырт көзге байқаусыз көрінгенімен ғалымдары қарапжатпаған еді. Екі бейтаныс акванавттың шаһарға келіп, үлкен көше бойымен емін-еркінжүріп, тұрғындарменжүздесіп, тіл табысуға әрекет жасағандары белгілі еді. Оларды бақылау құпия түрдежүргізілген. Оның басты себебі, келгендердің өздерінің бөтен ғаламшар мұхиты суының тереңінде екендерін сездірмеуболатын. Ғаламшар кең кеңістіктің талайаймағында болған. Сондықтан қараған адамға нағыз «алдамшының» өзі еді. Енді міне, мынандай қараңғы әрі суық , жоғарысуықысымынан орын алған. Ғаламшардағы даму адам санасы оянысымен-аққарқын алып кеткен. Соның нәтижесінде көп нәрсе игерілді. Адам баласы аз ғанауақыттың ішінде көп алға жылжыды. Ғаламшарды толықтай игеруқиынға соқпады. Ғылымда үлкенжылдамдықпенқарқын алатын дәрежеге жеткен.
Ғаламшар шағын болғандықтанондағы басшы да біреу. Ғаламшардағы күллі шаһарлардың тұрғындары тек соған бағынады. Бірақ башсы ешқашан дахалқынан бөлінген емес. Халықтар да бір бірімен жиі араласады, тату-тәтті тұрады. Сыйластықтары да өте күшті. Тап бір отбасының мүшелеріндей бауырлас.Сол араласымдылықтары мен түсіністіктеріне қарай дамулары да қарқынды. Адамдарының пейілдері кең. Сырттан келген адамдарды еш шеттемейді. Бәрі де бір ғаламшардың тұрақты тұрғындары. Ғаламшардың белгілі ғалымдары әзірге айнала-төңіректі зерттеумен айналысқандықтан келген екеі бейтанысқа аса көңіл бөлмеген. Олардан өздеріне ешқандай зиян болған жоқ. Текекі бейтаныстың келген кемесінен өздеріне жағымсыз түтін иісі сезілген. Ғаламшардағы арнайы орталық ондай нәрсені мүлтіксіз тіркеп алады.
Жергілікті тұрғындардың даму-жетілудеңгейлері де белгілі болатын. Олар әлі көп нәрсені түсінбейді. Енді енді ғана мына мұхит суының тереңін игере бастаған. Өздерінің көп құпияларына олардың саналары мен білімдерінің жетпейтіні де белгілі болған. Дегенмен, олардан да үйренетін нәрселер бар екен. Адам баласы бар әрекеттерін тірішілік иелерінен үйренеді. Согны жаңартып, басқаша ету арқылы жаңалық ашады. Келгендер айналаны, сырт жағдайды бақылап-барлапүлгерген. Олар үшін мұнда бірнеше қабат бар. Ол – су қабаты, қыртысты қабат, ауа қабаты, ғарыш кеңістігі. Қыртысты қабат пен ауа қабаты арасындағы жазықта ел бар. Өздері де ғаламшарының сондай қабатында өқмір сүреді. Айналадағы жақсы бақылауға, барлауға алынған белдеуді «Бейтаныстарбелдеуі» деп атап кеткен.
Жаңа ортаға орналасқаннан кейін, келгенжаққа жарық сәулесі дабылын жібергеннен кейін сол «Бейтаныстар белдеуін» бақылау дажылдамдатылған. «Бейтаныстар белдеуінде» тұратындардың кімдерекені белгілі еді. Олардың екі өкілі мұнда келіп те кетті. Ғаламшардағы елдердің басшысы олар жайлы алынған мәліметтер мен көріністерді мұқият қарап, сөздерін тыңдаған. Енді олармен бейнебайланысқа шығуға да болар еді. Бірақғаламшар атмосферасына сырттан сырттан келіп жатқан дабылдар көп. Ол дабылдардағы сөздердің біразы өз тілдеріне аударылды да. Енді басшы өздерінің мұндағытұрғындарының бақылауына алынғанын да сезген. Олардың зерттеушілерінің мұнда тағы да келетіндеріне еш күмән жоқ. Сондықтан да бүгінгі бас қосуда ол өзінің ойын былайша тұжырымдады.
-Менің байқауымша, бұл ғаламшардың тұрғындары бала санасынан көп аса алмаған. Сондықтан да олар біздің мына ғаламшарымыз бен төңірегіндегі атмосферасының осындай қысымыжоғары су тереңінде қалай орын алып тұрғанын түсіне алмайды. Біз қатар әлемдегі сияқты өмір кешудеміз ғой. Алғаш келіп кеткен зерттеушелеріміздің бұл шалқыған мұхит суының орнынң ыстығы денені күйдірген тау-жоталы кең дала болғанын, онда көптеген тамаша қалалардың тұрғанын жеткізген болатын елге. Енді міне, көріпжүргеніміздей бұл су тереңінде ол қалалардың бірі де жоқ. Бізге келіп-кетіп жүргендер сол қалалардың орындарын, қалдықтарын іздеуде. Сол зерттеулері барысында бізге келді екі өкілі, олар біздің өзге жұлдыз жүйесіндегі ғаламшардан келгенімізді біліп те жүр. Тек әзірге олар біздің мұнда жеке-дара жұлдызаралық кемелермен емес, шағын ғаламшарымызбен ұшып келгенімізді түсінбейді.Сондықтан қалай дегендеде, олармен бейнебайланысқа түскенімізжөн болар еді...
Басшының бұл ұсынысын отырғандардың бәрі де бірден қолдаған. Өйткені, олардың келіп кеткен екі өкілінен ешқандай залал байқалған жоқ. Тек бейбіт мақсаттажүрген жандар болып шықты. Екі зерттеуші кеңістіктің бар аймағын көрген барлаушы әмбебап сүңгуір кемесімен жүзіп жүріп. Қаланың кейбір тұрғындарыменжүздесті. Ғаламшардың бар табиғатын да көздерімен көрді. Осылай қарай аттанарда қуатты бақылау-зерттеу құралдары арқылы өмір сүру салты өздеріне ұқсас адамдар тұратын талай қалаларды көрген еді. Келіпжеткенге дейінгіуақытта олардың бәрі де бүгінде суастында қалып, жойылып та кетіпті. Тұрғындарының тірі қалғандары жер бетіне көшкен. Бұл ғаламшарда осындай көп өзгерістер орын алған. Өздерінің бөтен ортаға тұйықталып қалғандай болып тұрғндарын да іштей сезген еді. Дегенмен, өздері оснда келгенге дейін өмір сүрген қалалардыңбейнекөріністері бар еді. Ел басшысы соларды қайта көріп шыққан. Табиғатта, мына шетсіз, шексіз Ғаламда өзгермейтін нәрсе болмайды. Өздеріуақытша болса да өмір сүріпжүрген ғаламшарда талай-талай өзгерістер орын алған. Өздеріне дейін қаншама адам баласы бұлжарық дүниеге келіп кетті. Өздерінен кейін де бұлғажайыпжұмбақ дүние әлеміне келмек, дамужалғаса бермек. Бұл саналы адам баласына түсінікті нәрсе. Басшының ендігі ойы да сол өздері бұрын алыстан бақылаукезінде көрген қалалардыңтұрғындарын танудаеді. Күні кеше ғана осы ғаламшарда, осыүлкен шаһардың кең көшесінде болып кеткен екі адамның өздері де бұл ғаламшардың өткен тарихынан көп мәлімет бергендей еді.
Ойын қорытындылай келе басшы қарамағындағыларына бұрынғыдай алаңсыз жүрмеуді ескертті. Ғаламшардың атмосферасының мұхит суымен шектелген шеңберлі шеттеріне күшейтілген күзет қойуды да дұрыс деп тапты. Мұндай сақтық қашан да қажет.Теколарға күш қолдануға болмайтынын ескертті. Ал келгендерді тікелей өзі қабылдамақ. Бұл ұсыныстарын да айналасындағылар қуана қолдады. Достық пен бауырмалдық қай кезде де, қайжерде де керек. Ел басшысының аңғаруыншга, мұндағы елдердің тұрғындары да Ғаламды терең түсінуден кенделеуболғанымен адамгершілік тұрғысынанжоғары тұрғанжандар болуы керек. Ел басшысы оны осы құпия кеңістіктегі ғаламшардағыүлкеншаһарға өткен жолы келіп кеткен екі адамның мінез-құлықтары мен іс-әрекеттерінен аңғарған. Ендігі басты керекті нәрсе, олармен жақынжүздесу мен тілдесу. Жалпы, бұл ғаламда дәл осындай ғаламшар мейлінше сирек. Өздері жұлдызаралық сапарларында көптегенжұлдыздыжүйелерді, олардағы тірішілікті ғаламшарларды көрген. Қаншасына барса да, көбіне көп атмосферасыз, гидросферасыздарын кезіктірген. Ал мынандай ғажайып ғаламшарды бірінші рет. Бұрын-соңды осы ғаламшарға келіп-кетіпжүргендер де дәл осындай ғажапты көре алған емес-ті. Олардың көбі дерлің бұл ғаламшардың құрғақ даласынан қайтатын. Олардың ұшып келген жұлдызаралық кемелері де шағын болатын. Жұлдызаралық кемеге айналдырылған мынандай шағын ғаламшар оларда болмаған. Сондықтан да мұндағы көп жұмбақты азуақыттарында аша алмаған. Енді бәрі де көз алдарында.
Басшы осы нәрселердің бәрін де ой елегінен өткізген. Содан кейін айтқанұсыныстарын нақтылайтүсіп, барлық нәрсені тексерді. Басшы тұратынүйдене керектің бәрі бар. Оныңжұмыс жасайтын бөлмесі де, демалатын орны да, таңғы мезгіл мен кешкі мезгілде серуен құратын аллеясыда осыүйдің құрамында. Үй қаладан алыстаужерге оқшауетіпліп тұрғызылған. Қоршауы ішіндегі бағының орта тұсындаүлкенсусебезгісіаспанға қарай сушашып тұр. Оның өзі қызметтен шаршаған адам баласының көңіл-кійін орнықтырады. Басшы таңғы, кешкі мезгілдердегі серуені кезінде сол сусебезгініңжанындағы орындықтарда демалғандыұнатады. Жұбайы мен ересек балалары ондай сәттерде әкегежақындамайды. Әкелерінің ондай серуен кезіндежай жүрмейтінінғ, іштей алдағы маңызды жоспарларын ойлап жүретінін жақсы біледі. Бүгінгі қысқабас қосудан кейінгі кеште ол серуенге шыққан. Қайдажүрсе д, кіммен жүздесіп, кіммен әңгімелессе де ойынан алдағы жоспары кетпейді.
Ол қандай да бір әрекетке қадам басар алдында әбден ойланып-толғанып алады. Мұнысы қарамағындағыларына кейде баяу шешім болып көрінетін. Басышыныңқандай да бір істі болмасын асықпай бастап, оны асықпай аяқтайтын. Өйткені, әрбіржауапты істе ешқандай қате болмауы тиісті. Ал істі асығыс бастап, асығыс аяқтап, орны толмас қателікке ұрындырған басшыда бедел болмайды. Ал мынандай ғажайып ғаламшардың мұхиты суыныңтереңінде шағын ғаламшармен өмір сүрубарысында сақтық пен мұқияттылық тіпті де қажет.Ол енді кең аллея бойымен жүре келіп, сусебезгіге, оның жанына орнатылған орындықтарғажақындаған. Өзінің көптеген ақөыл қосар көмекшілерінің бар екенін дебелгілі. Олардың кеңестері де көп нәрседен сақтануға негіз. Тек ылғи да сол кеңесшілерініңайтқандарыменжүре беруге болмайды. Басшының аты басшы. Бәрі де өзінің шешіміне қарайды. Соны да ойлайды. Сусебезгініңжанындағы орындықтажай ғана отырғаннан кейін аспанға қараған. Аспан көгілдір түсті, әдемі. Текара-тұра шарбы бұлттар бар. Оның арғыжағы тастай қараңғы дала, қысымыжоғары мұхит суы деп кім ойлар еді. Осы мұхит тереңінде, жер бетіндежүргендер мұнда тап осындай ғажайып кеңістікбар деп ешқашан ойламайды. Ол осы мұхит суы тереңін тынымсыз зерттепжүрген акванавттарға да жүмбақ.
Ғаламшар әжетпеуірүлкен болғандықтансоған сай оныңбетіндегі шаһарлардың саны да көп. Олардың бәрі де көп қабаттан тұратын зәуілім үйлер. Қай қайсысының қабарғасында да әсем ою-өрнектер бар. Оларды өмірінде алғаш рет көрген адам өзін шын мәнінде де ғажайып бір дүние әлеміне келгендей сезінеді өзін. Мұндай көп қабатты зәуілімүйлер салуға рұқсат етпеурәсіміадам қоғамында әуел бастан бар. Бұл басшының емес, ата-бабалардан жалғасып кележатқан дәстүр. Олдұрыс та еді. Ата-бабалар тек адамзаттың емес, ғаламшардың, кеңістік пен Ғаламның да болашағын ойлаған. Ол көрегендіктері бүгінде ғылымда дәлелденіп те келеді. Ұлы табиғаттағы нәрсенің бәрі деүнемі қозғалыста, өзгерісте болады. Табиғи байлықта таусылады. Жұлдыз екешжұлдыз да қартаяды, қызылжұлдызға айналып, біржолата сөнеді. Күнжұлдыз да дәл сондайтағыдрды басынан кешеді. Қара ойыққа айналады. Онымен салыстырғғанда мынандай қызу өмір табиғаттыңтамыр соғысындайжалдам өзгереді. Басшымұны да ой елегінен өткізген. Ол енді айналаға да, суға да, тамылжыған табиғатқа да қарап алды.Өзінің арнаы белгісінсізжанына ешбіржанның келмейтінінжақсы біледі. Сондықтан да осындай бір оңашалықта талай нәсрсені ойына түсіріп алғанды да жөн санаған.
Адам бойындағы бір ғажап нәрсе, оныңбалалық шағының есінен кетпейтіні.Басшы қайда, қай ортада, мейліжұлдызаралық сапарда, мейлі сутереіңінде, мейлі сүңгуір кеме ішінде, тұратын үйінде болсын, ара-тұра балалық бал дәурен шағын да есіне алады. Бұл барлық саналы адам баласына тән қасиет. Қайсыбірадам да кейбір мезетте балалықбалдәуреншағын есінеалып, сол кездежасаған қылықтарына мәз болып, біржасап, бір рахаттанып қалады емес пе? Тек адам баласы ғана емес, күллі санасыз деген тірішілік иелерінің де жасшақтары бар. Содан бастап өседі, қартаяды.Солуақытты тоқтатуға осы кезге дейін ешбір жанның құдіретіжеткен емес. Тек бұл өмірде саналы адам ғана өткенін есіне ала алады. Ұлы Жаратугшы адамға ғана сондай ерекше қабілет берген. Басшының балалық шағын есіне алуына басты себеп болған екі бейтаныс акванавттың осы өз ғаламшарының атмосферасына енуі, шаһардың басты көшесі бойыменжаяужүріп, кейбір тұрғындарменжүздесіуі еді. Ол оқиға тұрғындардың көбіне дерлік ой салған. Адамның балалық санадан ересектік санағажетуі оныңжасыныңұлғайуына емес, санасының өсуіне байланысты екенін басшы жақсы біледі. Кейбір адам дүние әлемін жастайынан білуге талпынады. Ал кейбір адам тіпті, қартайып, қаусаған кәрі болғанша көп нәрсені түсінбейді. Ал сырттан келген екі бейтаныстыңширақ қимыл-әрекеттері өздеріне олардың саналарының толықжетілген, бірақжастары біршамаұлғайып қалған адамдар екенін көрсетті.
Басшы солардың іс-әрекеттерін, дүние әлемі жөніндегі түсініктерін ой елегінен өткізе келіп, ойға батқан, өзінің сол дәрежедегі жасшағын есіне алған. Ал өзі осындай ізденімпаздықдәрежесіне олардан әлдеқайдажас кезінде жеткен. Келгендер санасы төмендеу болғандықтан мына атмосфераның жай-күйін түсіне алған жоқ. Әзіргетолықтүсіне алмақ та емес. Сондықтан да өздерінің бұл ғаламшарында әлі көпуақыт бойы емін-еркін тірішілік етулеріне мол мүмкіндік бар. «Дегенмен, - деді басшы енді бір кезде ештей өз өзіне риза болып, -келіп кеткен екеу оз ортасының озық ойлы азаматтары. Олардың саналары Жер шарында тұратын халықтардың көбімен салыстырғанда әлдеқайдажоғары. Егер оларға шамалытүсінікдарыса, өзіміздің түсінігімізден дәрежегежетпек». Осыдан кейін басшы алдағы жоспарын ойлап та кетті. Келмеске кеткен балалық бал дәурен шақтыоайлай бергеннен келер паайда шамалы. Бірақжастық шақты еске алу адам баласының жанын жаңартқандай әсер береді. Қазір өзі де сондай бір әсерге бөленген. Өмірдің нешетүрлі суықтығы мен себептері де адам баласыныңбалалық шағын есіне алуына мәжбүр етіп тежатады. Өздері Ғалам кеңістігінжұлдызаралық кемелермен, шағын кеме-ғаламшармен қанша шарласа да, көңіл толқитын, ойланып-толғанатын, ренжитін, қатты қапаланатын сәттері болыпжатады. Мұндада адам өз дәрежесінен төен сатыдағы адамдарды көргенде ойланады.Өзін онімен салыстыра отырып, жеткен сол дәрежесіне іштей шүкіршілік етеді. Басшы да мына Жердің аквариумдағы балықтар сияқтыөмір сүріп жатқан адамдарын көз алдына әкеліп, бір жеңілденіп те қалды.
Жер ғаламшары түрғындарының көбі атмосфеарадан тыс кеңістікте, өзгежұлдызды жүйелерде де болып көрген жоқ. Ондай сапар жасамақ түгілі, аспанға қарап жұлдыздарға зер салмайтындары да жетеді. Ондайлар тек жер бетінде, Жер ғаламшарында ғана өмір кешеді, солайжүріп, қартайып, дүниеден өтеді. Онымен салыстырғанда, елінің, халқының арманы жоқ сияқты. Ал шындығында, Ғаламды қанша емін-еркін шарласа да, қалаған барлық нәрсесін жасаса да, адамның арманы еш таусылмайды.Басшыбұған көзін әлдеқашан жеткізген. Бірақ бақыттылық дәрежесінің де әр түрлі есбі бар. Біраз Ғаламды емін-еркін шарлағанын бақыт санаса, енді біреуқандай да бір ғаламшарда өмір сүргенді, алүшінші біреуЖер ғаламшарында өмір сүріп жүргенін бақыт санайды.Басшының ойынша, Жер шарының тұрғындарының көбі дерлік тыныштықты, тыныш, бейбіт өмірді қалайды.
Басшыны ендігі ойлантқан нәрсе, өздері «Бейтаныстар белдеуі» деп атайтын аймақтағы тұрғындармен тіл табысужолы.Бұл көптен бері ойындажүрген мәселе. Тек оған байланысты бір шешімге келе алар емес. Жер ғаламшарында тұрғындарының кейбір аймақта тұратындарының өздеріне кездейсоқ көрінген нәрсеге ай-шаға қарамастан қаруларынан оқжаударатыны байқалған. Ал мына атмосфераға еніп, шаһарды жаяушарлаған екеудің тек бейбітшілікті ойлайтын, тыныштықты қалайтын жанашыр адамдар екендері айқын білінген. Оны басшы арнайы адамдары түсіріп алған бейнефильмді көргенде аңғарған. Енді солардың дүниеге келген, өсіп-өнген елін табу керек еді. Көп кешікпей ол да табылды. Суастына орналасқан, сырт бейнесі Теңізжұлдызын көзге елестететін алапат суастыүйі – сүңгуірдің ішінде Жер жайлы, ғалым-акванавттар келген Қазақ жері мен елі жайлы толық мәліметтер бар еді. Сол арқылы да көп нәрсе айқындалған. Басшы енді Жер тұрғындары жайлы бір ғана пікірмен шектелугеболмайтынын түсінген. Ол енді Жер ғаламшарының тұрғындарындаму дәрежесеіжағынан басқақаруқолданужағынан да білу керектігін дұрыс деп атпты.Сол ойынжүзеге асыруүшін оң қолының ортаңғы саусағына киілгенжүзіктей ғана құралға қарап тұрып, үйіндегі, кеңжұмыс бөлмесіндегі арнайы кітапшағажазылыпжатқанын ол ішінен біліп отырды.
Бірақ мұндайтәсіл өздеріүшін пәлендей бір жаңалық емес-ті. Өздері түгілі, мұндай болмаса да, осыған жуық жасалған құралды Жер тұрғындары да жасаған. Жер ғаламшарына жақындамай тұрып-ақ мұнағы ең жоғарғы ғылыми-техникалықжетістуктерді әбден зерттеп алған алған болатын. Енді Жер ғаламшарында ненің қауіпті, ненің қауіпсіз екенінжақсы біледі. Басшы осындай оайлармен келіп, бір сәтке көңілденіп, сергіп қалды. Адам баласы барлық нәрсені өзінің игілігіүшінжасайды. Мына ғажайып сезімжүйелердің өз ойларындағысын жылнамаға жазыпжатқанын біржағынан соңына қалдырарған мұрасымен бірдей еді. Басшы үйіне қарайжүре түсті. Ондағы күтіп жатқан ісіқыруар. Өзіне бір жолығуға келіп тұрғандар қаншама. Басшыға біреу келіп, жіберіп алған кемшілігін ашып айтса, талай нәрсе түзеледі. Мұнда да сол заңдылық сақталған. Басшы өзіне тура сөйлеп, кемшілігін бетіне ашып айтқан адамдыұнатады. Ал шектен шығып баражатқаны болса, оның басындағыжаман ойларын арнайы құралымен өшіріп тастайды. Бүгінде адам баласынжолдан тайдырудың дда, жолға салудың да алуан жолы бар. Адам баласы өмірде қуанышқа да, ренішке де килігеді. Сондықтан басшығалымжасаған әрбір жаңа нәрсеге ерекше көңіл аударып, оның болашағын, пайдасы мен зиянын саралап, болашағын болжалдай білу керек. Әйпесе, заман күрт өзгермек зиынды жағына.
Өздері жұлдызаралық кеме-ғаламшармен ұшып келіп, мына Жер ғаламшарының мұхиты суының тереңінен орын алудан бұрын даЖер тұрғындарыталай нәрсені бастарынан кешкен.ОныЖер ғаламшарына жақындағанда-ақсырт бейнесінен сезген. Енді оны әрі қарай қазбалаудың еш жөні жоқ. Жұлдызаралық кеме-ғаламшарды осы мұхит суының тереңіне қондыруларының бір себебі де сол еді. Мұнда жүзіп жүрген сүңгуір кемелер жетеді. Тек олардың ешқайсысы да мұхит суының қараңғы әрі жоғары қысымды ортасына өздерінің кеңістігі мен шағын ғаламшарын қалай орналастырғандарына олардың зерделері жетпейді әзірге. Басшы осындай ойлармен жүріп, үйіне қалайжетіп қалғнын да байқамай қалды.
Кезекті шабуыл
Суастыүйі – сүңгуірінде соңғы кездері адам саны көбейіп кеткен. Өткенжолы Жербетіндегі дамыған елдердің ең белгілі деген ғалымдары келіп, көп мәселені шешіп кеткеннен кейін акванавтар ғылыми-зерттеу ісіне белсене кірісіп кеткен. Есенмұрат бастаған топ та біржағынан өздерінің істерімен айналысса, екіншіжағынан жаңадан келген ғалымдарды арнайы бөлімдер мен пәтерлерге орналастыру істерімен айналысты. Әрине, бұл іске басшының көмекшілерінің де қолұшын беретіні белгілі. Дегенмен, мейман бар кездеүй иесінің тыным таба алмайтыны түсінікті. Мұндағылар келіп жатып алып, анау-мынаужерлерді аралап көріп қайтатынмамандар емес.Бәрі де ғалым-акванавттар. Алдын алажасалған келісімдері бойынша жиналғандар.
Сондықтан да бұл жэолғы дайындық ерекше бөлек еді. Әрбір елдің ғалым-акванавттары өздеріншеүлкен дайындықпен келген. Олардың бағыт-бағдрын дұрыс алуларына, баратын қаланы дұрыс бағдарлауларына Есенмұрат пен Сағынғали берген мәліметтер көп пайда берген. Бәрі де соған сүйенген. Су асты үйі – сүңуір деп айтылатын үйдеакванавттаркелгендердің қайұлттың өкілі екеніне қарамастан бір бірін мейлінше сыйлап,ғылыми-зерттеу істерімен бірге айналысып, жаңалық ашуға кріісіп те кеткен. Қай қайсысының да қаншалықты білімді екеніне, ғылыми дәрежесі мен атағына қарамастан Есенмұратқа тікелей бағынады. Оны құрмет тұтады. «Әркім сыйлағанының құлы» дегендей, Есенмұрат та олармен тең дәрежеде қарапайым қарым-қатынаста болады. Әрқайсысының тілі бөлек,ұлты басқа, өскен ортасы басқа болғанымен мүдделері бір, алдарына қойған мақсаттары айқын. Сондықтан да араларында артық сөз жоқ. Бәрі де бір бірін ыммен-ақ түсінеді. Бәірінің де кеуделеріне бекітілген шағын тілмаштары бар. Бір бірімен сол құралдары арқылы емін-еркін тілдеседі. Тіл жағына ешкім де көңіл аудармайды. Әркім ешбір қиындықсыз өз тілінде айтады ойындағысын. Ал тіл білемін дегендерге ешкім де шек қойған емес.
Суастыүйі – сүңгуірде азуақыттың ішінде қазақ тілін еркін меңгеріп алғандар да аз емес. Олардың кейбірі, тіпті, қазақ тілінде Есенмұрат, Сағынғали және басқа да қазақ акванавттарымен әзілдесіп те қояды. «Армызсы!», «Қалыңыз қалай?», «Құпия кеңістікке қашан аттанамыз?», «Ас ішейік», «Демалайық», «Серуенге шығайық» сөздерді ап-анық айтады. Ол сөздерден де күрделі сөз тіркестерін мүдірмей жеткізеді. Сыйластық екі жаққа бірдей. Есенмұрат, Сағынғали мен басқа да қажақ акванавттары да өзгеұлттардың тілдерін біршама меңгеріп алған. Әсіресе, көп тіл білуде Сағынғали алдынажан салмайды. Сайын мен басқа жігіттер де өзге тілдерді білуге тырысуда. Осылайша, аз ғанауақыттың ішінде су астыүйі – сүңгуірдіңішінде ғлым-акванавттар бір бірімен қоян-қолтықараласып та кетті.
Алға қойған мақсаттары бір болғндықтан бәріне көп нәрсе түсінікті еді. Ешкім ешкімнен «Анау немене?», «Мынау немене?» деп сұрамайды. Суастыүйі – сүгуірдегі компьютерлердіңжетілдірілген түрлері кемеге кім келсе де сұрамай-ақалдағы жоспарларыжайлы толық мағлұмат береді. Акванавттардың қай қайсысы да сол компютерлерден Жер бетіндегі елдер, ол елдердің тарихы жөнінде толық мәліметтер алған. Осы себепті, мұнда алдарында тұрған мақсаттарынан бөлек сұрақ қойуға еш негіз жоқ. Мұнда сырттан келген ғалым-аквнавттарға арналған «Орталық мұражай» да бар. Онда қазақ елінің өткен тарихы мен бүгінгі дамуы барысы жөнінде толық мәліметтер мен жәдігерлер, суреттер мен бейнефильмдер жинақталған. Рәсім бойынша, келгендер осы мұражайды міндетті түрде аралап көріп шығады. Бұл өздері тұратын, бірге өмір кешетін суастыүйі – сүңгуірдің иелері – қазақ акванавттарының өздеріне, жалпы қазақ еліне деген үлкен құрмет пен ілтипат. Ал Есенмұрат бастаған ғалымдар тобыкелерлерінен бұрын әр елдің тарихы мен дамуы жөнінде қысқаша мәліметтер беретін құрылғылар орнатқан осы мұражайдың ішіне. Мұражайға кірген әрбір адам одан көп мағлұмат пен рухани ләззат алып шығады. Көп нәрсенің мән-жайын ұғады. Келген шетел ғалымдарының бәрі де енді қазақ жерінің қандай екенінен, қазақ елінің қандай екенінен, салт-санасы менұлттық дәстүрлерінен толық хабардар болады. Жалпы, шетелдік акванавттардың бәрі де бірге ғылыми-зерттеу жұмыстары барысындақазақхалқы мен өкілдеріне өте қарапайымдылығы мен парасатытылығңын, данышпандығына тәнті екендерін талай рет білдірген де.
Ендігі мақсаттары құпия кеңістікке бірге аттану.Оған барлаушы әмбебап сүңгуір кемемен барып, ғылыми-зерттеужұмыстарын жүргізген қазақ акванавттары Есенмұрат пен Сағынғали болғандықтан ол екеуіне бар үмітпен қарайды қалғандар. Тек өздері ғана болса бір жөні, мұнда дүние жүзіндегі дамыған елдерден келген белгілі ғалымдар мен мамандарды басқару , оларға ақыл-кеңес беруЕсенмұратқа оңай емес еді. Енді шегінер жері жоқ. Дегенмен де, Есенмұрат екі кеңістіктіңкуәгері. Оған ешкімнің дауы жоқ. Көп білетін, ғылыми-зерттеужұмыстарынан көп тәжірибесі бар екенін бәрі де жақсы біледі. Осы себепті бәрі де Есенмұратқа толық сенім артады. Тек осындағылар ма, бұл аса күрделі ғылыми-зерттеужұмыстарын дүние жүзі елдерінің ғалым-акванавттары мұқият бақылап отыр. Олар бұларға кез келгенуақытта көмекке келіге дайын. Сондай қолдау мен қадағалаудың өзі де акванавттарғаүлкен демеуеді. Су астыүйі – сүңгуірдегі соңғы кездері арнайы дайындалған күрделі сезгішжүйелер мұхит суы тереңінің талай-талай аумақтары көріністерін экран арқылы көз алдарына әкелген. Бірақ қанша жетілдік, дамыдық десе де, бұл дүниенің құпия сырлары таусылмақ емес. Қайта күнненкүнге көбейе бергендей. Адам баласы өмір бойы кездескен әртүрлі қиындықтармен күресіп келеді. Адам өзінің амандығы мен денсаулығы үшін күреседі. Олаурулардың себебін ашып, емдепжазғансайын, олардың түрлері де көбейе береді. Бірінемдеп жазса, екіншісі пайда болады. Сөйтіп, жалғасып кете береді.
Ұлы табиғаттың басқа құпиялары да солай. Сүңгуір кемемен мұхит суының тереңіне түсумен оны зерттеуді бастағалы бері де азуақыт өпесе да, ғылым мен техника қарқындап дамыса да, құпия нәрселерді тез арада анықтау еш мүмкін емес. Сондай құпияның бірімұхит суы тереңіндегі осы құпия кеңістік. Есенмұрат ендіуақытты тиімді пайдаланудан, уақыттанұтылмауға тырысты. Оған өзінің бойынажастайынан дарыған еңбекқорлығы мен ұқыптылыққасиеті көмектесті. Бүгіндегі Жер ғаламшарындағы дүйім елдердің ғалымдарын елең еткізген ғылыми-зерттеужұмыстары соның нәтижесі еді. Есенмұрат өзі бастап арнайы дәрігерлік тексерулерден өткеннен кейін құпия кеңістікке аттануға дайындалды. Оған бірнеше барлаушы әмбебап кеме аттанбақ. Мақсаттары айқын. Аттанар алдында өткізілген қысқа жиында Есенмұрат мынандай мәлімдеме жасады.
- Құрметті әріптестер, біз бір кемедеміз. Мақсатымыз, мүддеміз бен ниетіміз де бір. Бұл қай қайсысымызға да түснікті. Менің бұл сөзімді дүниежүзіндегі дамыған елдердегі Океанология орталықтарындағы ғалымдардың бәрі де алдарындағыэкрандарынанжүзіміді көріп, сөздерімізді мұқият тыңдап отыр. Сондықтан да бұл ғылыми-зерттеуімізге баржауапкершілігімізбен қарауымыз керек. Құпия кеңістіктің атмосферасына енгеннен кейін ондағы ғаламшардың әр түрлі аймақтарына алдын алған тапсырмаларымыз бойынша бөлек-бөлек қонамызбарлаушы әмбебап сүңгуір кемемізбен.Ғылыми-зерттеу жұмыстарын мұқият жүргіземіз. Оның барысында бір бірімізбен бенабаланысымыздыүзбейік. Бір бірімізбен сол бейнебаланыс жүйесі арқылы кеңесетін болайық. Құпия кеңістіктің атмосферасына енген кезде болатын түрлі ыңайсыз жағдайларды есімізден шығармайық.Батылдық пен төзім қашан да қажет. Ең басты тілегім, аман барып, сауқайтайық.Олкеңістіктегіғаламшардыңтұрғындары да осал адамдар емес. Күллі ғаламшарын мына біздің мұхитымыздың суының тереңіне өзіміздің су астыүйіміз – сүңгуіріміз сияқты орнықтырып алған адамдардың даму дәрежесінің біздің дамудәрежемімзден қаншалықтыжоғары тұрғаны да өз өзінен түсінікті. Сондықтан да қай сәтте де өзімізді өте сақ, сергекұстауымыз керек. Ал бізді экраннан қарап, көріп отырған ғалымдарға, мамандарға, инженелерлер мен техниктерге айқын, мынандай техника жасап бергендеріңізге мен мол алғысымызды білдіреміз. Бұл техникалардың құпия кеңістікті зерттеуде қалтқысызжұмыс жасайтынына да толық сенімдіміз. Сөзімнің соңында дүниежүзі ғалымдарының, Жер ғаламшары бетіндегі жалпы халықтың бізге артып отырған сенімдерін толық ақтаймыз деп мәлімдеймін!..
Есенмұраттың осы маңызды сөздерінен кейінакванавттар кезекті сапарға шығар алдында жасайтын түрлі түрлі рәсімдерін оарындауға көшті. Әрбірұлттың өз дәст.үрібар. «Сіз неге бұлайжасайсыз?» деп әлдекімге тосыннан сүұрақ қояр ешкім жоқ мұнда. Рәсімнен кейін мұхит суына шығар алдындағы дәрігерлік тексеруден өтіт бәрі де. Онан кейін акванавттар өздерінің барлаушы әмбебап сүңгуір кемелеріне отыра бастады. Қазақ акванавттарынан тағы да Есенмұрат пен Сағынғали шыққан. Қазақтыңбарлаушы әмбебап сүңгуір кемесінің де, шетелдіктердің барлаушы әмбебап сүңгуір кемесініңде қабырғаларында «Америка сүңгуірі», «Англия сүңгуірі», «Жапония сүңгуірі», «Қазақ сүңгуірі», «Франция сүңгуірі» деп әртүрлі түспенайшықтыжазылғаншамжазулары бар. Солжазулардың бәрі де мұхит суы тереңінде алыстанжарқырап, айшықтанып көрінеді. Сәлден соң бұл кемелердің бәрі де су астыүйі – сүңгуірініңтеңізжұлдызындай болып келген әрбір тармағынан суырылып шыға берді. Мұның бәрі де сырттан қараған адамға бір ғажайып көрініс еді. Адам баласы қай нәрсені де өз қолынан өткізгенде ғана түсініп, сезінеді. Сырттағы адам бұл барлаушы әмбебап сүңгуір кемелерді қаншама қызықтаса да, акванавттардың дәіл өздері сияқты қабылдамас еді. Ал негізінде, мұның қызығынан да қиындығы көп. Ондай қиындықтарды талай рет бастарынан кешкен де акванавттар.
Суастыүйі – сүңгуірденшыққан бойдажылдамдық алған барлаушы әмбебап сүңгуір кемелер тіке құпия кеңіістікке қарай бет алған. Оларды Есенмұрат пен Сағынғали мінген барлаушы әмбебап сүңгуір бастап жүзіп келеді. Екеуі әрбір бес минут сайын шетелдің әрбір барлаушы мәбебапсүңгуір кемелеріндегі ғалымдармен бейнебайланысжүйесі арқылы тілдесіп қояды. Ара-тұра Жер бетіндегі өздерінің осы ғылыми-зерттеужұмыстарын бақылап, қадағалап отырған Орталықтағылармен де бейнебайланысұстайды. Олар да өздерін мұқият бақылауда. Кішкентай баланың қылығынағасы бақыласа, ағасының қылығын әкесі бақылайды. Бұл өмір тірішілігінің заңы. Бұл да бір сондай көрініске айналғандай. Акванавттардың бар есіл-дерттері де алдарындағы құиия кеңістікке қарайауған. Жер бетіндегі бақылау, қадағалауорталықтарындағылардың мақсаттарыакванавттардың әрекеттерін қалт жібермей қарау.Сәлден соң Есенмұрат:
- Құпия кеңістікті қоршаған мтосферасынажүзіп жеттік!Енді онйң төңірегіндегі айналымжолға шығамыз! – деп мәлімдеді.
- Түсіндік! Айналымжолға шығамыз! – деген жауаптар бірінен соң келіпжетті басқа барлаушы әмбебап сүңгуір кемедегілерден.
Мұхит суытерңіндегі құпия кеңістікті айнала жүзіп жүрген барлаушы әмбебап сүңгуір кемелер алдыңғыжақтарындағы түрлі-түсті шамдарынжыпылықтатып, демалыс орындарында айналып тұратын балалар көліктерін көзге елестеткендей болды. Енді сәлден соң Есенмұрат:
- Мұхит суынан құпия кеңістіктің атмосферасындағы құрғақауа кеңістігіне өтуге ұшып өтугедайындалыңыздар! - деді салмақты дауысымен.
- Дайынбыз! – дегені жауаптар жетті сол замат өзгелерден.
- Атмосфераға өткен соң барлаушы әмбебап сүңгуір кемені ғаламшар бетіне қарай құлдилатуларыңызға болады!
- Түсіндік!
- Барлаушы әмбебап сүңгуір кеменің ұшуын тежеуші қозғалтқыштарын іске қосып, дөңгелектерін шығарыңыздар!
- Түсіндік!
Осыбейнабайланыстан кейін алдыңғы жақтарындағы түрлі түсті шамдарын жыпылықтатуынжалғастыра, құпия кеңістіктегі ғаламшардың атмосферасынан өткен бойда төмен қарай құлдилай берген. Ал шамалыдан соң әрбір барлаушы әмбебап кемедегілер кемені ғаламшардың өздері алдын ала таңдаған аймақтарына қарайбұрып әкетті.Ғаламшар бетінен тегіс жер таңдады. Ал Есенмұрат пен Сағынғали барлаушы әмбебап сүңгуір кемені ғаламшардың таулы аймағына қондырды. Американыңбарлаушы әмбебапсүңгуір кемесіөзен аңғарын, Жапонның барлаушы әмбебап сүңгуір кемесі мұхитсуыжағалауын таңдаған. Басқалар да өз таңдауларынжасаған. Қай қайсысы да бейнебайланысжүйесі арқылы бір біріменжиі-жиі байланысады. Сонымен қатар суасыт үйі – сүңгуіпрдегілер мен Жер бетіндегі өздерінің осы ғылыми-зерттеужұмыстарын бақылап, қадағалап отырғндарға да хабар береді. Өәткені, бұл ең бір шешуші, ең бір қажеттті сәт еді. Құпия кеңістіктің өзінщдік ерекшеліктері де қай қайсысын да таңдандырмай қалмаған. Барлық барлаушы әмбебап сүңгуір кемедегілер кездейсоқбайқап, көріп қалғандарыжайлы мәлімет беріп жатыр жан-жақтағыларға. Есенмұрат пен Сағынғали мінген барлаушы әмбебап сүңгуір кеме алғашқылардың бірі болып табан тіреген. Алғашөқыға қарағанда бұлжолы қону әлдеқайда қауіптірек еді. Ол жолы тегіс далаға тап келген. Одан кейін мотоциклдеріне отырып, үлкен шаһарға барған. Оның өздеріне бейтаныс тұрғындарыні кейбіріменжүздесті. Біраз нәрсені кқрді, білді. Ал мына жағдай одан мүлдем бөлек. Екеуі де кеме терезесінен сыртқа қарап, айнала табиғатты танып-білумен болған. Ең қызығы, бұл ғаламшардың жоғары қвһысымдағы суішіне орналасқаны еді. Басқа барлаушы әмбебап сүңгуір кемедегілерден келіп түсіп жатқан ғылыми мәліметтердің бәрі де бұл кеңістіктің ғажайыптығы жөнінде болып жатыр. Ал Есенмұрат пен Сағынғалиүшін бұл да қуанарлық жағдай емес-ті.
- Барлашуы әмбебап сүңгуір кемемізді таулы аймақтағы бір төбенің басына қондырдық! – деп мәлімдеді Есенмұрат су асты үйі – сүңгуірдегілерге.
- Түсіндік! Істеріңіз сәтті басталып, жақсы аяқталсын! – депжауап қатты ондағысайын.
- Біз өзен аңғарына табан тіредік! – деп хабар берді Америка кемесіндегілер.
- Түсіндік! – деп жауап қатты оларға да Сайын.
-Бізмұхитжағалауындамыз! – депЖапон кемесіндегі екі акванавттың басшысы, - айналамыз ғажайып көрініс!Ғаламшар атмосферасы мен мұхит суын қандай да бір шекара белдеуібөліптұр. Атомсферасы Жер атмосферасынан аумайды. Енді шамалыдан соң барлаушы әмбеббап кемемізден сыртқа шығамыз!
- Дұрсы! Бәрін түсіндік! Істеріңіз сәтті болсын! Сапарларыңыздыодан әрі қарайжалғастыра беріңіздер! Біз бәріңізді қадағалаудамыз! – деді су асты үйі – сүңуірден Сайын.
Енді сәлден кейін әрбір барлаушы әмбебап сүңуір кемдегілер өз көздерімен көріп келе жатқандарның бәрін де бейнефильмге түсіріп, су асты үйі – сүңгуірдегілерге бере бастады. Суасты үйі – сүңгуірі мен өз кемелеріндегі күрделі бейнебайланысжүйелері арқылыЖер шарындағы барлық ғылыми-зерттеуорталықтарына ғылыми мәліметтер мен бейнетүсірілімдер тынымсыз кетіп жатты. Бұл құпия кеңістікті шындап зерттеудің басталғаныныңнағыз белгісі еді.Енді бұл текүш кеме емес, құпия ғаламшардың әр аймағында басқа елдердің де барлаушы әмбебап сүңгуір кемелері қосылып, өздерінің мәліметтерін беріп жатты. Ал негізгі зерттеушілер осыүл барлаушы әмбебап сүңгуір кемедегілер еді. Бұлар Қазақ, Америка және Жапон кемелері. Басқа елдердің кемелеріндегілердің де өзіндікүлестері бар бұл зерттеуде. Ол кемедегілер ғаламшардың орманды, сазды алқаптарын таңдаған. Олардан да мезгіл-мезгіл маңызды ғылыми жаңалықтар келуде.
Ең бастысы, ғаламшардың бейнесін ғана беруемес, оның әлдеқандай құпия-сырын ашуболатын. Акванавттардың басты ортақ мақсаттары да сол еді. Құпия кеңістікке енгеннен кейін-ақ акванавттар акванавт емес, ғарышкерлеге айналғандай болды. Олар барлаушы әмбебап сүңгуір кеме ішінен кәдімгі атмосфера мен биосфераға лайық киім киеді.Онда әзірге адам организміне зиян келтіретін ештеме табылған емес. Ғаламшардың табиғаты таза. Атмосферасы ластанбаған. Соның өзі де адам баласының көңілінжадыратып тажіберетін еді. Енді аймақта кемелер көп болғандықтан Есенмұрат пен Сағынғали да еркінсіп алған. Өткен жолғыдай емес, екеуібарлаушы әмбебап сүңгуір кемеден түскеннен кейін емін-еркін жаяу жүріп, айнала-төңіректерін ьапоай бастаған. Кеме ішінде отырған кездерінде де көп нәрсені аңғарған болатын. Енді мына тып-тынышжатқан табиғат аясы екеуіне осындай еркіндіктуғызғандай болды.
Біраздан соң екеуі барлаушы әмбебап сүңгуір кемеден екі кісілік шағын жеңіл көлікті сыртқа шығарды. Мұндағы топырақ, су мен ауатап кәдімгіЖердің өзіндегідей, айнала-төңірек кең, көкжиектер көз ұшында. Оныбілетіндіктен осыжылдамжүретінжеңіл көлікті ала шыққан. Жаяужүріп көп нәрсені зерттеумүмкін емес. Көлікүстінде келе жатып, анала-төңіректерін сурет пен бейнефильмге түсірумен болды.Ара-тұра қолдарындағыаралық бейнебайланыс құралдарымен барлаушы әмбебап сүңгуір кеменің ішкіжүйелерініңжұмысын тексеріп те алды. Сөйтіп, осы кең даладағыбір қияға қарай тартқан.Жеңіл көлік бесаспап етіліпжасалғандықтан оның көптегенмүмкіншіліктері бар еді. ОЛкез келген қияға да, жабысқақтабандарын жапсыра тікжартасқа да шыға береді. Бірақ алдарынан тік жартастар кезіккен жоқ. Басқа аймақтағы авғванавттар да ғылыми-зерттеужұмыстарына кірісіп кеткендеріжайлы мәліметтер беріде. Ол мәліметтер екеуіне жігер бергендей болды. Жеңіл көлікке жылдамдық қосып, аз ғанауақыттың ішінде көп нәрсені көріп-біліп алуүшін алға қарай кете берді.
Үйдегісағыныш
Соңғы күндері Нұрайна жиі түс көретін болды. Түн ұйқысы да азайғандай. Кейде түннің бір мезгілінде селт ояныпта кетеді. Бірақ онысынұлы мен қызына білдірген емес. Есенмұраттыңмұхит су тереңіндегі ғылыми-зерттеужұмыстарынанұзақ уақыт бойы оралмауыөз алдына, оның аман-есенболуы да бір уәйім енді Нұрайнаға. Өткен түндегі түсінде Есенмұрат екеуіқандай да бір ғажайып ғаламшардажүр екен.Оның аспанындаЖер ғаламшары ап-анық көрінеді. Соған қарағанда екеуі Айғаламшарында болғандай. Бірақ Ай ғаламшары дейін десе, ғаламшардың биосферасыда, гидросферасы мен атмосферасы да бар. Өмірінде осыЖер ғаламшарынан ғарыш кемесімен ғарышқаұшып көрмеген, өзге ғаламшардың бетіне аяқ басып көрмеген адамныңомындай түс көргені ғажап еді. Өңіндегідей анық көрген бұл түсінен Нұрайша іштей ләззат та алғандай. Мұндай көрген түстерін көпке дейінұмыта алған емес.
Сондай бір түсті өткен түнде де көрді. Ғаламшардың Есенмұрат екеуі қыдырған табиғат аясы да бір ғажап! Тек табиғат аясы емес, онда шағын қала да болды. Сол қаладағы бір дәмханаға кірген екеуі. Онда дәм де татты. Содан соң сыртқа шығып, таза ауада серуен құрған. Ондай серуендері Айда да емес, басқа ғаламшарда да емес, осы өзі туылып өскен Жерде, мына өздеріне ыстық қалада өткен болатын алғаш танысқан кездерінде. Ал түсіндегісі өзінше бір ғажап көрініс. Ғаламшардың ерекше таза ауасы екеуінің де көңіл-күйлерін көтеріпжіберген. Тіпті, Есенмұраттың: «Ана бір биікшыңның басына шығайық?!Сонда айнала-төңірктің бәрі де екеумізге алақанымыздағыдайанық көрінеді! Деген сөздері де есінде қалыпты. Нұрайна ерінің сол сөзінен кейін түнұйқысынан селт оянып кеткен. Әйтпесе, Есенмұрат екеуі түсіндегі сол шыңынң басына шығып, айнала-төңіректерін рахаттана көрер ме еді. Екеуіойларындағы армандарын айтар ма еді?Нұрайна осыны ойлап, жатын бөлмесінен шығып, кең демалысбөлмесіндегіжұмсақдвиванға отырды.Жалпы, Нұрайна үйде ер кісі болмаған күндерде түн ұйқысыынан ерте ояынып, төсегінен ерте тұрады.
Анасыныңәдеттегідей ерте оянғанын сезген перзенттері де оянып, жанына келген. Жалпы, Нұрайнаүйде ер кісі болмаған күндерде осылай ерте тұратын.Нұрайнаныңжұпсыздықтыбасынан кешуі бір бұл емес. Есенмұрат ғарышкер кезіндеде талай ғарыш сапарларында болған. Нұрайна: «Есенмұратжақынжер – мұхит суының тереңіне барса, ғарышқа – алысқа кеткендей сарыла күтпеспін»деп ойлайтын. Ал мына сапарыенді ғарыш сапарынан да қиын болғандай. Оның үстіне, түнгіұйқысында көрген түсіде сағынышына дем бергендей. Сутереңіндежүрген адамныңойға келмейтін құпия кеңістік пен ондағы шағын ғаламшарға кезігуі адам ақылына сыя бермейді де екен. Осыныперзенттеріне айтқанда, ұлы Ыспандияр:
- Онда текғарыш кеңістігінде емес, мұхит суының тереңіндегі кеңістікте де ғаламшарды бар болғаны ғой? – деп жымиған.
- Сен де айтасың-ау! Мұхит суының тереңінде ғаламшар бар дегенді естіп пе едің, осы кезге дейін? Оның үстіне, ол ғаламшардыңбиосферасы, гидросферасы мен атмоферасы да бар екен! – деп Сандуғаш ағасына қарап қойды.
- Ал ана ғарышқа, қап-қараңғы, сұп-суықауасыз кеңістікте өзін қоршаған атмосферасымен қалай тұр? Есенмұрат көкем айтпап па еді, «Соның өзі де бір ғажап көрініс» деп.
- Ол – ғарыш, бұл – мұхит!Мұхит суы тереңінің қараңғылығы мен суықтығына қоса, онда жоғары су қысымы бар!
- Жарайды, Сандуғаш, мен сенімен айтыспай-ақ қояйын! – деді Ыспандияр анасына бір қарап алып.
- Айтыспағандарың жөн! – деді Нұрайнажеңіл күрсініп.
Осы сөзден кейін Сандиғаш отырған орнынан жеңіл тұрып, асханаға кетті.«Ас – адамның арқауы» дегенұлағатты сөздіұмытуға болмайды. Адам баласы қай жерде жүрсе де, басынан қандай қиындықты өткізсе де, ас ішудіұмытқан емес. Бірақжұмысын да тоқтатпайды. Таң атысымен бүгінгі тірішілік осылай батсалды. Кеше де осындай бір әрекеттері болған. Айырмасы – түн ұйқысында көрген әсерлі түсі. Дегенмен, Нұрайнаның ой-санасына ерінің бір құпияныжасырғаныжетті. Өткенжолы олжалдас әйелдерімен бірге мұхит суының тереңіне арнайы сүңгуір кемемен түскенде, Есенмүрат пен қарамағындағылар әлденеге алаңдап, әлдеқйда баруға асыққан еді. Мұхит суы тереңін қанша игердік десе де, оның құпиясы бірінен соң шығып келеді. Ондағы негізгі ойға аралатын нәрсе – онда қандай да бір саналы тірішілік иелерінің болуы, бір заманда дәурен кешкен қаланың қалдығының, кемелерінің қалдықтарының табылуы. Ал басқажақтан – жұлдызды әлемнен келген саналы тірішілік иелері жөнінде әлі күнге әңгіме болған емес.
Бірақ Нұрайна тү ұйқысында көрген тсіне таң. Түсін іштейжақсылыққа жорыды. Әдетте, түн ұйқысында көрген түсінде адам биік төбе,шың басына шығып жүрсе, тау басында тұрса, ол жақсылыққа баланады. «Түс- Түлкінің қиы» деп айтылғанымен, сол түстегінің өмірде айнаымай келетін кездері де болады. Ертедегі патшалардың өздері де жандарынажақсы түсжоиртын адамдарды бекерден бекерұстамаған. Адамның болашақ тағдырын құмалақ ашып, алақанындағысызықтарына қарап бала ашатын өзінше бөлек таланттар да бар. Түсжоружөніндежазылған кітаптар да аз емес. Соның бәрі де түстің қандай да бір пайдалы құбылыс екенін көрсетеді. Есенмұрат та, Нұрайнаның өзі де түстіжоққа шығармайды. Тек түстің анығы да, көмескісі де болады. Түндегі көрген түсі көзбен көргендей анық. Сондықтан да Нұрайна ол түсін есінен шығара алар емес. Мұндайда адамның текжүрексезімі емес, жан, тән сезімі де оянады. Нұрайна екі перзентімен дастархан басында таңғы асын ішіп отырғанда да соны ойлап қойған. Перзенттері бұл көрген түсін қалай бағаласа да, Нұрайнаның еріне деген сағынышы тыйылмайды, еріменшын мәнінде дежүзескендей, біргежүріп, сырласқандай күй де кешеді. Таңғы асын ішіп болғаннан кейін де Нұрайна ол ойынан аралы алмаған.Біраз күннен бері Есенмұратпенбейнебайланыстыңжоқтығы да түнде көрген түсіне қосымша болғандай. Кейде жақсыға жорыған түс керісінше келіп жатады. Кейде жобалап келеді. Қалайболғанда да түс атаулыға немқұрады қараудыңжөні жоқ.Нұрайна енді өзінің жатын бөлмесіне келіп, жұмсақ төсегінежантайды. Мұндай сәтте ойды ой қозғайды. Алғашында ыдыс-аяқты Сануғаш жуып-шаып, жинастырған соң олжағына көңіл аударған жоқ еді. Оған негіз де бар. Сандуғаш та, Ыспандияр да үйжұмысынаұқыпты. Қайжұмысқа да мұқият. Перзенттерініңжақсы болғаны ата-анаға бақыт. Ерініңжоқтығын да сол екеуі білдірмейді мұндайда. Солар бәрін жасайтындықтан соларғасүйеніп, осылайша өзімен өзі болып кететін сәттері де бар.
Бүгін күнжексембі болғандықтан ешқайсысы ешқайда шықмапағанүйден. Бәрі ерте тұрған. Уақтылытүнгіұйқыға жатып, ерте тұрубәрінің тұрақты дағдысына айналған. Нұрайна Есенмұрат екеуінің ауыда болған кездесуіін есіне алған. Шағын ғанажатын бөлмесінде һгі төсегінің үстіндежатып алып көз алдына талай нәрсені ойша әкелген. Есенмұрат екеуінің ең алғаш танысқан, бірге қыдырған сәттерін есіне қайта-қайта алумен де б олды. Сағынғанда адам баласының осындай ой тереңіне бататыны заңдылық. Адамға осындай оңашалықта көп ой келеді. Тек соның бәрі де енді экранда бір сәт қанажүріп, ол өшкенде жоқ болатындай көрініс сияқты енді. Алағашқыбірге қыдырған сәттеріндегі Есенмұраттың бір айтқан сөзі есіндежақсы сақталыпты. Олжұлдыздар жайлы әңгімесі еді. Қас қарайған мезгілде екеуіүлкен көше бойымен қатаржүріп келе жатқан. Сөйтіп, көше шетіндегі дамалуға арналған көп орындықтардың біріне келіп отырған. Сонда ол қара түске айналған аспандағы мың-санжұлдыздарға қарап отырып:
- Жұлдызды әлемге деген махаббатым күн өткен сайын күшейетүспесе, еш басылған емес, - деп,жеңіл күрсінген ол.
- Тек олар өте алыста ғой! Оларға жетуүшін бізгеұзақ, өтеұзақ ғұмыр қажет! – деген өзі сонда.
- Ол түсінікті, Нұрайна! Бірақ адам баласы оларға да азуақыттың ішінде жеткізетін жұлдызаралық кемелерді әлі-ақойлап табады! Мен оған кіәміл сенемін! – де Есенмұрат өзінше бір қанаттанғандай болған.
- Сонда өзіңсапарларға аттаныпжүрген ғарыш кемелерін, жұлдызаралық кемелерді кем санайсың ба?
- Әрине, Нұрайна! – деген ол, - асажылдам ұшатын жұлдызаралық кемелержасалмайынша, жұлдыздарға бару тек қиял болып қалмақ! Мына өзімізге еңжақын деген жұлдызаралдрдағы тірішілікті ғаламшарларға барып қайту деген де енді ешкімгежаңалық емес. Бірақ саналы да білімді адам баласының ой-арманы мен батыл әрекеттері ешқашан да таусылмайды. Ой-арманжоқжерде дамуда, үмітте жойылады.
- Сеносы неге жұлдыздарға сонша құштарсың? – деген сонда өзі.
- Жұлдыздарменің өмірім! – депжауап қайырған Есенмұрат түнгі салқын ауадан денесі түршцккен өзінқұша түсіп, - жұлдыздарға бір сапаржасамай көңілім орнықпайды менің. Тек сапар, тек сапар шеккім келеді де тұрады сол жұлдыздарға қарай! Ал ұлы мақсатым, сол жұлдыздардыңқұпия-сырларын аша беру, аша беру!Бәлкім, олардағы ғаламшарлардың бірінен болмаса да, бірінен тірішілік нышаны табылар.Ол елімізге, халқымызғаүлкен жетічстік болмай ма? Қолжетсе, сондай ғаламшарды өзімізге атамекен етіп алмаймыз ба?Соған нежетсін, шіркін!Мен соны да ойлаймын, Нұрайна. АлмынаЖер ғаламшарымыздың табиғи байлығы да, даласы да таралып барады емес пе? Адам баласыныңөмір бойы бесігіндежатпайтыны сияқты, адамдар да мынаЖер ғаламшарын мәңгілік мекенетпес. Адам баласы көшпенділік өміргежаралған. Оған даланыбылай қойғанда, қалалардағы бір үйден екіншіүйге, бір қаладан екінші қалаға, бір елден екінші елге тынымсыз көшіп-қонып жататыны дәлел. Ал мұндай әрекеттердіңЖерден тыс жұлдызды әлемге қарай жол тартатыныхақ. Бұл кім кімнің де ой-арманына қанат бітіретінжайт.Сондықтан да, «Жұлдызды әлемге неге соншақұштарсың?», «Неге ғарышкер болдың?» деген сұрақтарың маған артықболмақ.
Сол сөзінен кейін оған қарсылықбілдіруіді, «Неге ғарышкер болдың?» деген сұрағын доғарған еді. Есенмұрат оларманына жетті де. Ғарышкер болды. Күнжүйеміздегі «Олпан», «Шолпан», «Қызыл ғаламшар», «Асқақ ғаламшар» , «Қоңырқай ғаламшарда» болып қайтты ғаламшараралық ғарыш кемелерімен. Олардың көптеген құпия-сырларын ашты. Олардан әрідегі Уран, Нептун мен Плутон ғаламшарлары менолардың серіктеріндебіршама зерттеді.Жақынжұлдыздыжұлдызаралдардың іріне дежұлдызаралық сапаржасады. Сол сапарларын одан әрі қарайжалғастыра беретін бе еді. Өзіолмамандығынан бас тартып, мұхит әлемін зерттейтін акванавт болуды таңдады.Өйткені, ғарышкерлік сапары өтеұзақуақытқа созылыпжататын. Сол сапарларында осындай көңіл-күйде болатын Нұрайна. Ол кезде перзенттері дежас. Қайта қазір олар есейген, өзімен сырласатын, ой бөлісетін дәрежеге жеткен. Мұның өзіне де Нұрила іштей шүкіршілік етеді.
Қазіргі ойының түп-мақсаты Есенмұраттың қандай құпияжағдайға ұшырағанын болжау. Бірақ оны қалай болжасын, ғалымдардың өздері мандыртып ештеме айтпай жүргенде. Не өзі бейнехабар ала алмайды. Бұлжағдайдың орын алуына бір мезет өзін күналайды. «Егер де Есенмұратты ғарышкерліктен осы акванавтқаауыстырмағанымда, дәл осындай жағдай орын алмаған болар еді» деп те өкінеді кейде іштей.Ойлай берсе, ой түпсіз, шексіз. Өзінің көп өмірі осындайсағынышты жағдайларда өтіп те келеді. Есенмұрат ылғи сапарда болатындықтан осылай өмір кешуіне тура келеді. Әншейінде ес аудармайтынжұбайлар да Есенмұратжоқ кезде өздерінше ерекшеленіп кеткендей болады.Қыдырыпжүргені де, театрға баражатқаны да, меймандықта болғаны да Нұрайнаүшін енді тансық.Ғалымдар үйіне де жиі-жиі соға бермейді. Оларды мазалай берудің де жөніжоқ-ты.
Жалпы, Нұайнаның мінезі ауыр, жұмсақ.Ал орнында басқамінезді әйел болса, ғалымдардың бәрін де аяқтарына тұрғызып, осы кезге дейін Есенмұрат жайлы нақты мәлімет алар ма еді. Тек«Сабыр түбісары алтын, сарғайғанжетер мұратқа» деген халық мақалын ұстанады Нұрайша үнемі. Көпқиындықты ақылғажеңдіреді. Тек осындай демалыс күндерінде терең ойға батады. Өзініңжалғыздығын қатты сезінеді. Ұлы мен қызы өзіне қаншажақын, қанша жанашыр болса да, бір Есенмұраттын орнын толтыра алмайды. Асүстінде, кешкі мезгілдердегі әңгімелесуден басқауақыттарда перзенттері өз жұмыстарымен, өзі ой-толғаммен болады. Бүгін де солай. Кең бөлменің үлкен терезесінен көрінген сырттағы адамдардыңжүріс-тұрыстары да көңілін орныққытар емес. Бүгінжұмыс күніндегідей емес, көшеде жеңіл көліктер де, жаяу жүрген адамдар да сирек. Олардың бәрі де тап бір өзінің осы ой-толғамдарына кедергі келтіргілері келмегендей болған.
Бірақ әйел баласына қай кезде де жұмыс табылады.Үйдежасайтын істері де толыпжатыр.Үйжинау, кіржууу, ас пісіру, кітап оқу, стерео теледидардан жаңалықтар мен бейнефильмдер көрумен басқа да істері өзін күтіп тұр. Рас, Сандуға та қолғабыс етеді. Ол да көп көмек. Бірақ соның өзінде де іс таусылған ба? Үй шаруасымен шындап айналысқан кездеуақыттың қалай өте шыққанын байқамай да қалады өзі. Ондай кезде анау-мынаунәрселерді деұмытадыуақытшаболса да. Тек стерео теледидардан, иә қазақ радиосынан мұхит суының әлемі жөнінде қандай да біржаңалық айтылып, көрсетіліп қалса, ойы шартарапқашашылады. Көп нәрсе есіне түседі. Есенмұратты сағына бастайды. Бүгінде стерео теледидардан, қазақ радиосынан берілетін мұхит суы әлемі жайлыжаңалықтар аз емес. Жерден жұлдызаралық сапарларға ұшып кетіп жатқан, сондай сапарлардан аман-есен қайта оралып жатқан ғарышкерлер де көп. Ондайжаңалықтарды естіп-көргенде де Нұрайна қатты толқиды. Сөйтіп өтіп жатқан уақыт, өмір.енді бар қиындыққа шыдаудан басқа жол да жоқ.Нұрайна осы бір сағыныш сезіміндегі сәтінде көп нәрсені осылайша есіне алды, көз алдына елестетті. Содан соң өз өзінжігерлендіріп, болашағынаүміт артып, диванда отырған орнынан ширақ тұрып, үй тірлігіне кірісіп кетті.
ҮШІНШІБӨЛМ
ТҰҢҒИЫҚТАҒЫТАБЫСУ
Нәтижелісапар
Мұхит суы тереңіндегі суастыүйі – сүңгуірдегі акванавттардың қарбаласістері бір толастағанжоқ. Ол қарбалас іс күн өткен сайын күшейе берген. Есенмұрат бастаған топтыің соңғы кездегі ғылыми-зерттеужұмыстары көп нәрсені аңғартқан. Шетел ғалымдарының сүңгуірлері қонған аймақтардан да көп нәрсенің беті ашылған. Ал бәрінің келгенортақ қорытындылары -мұхит суының тереңіндегі құпиякеңістіктің –Жер ғаламшарының төңірегіндегі атмофералық кеңістіктейкеңістікекені. Оған енді ешқандай к.үмән да жоқ-ты.Егер ондатұратынжай болса, ешқандай да комбинезон, скафандр киудіңеш қажеті болмас та еді. Табиғат аясы даұнаған бәріне. Таулы аймақтарынан, шөл далаларынан, өзен аңғарлары мен мұхитжағалауларынан табылған өсімдіктер, топырақ пен тас соны дәлелдеді. Есенмұрат пен Сағынғали алғашында ғаламшардың тұрғындарында көрді,жүздесті. Олармен тілдесуге де тырысты. Ал кейіннен ғаламшардың адам баласы қоныстанбаған аймақтарын да зерттеді. Ондай зерттеу асақажет те еді. Өйткені, ғаламшар дептұтас айтпағанымен, оның ауасының өмір сүруге қолайлы аймақтары мен қолайсыз аймақтары болды.Адам баласы мен өзге де мың-сан тірішілік иелері тірішілік кешіп жүрген Жер ғаламшарының да сол тірішілі иелеріне қолайлы және қолайсыз аймақтары бар. Адма баласы Жердің барлық аймақтарын игерген емес. Солтүстікмұздымұхит –арктика, мәңгілік тоңболып жатқан антарктида өздерінше бір әлем. Бір кездері ол екеуіне де адам аяғының ізі түспеген еді. Енді ол аймақтарда да қалалар бар. Адам баласы бұл Жер ғаламшарына осындай өзгерістер енгізе береді.
Мына зерттеудің өзі де бөлекше еді. Мұхит суы тереңін қандай да бір әлемге тап боламыз депЖершарының ешбір пендесі ойламаған еді.Енді акванавтттар қиыр кеңістіктегі бір қара ойдымға кезігіп, оның арғыжағындағы өзгеше бір әлемге өтіп кеткендей күн кешірген. Бірақ мұхит суы тереңінің бұл аймағында қара ойдымемес, ғаламшардың нағыз өзі бар еді. Акванавттардыңбұл ғылыми-зерттеужұмыстарындағы басты мақсаттары да соны анықтауболатын. Енді бәрінің де көңілдері жай тауып қалған. Есенмұрат көпжұмысжасады. Ол, тіпті, соңғыкүндері Жер бетімен, отбасымен бейнебайланысжүйесімен жүздесіп сөйлесуді де қойған. Оныңбасты себебі, Нұрайнаны де, екі перзентін де алдын ала елеңдетпеу еді.Мына құпия кеңістіктің сыры қашан толық ашылғанша ешкімге, ешқайда хабарламай тұрудыжөн санаған. Енді бар қиындықтар кейінде қалды. Ендігі мақсат ол қаланыңтұрғындарымен тұрақты бейнебайланыс ұстау, жүздесу, тілдесу. Ғалым-акванавттар осыны ойлаған.
Есенмұрат бастаған топ пен шетелден келген ғалым-акванавттар өздерінің ғылыми мәліметтерін енді Жер бетіндегі ғылыми орталықтарға да бере бастаған. Жер халқын елең еткізержаңалыққаайналмақ.Айтпаудың реті дежоқ. Мұхит суы тереңін көптен бері зерттепжүрген ғалым-акванавттардың қандай нәтижеге жеткенін де халық білуге тиісті еді.Есенмұрат бастаған топтың де, шетелдің ғалым-акванавттары да, құпия кеңістіктегі ғаламшардың тұрғындарыменжүздесі, сөйлесуболатын. Алғашқы барған сапарларында оның мүмкіндігі туған жоқ. Әуелі олар өмір сүріпжатқан ғажайып ортаны анықтап көріп алу да қажет еді. Ендігі мақсаттары мүлдем басқа. Шетелдік ғалым-акванавттардың бірі құпия кеңістікте, анығын айтқанда, сондағы ғажайып ғаламшарда ғұмыр кешіпжатқандардың бірін осы су асты үйі – сүңгуірге алып келудіұсынған. Олұсынысты бәрі де қолдаған. Тек мұндай істіжүзеге асыру үшін көп барлушы әмбебап сүңгуір кемелер емес, бір ғана барлаушы әмбебап сүңгуір кеменің аттанғаныныңжөн екенін Есенмұрат ескерткен. Онысына ешкім қарсы болғанжоқ.
Арнайы жасалғанон алтыадамдық, өзі әмбебап, жүйрікжүзетін кемеге Есенмұрат, Сағынғали және төрт шетелдік ғалым-акванавт мінді. Барлаушы әмбебап сүңгуір кеме он алтыадамдықболғанымен оның ішкі бөлімдерін кеңейтуарқылы тағы төртадам алуға мүмкіндік береді. Ендігі басты мақсат та құпия кеңістіктегі ғаламшар тұрғындарының алтыжұбын алып келу.Бұл біржағынан жауапты, екіншіжағынан қатерлі іс еді. Жай кезде, тыныш кезде адамға санасыз хайуанаттардың өздері де тиіспейді. Ал оған әлдеқандай қарсы әрекет көрсеткенде, ол қорғанады немесе қарсы шауылжасайды. Бірақ ғалым-акванавттардың барғалы отырған аймақтарында саналы адамдар өмір сүреді. Олардың сутереңіне мейлінше қалыптасқан жандар екендері де жақсы белгілі еді.
Көп кешікпей алты ғалым-акванавтекі қабырғасында да «Барлаушы әмбебап сүңгуір кеме» деген қызыл түсті айшықтыжазуы бар кемеменсу асты үйі – сүңгуірдің арнайы дөңгелек пішінді қақпасы арқылы мұхит суныа шықты. Одан әрі қарай жылдам жүзітіп, өздеріне таныс құпия кеңістіктегі ғаламшарғажетті.Ондағы саналы тірішілік әрекеттерінің әдеттегідей жүріпжатқаны ғалым-акванавттарғажақсы белгілі. Ғалым-акванавтардыңбұл ғаламшардыңтұрғындарынақайта-қайта келулерінің бастыбір себебі оларды өздеріне қалай да өздеріне қарату, жақын барып жүздесу, тілдесу, түсінісу.Алдарына қойған солмақсаттарынқалайдегенде де орындауға бекінген.
Барлаушы әмбебап сүңгуір кеме әдеттегіше ғаламшардың төңірегіндегі айналымжолға шыққан. Бірнеше рет айналым жасалғаннан кейін ғаламшар бетіне қарай құлдилауға бет алды. Алғашқы сапарларынан тәжірибелері бар болғандықтан ғалым-акванавттардың ешқайсысы да иә толқыған, иә уәйім кешкен жоқ. Бойлары үйреніп қалған әрекеттері еді. Сілден соңЕсенмұрат:
- Барлаушы әмбебап сүңгуір кемеміз ғаламшар бетіне таяп та қалды! – деді.
- Бәрін де мұқият бақылап-барлап отырмыз! – деді жанындағылардың бірі.
- Ғаламшардың атмосферасы қабаттарынантолықөттік! – деді басшы.
- Көрдк!
- Биосфера!
- Көрдік!
- Барлаушы әмбебап сүңгуір кеменің құлдилаужылдамдығы мейлінше азайтылсын!
- Түсіндік!
Сәлуақыт өтпей, барлаушы әмбебап сүңгуір кеменің тірекаяқтарығаламшар бетіне тиді. Бұлай қонуды ғалым-акванавттар бірінші рет бастарынан кешкен жоқ.Кеменің терезелерінен сыртқа қарап, айнала-төңіректі бақылап-барлап біраз отырды бәрі әдеттегіше. Қайжерге қонғандары болса да белгілі. Бұл жер алдын ала белгіленгенғ компьютерлің бағдарламаға енгізілген. Ғалым-акванвһавттардыңендігі есіл-дерттері айналадағы көріністерге ғана емес, осы ғаламшардағы қалатұрғындарын өздеріне қалай қаратуда еді. Барлушы әмбебап сүңгуір кеменің шығар есігі автоматты түрде ашылысымен, алтауы да сыртқа шықты. Мұхит суы тереңіненжүзіп өткен кеменіңқабырғаларында бір тамшы да суқалмапты. Ғаламшардың атмосферасы қабатынанұшіп өткенде кеме қабырғасының қызуынан кеуіп, ұшып кеткен. Енді өздерін көрген бір де бір жан мұхит суы тереңінен, суық, қараңғы әлемнен келді деп ойлмайды.
Ғалым-акванавттарайнала-төңіректерін тағы біржақсылап бақылап-барлап алғаннан кейін алдарына қойған мақсаттарын орындауға кірісті. Барлаушы әмбебап сүңгуір кеменің қабырғаларына бекітілген алты жеңіл көліктіжерге түсірді.Ондай көліктен кеменің қанаттары сияқтанып көрінеді сыртан қараған адамға. Бір жағынан әр беріп те тұратын кемеге. Жалпы пошымын да өзгерткендей болатын. Барлашу кемегеұқсамай да қалатын. Алты ғалым-акванавт жеңіл көліктермен алға қарай жүріп те кетті енді. Олар әмбебап. Жер бетімен де, әуеменұшып та жол қысқартады. Алтауы әуежолын таңдаған. Ұшубарысындыа мынандай аймақта бір бірінен аса қашықтамауға келіскен. Бастаушы көлікте Есенмұраттың өзі. Олөткенде Сағынғали екеуі ішінжаяушарлаған шаһарды бетке алған. Көздеген шһардың тұрғындары болса да алаңсыз ғұмыр кешуде. Алты ғалым-акванвавттар жеңіл көліктерімен шаһарғаұшыпжеткен соң оный шет шеңберін айналаұшты. Сонда да шаһардың тұрғындары бұларға ес аударар емес. Оған бір себеп, жеңіл көліктердің аспанда дыбыссызұшатыны еді.Сол мәнерлерімен қаланың алаңсыз жаяу кетіп баражатқан бір тұрғынын құйынды құбырмен тартып алмақболды. Бұл жеңіл әмбебап көлік мінген әрбір ғалым-акванавттың міндеті еді.
Бір уақытта Есенмұрат:
- Іске кірісейік! Бәріңе де сәттілік тілеймін! Тапсврманы орындаған бойда сыртта қалған барлаушы әмбебап сүңгуір кемеге қарайтартыңдар! Енді сонда кездесетін болайық! – деп, бейнабайланысжүйесі арқылыхабар таратты айналасындағыларға.
- Бәрі де оайдағыдай болады!Бәрі жақсы!Суасты үйі – сүңгуірде алған тапсырмаларымызды бұлжытпай орындаймызө! – деді ғалым-аквавнавттар бірінен кейін бірі.
- Жақсы! Түсінікті! Енді әрекеттерімізді бастайық! – деді Есенмұрат.
Бір кісілік әмбебап көліктер шаһар аспанында шыбын-шіркелерше жылдам ұшты. Біресежоғарылады, біресе төмендеді. Кілт кідіріп барып, кейін қарай ұшқандары да болды. Шаһар тұрғындары мұны да байқай қойған жоқ. Есенмұрат әмбебап көлігін бірте-бірте төмендете ұшырып, бір жекеүйге туралады. Үйдің есігі алдындағы ашық алаңдағыорындықтардың бірінде жасы үлкен бір кісі ойүстінде отыр екен. Есенмұрат әмбебап көлігін тап сол алаңға қалықтата қондырып, есігін тез ашып, үлкен кісініңжанына келді де:
- Армысыз, аға! – деп қазақша амандасты.
Үлкен кісі Есенмұраттың бұл айтқан сөзін түсінбеді. Есенмұрат бұл сөзін кеудесіне бікітілген тілмәшын алып, қазақ тілінде айтқан сөздерін әлінің миына тікелей дарытқанда барып сөздің мәнін түсініп, басыншұлғыды. Содан кейін Есенмұрат:
- Мына әмбебап көлікке мініп, менімен бірге сапар шегуге қалайсыз?Небір ғажайып нәрселерді көресіз!Жер ғаамшарында болып, оның тұрғындарымен жүздесесіз, танысасыз, тілдесесіз.
Үлкен кісі басын жай ғана шайқап Есенмұраттың бұл ұсынысына келіспейтінін білдірді. Артыншаүй ішінен оның жұбайы шақты. Есенмұрат оған да тілмашы арқылыжаңағы ұсынысын айтып еді, ол да келісімін бермеді. Болмаған соң ғалым-акванавт әмбебап көлігіне қайта отырып, оның ішіндегі басқару тақтасынан әлдеқайндай бір түймені нұқыды оң қолыныңсұқ саусағымен. Сол-ақ екен, жаңа ғана Есенмұраттыңұсынысына келспейтұған кісілер үйлерінің есігін жауып, айнала-төңірегін тексеріп шығып, әмбебап көлікке қарайжүрді.Бұлол екеуінің жаңағыұсынывсқа келіскендерінің белгісі еді. Есенмұрат оларды әмбебап көліктің ішіндегі шалқаймалы жұмсақ орындыққа отырғызып,иісті дәріменуақытшаұйқтатты да, оырндықтарын шалқайтып қойды. Көлікті тезұшырып әкетті. Ендіүйдің айналасындағылар да нендей көрініс пен оқиғаның болғанын байқап үлгермей де қалған. Олардың байқағандары, шағын бір кісілік әмбебап көліктің дыбысыз ғана үйауласына қонғаны, содан соң қайтадан аспанға қарай көтеріле ұшып, Күн сәулесіне жарқ етіп шағылысып барып,көзден ғайып болғаны.Келгеннің екі бірдей адамды – ерлі-зайыптыларды алып кеткенінен бейхабар. Көздеріне тек бір елес көрініс шалынғандай.
Есенмұрат ә дегеннен жылдамұша жөнелген әмбебап көлігін дұрыс бағыттап, шаһар үстінен бірнеше рет айналдыраұшырып өтіп, сол айналымында шаһарды бірнеше рет сурет пен бейнефильмге түсіріп, барлаушы әмбебап сүңгуір кеме тұрған жаққа қарай бұрды. Бұл кезде қалған бес әмбебап көліктермен кеткендер де жұмыстарын бітірген еді. Әрқайсысы әржастағы адамды алып келген. Біреуікішкентай балаларды – ұл мен қызды,екіншісі олардан сә ересепктеулерін, үшіншісіжігіт пен қызды, төртіншісі жаңа отбасын құрағанжас ерлі-зайыптыларды,бесіншісі олардан үлкен ерлі-зайыптыларды таңдаған. Ал Есенмұрат олардың бәрінен де жасстарыүлкен ерлі-зайыптыны алған. Жұптардың бәрі де перзентсіз. Суастыүйі – сүңгуірде осындайтаңдаубелгінеген. Ондағы мақсат, перзентті ерлі-зайыптыларға қасірет келтірмеуеді. Барымталанғандар да зерттелгеннен кейін шаһарларына қайтарылмақ.
Ғалым-акванавттарбарлаушы әмбебап сүңгуір кемемен ғаламшардан тезірек ұшып кетуге асықты.Алты барлаушы әмбебап көлікті бұрынғыша барлаушы әмбебап сүңгуір кеменіңқабырғасына айналдыра бекітті. Содан кейін ғаламшар бетінен аттануға бекінді. Бәрі де істерінің сәтті басталғанына іштей қуанып, ендігі шешімді Есенмұраттан күткен. Ол да ерекше көңілді еді. Бейнеайланыс жүйесінің экраны арқылы суастыүйі – сүңгуірдегілерге:
- Тапсырма толығымен орындалды!Он екі адам алдық!Олардың бәрі де дәл қазір барлаушы әмбебап сүңгуір кемемізде!Арнайы орындарға жайғастырып, ұйқтатып тастадық!Бәрі оайдағыдай! Ғаламшардан аттанғалы тұрмыз!Амандықпен жолығайық! – деп бейнехабар берді.
Ондағылар сол замат:
- Есенмұрат, бейнехабарыңызды көріп тыңдадық!Істеріңіздің сәтті басталып, табысты аяқталғанымен құттықтаймызСу асты үйі – сүңгуір кемеде сіздерді асыға күтеміз! Сәт сапар тілейміз!
Есенмұрат қуанышты жаңалықтың оларға жеткеніне қуанып, жанындағыларға қарап, сәл жымиып:
- Ал, аттаналық! – деді қоңыр дауысымен.
Артынша барлаушы әмбебап сүңгуір кеменің дыбыссызжұмыс жасайтын қозғалтқыштары іске қосылған. Кеме денесі сәл ғана діріл қаққан. Содан соң аспанға қарай жел көтерген қағаздай көтеріле жөнелді. Ғалым-акванавттар комнибензондарыныңтүймелерінтүймелеп, бастарына дулығаларын киді. Енді ғаламшар бар құпия кеңістіктен мұхит суының тереңіне барлаушы әмбебап кемемен қорықпай түсуге дайын. Ғалмшар атмосферасынан өткен бойда барлаушы әмбебапсүңгуір дөңгелектерін жиып, нағыз сүңгуірдіңөзіне айналды. Ғалым-акванавттардың ендігі көңіл-күйлері де, ішкі сезімдері де бөлек. Кеменің алдыңғы жағынан айналаға түскен қуатты шамдарыныңжарығы мына ғажайып қараңғы дүниені тірілтіп жібіргендей әсер берді кемедегілерге. Соған қарамастан шамалы шаршаңқыраған ғалым-акванавттар құпия кеңістіктегі ғаламшардыңүлкен шаһарынан алып келе жатқан бейтаныстарын жиі-жиі бақылаумен келеді. Олар дәрілік ұйқыда, мына әрекеттерден мүлдем бейхабар. Ғалым-акванавттар олардың денсаулықтарынарнайы күрделі дәрігерлі бақылау-зерттеу құралдары арқылыара-тұра бақылауда.
Бұл кезде сыастыүйі – сүңгуірдегілер де өздерін қарсыалуісіне қызукірісіп кеткен. Мұхпт қараңғылығында тынымсызжыпылық қаққан су астыүйі – сүңуірдіңқуатты шамдары да дәл осы бір сәтте ерекше бір маңызды оқиғаның орын алыпжатқанын білдіргендей болды. Кқұпия кеңістікке кеткен барлаушы әмбебап сүңгуір кеме мен ондағы ғалым-акванавттардың дін-аман оралғандарының символындай да еді. Суастыүйі – сүңгуірдегілер арнайы қақпа арқылы ғалым-акванавттарды бір бөлек, әкелінген бейтаныстарды бір бөлек қабылдады. Өйткені, қанша дегенмен де бейтаныстар бөтен елдің өкілдері. Сондықтан да оларға сақтықпен қараған. Бейтаныстар арнайы бөлімдерге орналастрылғананн кейінсуастыүйі – сүңгуір кемедегі ғылыми-зерттеужұмыстары қайтажанданды.
Бейтаныстарбөлімі
Мұхит суының тереңіндегі құпия кеңістіктегіғаламшар атмосферасының кәдімгі атмосферағаұқсайтынын, онда емін-еркін тынысалуға болатынын ғалым-акванавттар толық анықтады. Ондаешқандай комбинезон, дулыға киу, қосымша оттегі қажет емес. Бәрі де Жер бетіндегідей. Тұрғындары да Жер тұрғындарына ұқсас болып шықты.Солұқсастық пен таза көңіл, аңқаулықтары суастыүйі- сүңгуірдің тұрғындарына айналуларына ықпал еткен. «Құпия кеңістіктегі ғаламшардан адамдар әкелінді» дегенжаңалық Жер бетіндегі барлық ғылыми орталықтарға тарап үлгерген. Онан да бұрын бұл жөнінен хабардар болған ғалымдар тобымұхит суы тереңіне аттанған.
Ал құпия кеңістіктегі ғаламшардан әкелінген бейтаныстар мән-жайды түсінуге тырысқан.Ғаламшарларында шағын кемемен аспаннан келген біреулер өздерін кемеге отырғызып алап жөнелді. Одан кең кеңістік емес,Атмосфера қабаттарынан өткен соң мұхит суының тереңіне қарай сүңгіді. Бұл қолға түскен ғаламшар тұрғындарына түсініксіз еді. Текосысуастыүйі – сүңгуірдің ішіне келіп, «Бейтаныстар бөлмесі» делінетін бөлмеге орналасқаннан кейін барып мән-жайды білген. АлЖер ғаламшарын өздері бұрыннан біледі. Ғалым-акванавттардың айтқандары толығымен түсініктіболды бәріне. Өздері тұратын ғаламшардағы халықтардың тілдері әр түрлі.Ғалым-акванавттарда солжағы ғана шамалы қиындық тудырған. Соның салдарынан алып келегендерден ғаламшарларының даласы мен қаласы жайлы толық мәліметтер алып та үлгерген жоқ ғалым-акванавттар.Түсінісутек тілмаштары арқылы ғана жүзеге асып келеді. Кейбіреуінің тілі Жер ғаламшарындағы халықтардың бірінің тілінеұқсайды. Олтіл бейтаныстардыңбір бірімен қатынасжасайтын басты тілі болса керек.
Бейтаныстарөздеріне арналған бөлімге орналасарданбұрынмұқият дәрігерліктексеруден өткен. Кейбір ғалым-акванавттыңмұхитта болып келген өкінішті оқиғаларды есіне түсіре келіп, бейтаныстардың өздерін де сол, бір кездері мұхиттаүшті-күйліжоғалған адамдардың түр-тұрпаттарына ұқсатқысы дакелген еді. Бірақ бұлардың түрлерісоларға ұқсас болғанымен өмір сүрууақыттары мен орынымүлдем бөлек еді. Сол себепті де, бұлардансондай бір оқиғажайлы сұраудың өзі де негсіз еді. Есенмұрат бастаған ғалымдар тобыоларғажағдай жасап, демалдырып, өздерін өздеріне келтіргенше пәлендей сұрақ қойған жоқ. Бейтаныстардыңбірғажабы, келген ортасына таңданып қарап, айналасындағыларды бөтен санағанжоқ. Қайта ішкі ойларында қызықтыжаңалықтарды көре түссем деген ынта бар. ОларбейнебірЖердің басқа бір қаласынан келгп, осы көрнекті орынды, суастыүйі – сүңгуірді тамашалапжүргендей әсерде. Не ғалым-акванавттармен, не өзара тілдесе алмаса да, ерекше көңілді.
«Келгенше мейманұялады, келген соңшақырған үйіші ұялады» дегендей, әкелерлерін әкеліп алса да, ғалым-акванавттар ендікәдімгідей әбіржіді. Тек бұлар ма, Жер бетіндегі барлық елдердің ғылыми орталықтарындағы ғалымдар да зерттеуді бастаған. Мұнда келіп-кетіп жүрген ғалымдар да аз емес. Қалай дегенде де, құпия кеңістіктегі ғаламшардан әкелінген бетанйстардың сырн ашукерек еді. Есенмұрат оларғаЖер ғаламшарыжайлы, ондағы саналы адамдардың қым-қуыт тірішілік әрекеттері, мәдени дамудеңгейлеріжайлы мәліметтер алуғарұқсат бермедіҚұпиякеңістікті ашқан Сағынғали екеуі болғандықтан осысуастыүйі – сүңгуірдегілер де, сырттан келген ғалымдар да қай нәрсеге де рұқсатты екеуінен сұрайды. Мұндайда қай қайсысының да жауапкершілігінің арт түсетініхақ. «Жаныңдағылар өзіңе сенім артқанда, іскедегенжауапкершілігің де күшейе түседі» дейді әркез Есенмұрат ғалымдарға. Жер тәуілігі есебімен күн сайын бейтаныстар бқлімін аралап, олардың көңіл-мүйлері мен жалпы жағдайларын білумен келеді. Олар қанша бейтаныстар болса да, санасызжаунарлар емес. Саналы, білімді адамдар. Тек олардың нені білетіндері, нені білмейтіндері ішкі дүниелеріндежасырынжатыр. Бірақ ол құпияларын ғалым-акванавттарғабілу еш қиын емес.Адам миының қыртысындағы құпия сырды ашыпберетін күрделі құралдардыңжасалғанына, өмірде қолданылып кележатқалы қай заман.
Мұндағыбір байқайтын нәрсе, бейтаныстардың мына ортаға қалай қалыптасып кележатқаны.Оларға арналған бөлім болса да ерекшебезендірілген. Ондағыбөлмелердің қабырғаларынадұниежүзіхалықтарына тәнұлттықойу-өрнектердің бәрі де салынған.Тек ойу-өрнекпен шектелмеген. Онда әр халықтың тұрмыстық заттары, күнделікті пайдаланытынзаттары қойылған. Кейінгіжетістіктері көрсетілген.Былайша қарағанда, кішігірім тарихи мұражай. Кішігірім болса да, дәл осындайжинақы тарихи мұражай Жер бетіндегі ешбір елде жасалмаған. Қазіргіжағдайда тек осындай жинақы мұражаймен шектелу де ыңғайсыз болареді. Бірақ тарихсыз тағылымжоқ. Күрделіжүйелердің небір жаңа түрлеріжетілдіріліпкеле жатса да, ғалым-акванавттар мұражайға адамзат дамуының тарихи кезеңдерінен толық мағлұмат беретін осындай орынды ойластырған. Мұражайдағы негізгі заттар Жер бетіндегі көптеген елдердің мұражайларынан алынған еді. Оның бәрі тіпті, ғалым-акванавттардың өздеріне де мол мәліметтер берген. «Көп білемін» дейтін ғалым-акванавттардың өздері де енді шын мәнінде көп нәрседен хабарсыз екендерін түсінген. Әдетте, адам баласы көп нәрсені білетіндей болып тұрады. Ал шындығына келгенде, көп нәрсені игермегенін сезеді. Бүгінгі қоғамдарда ғылымның көптеген саласы бар. Адам соның ішінен өзі қалаған саланы ғанажақсы біледі. Ал барлық ғылымды игеруге адам миының қабілетіжетпейді.
Бейтаныстар бір бірінің тілін білмесе де, алғашқыкүндері суасты үйі – сүңгуіржөнінде әрқайсысы өз тілінде әлденелерді айтып жүрді. Арадаүш тәуілік өткенде арнайы тілмашжасалды. Сол тілмаштар арқылы бейтаныстардың Жер ғаламшары халқының тілдерінен қаншалықты айырмаларының бары анықталған. Тілмашберілген күннен бастапжасы да, жетілгені де,үлкені деөзара тілдесебастаған. Ғалым-акванавттармен тілдесуде сол тілмаш арқылыжүргізілген. Есенмұрат бастаған топ адамдардың психологиясын да зерттеуге кіріскен. Америка, Англия, Жапония, Францияжәне басқаелдерден келген ғалым-акванавттар өздерінің сұрақтарын дайындаған. Бейтаныстардың түрлері демұхит суыжағалауларын мекен ететін халықтардың түрлеріне ұқсап келетін Сол себепті де, олармен тілдесумұхит суынажақын орналасқан елді мекендерден келген ғалым-акванавттар олардың тілдерін жақсы түсінгендейболды.Бейтаныстар бүгінде мұхит суы тереңінен орын алған ғажайып ғаламшардың құрылығында өмір кешіпжатса да, бар арман әңгімелері мұхит суының тереңіне түсусияқтанады. Мұхит тереңіжайлы әңгіме қозғалғанда, сол мұхит суыныңжағалауында тұратын халықтардыңөкілдері – ғалым-акванавттар тезірек тіл табысады олармен.
Осылайшауақытжылжып өтіпжатты. Бұлуақыт ішінде мехит суынығңтереңіндегі құпия кеңістіктегі ғаламшардың тұрғындарынан ешқандайхабар болмады. Алтыжұп адамдарының кенеттен жоғалғандарын білсе де, олар мына мұхит суының тереңіне келуге батпайтын сияқты. Бұлжағынан келгенде, өздері екі түрлі ортадаөмір сүре алатын адамдар екендерін байқатқан. Бірақ аса дамыған елдердің де көптеген кемшіліктері болады. Олар білетінді бұлар білмесе, бұлар олардың түсінетінін түсіне бермейді.Өмірде адам мен адамның, ел мен елдің түсінік дәрежелерінде осындай айырмашылықтар болмаса, қызық та емес. Бейтаныстардыңкөрсеткен әрбір қылығы ғалым-акванавттарғажас балалардың қылығындай болып көрінеді. Бәлкім, керісінше, біз балаша көрінетін шығармыз» деп те ойлап қойған ішінен Есенмұрат. Күн өткен сайын бейтаныстар суастыүйі- сүңгуірге қалыптаса берді. Олармен әңгімелесу де біршамажеңілдеген. Бейтаныстар бөлімді түгелдей танып-біліп алған соң мұхит суының тереңіне айрықша зер салған. Олар осы бөлімнің бір бөлмесіне қойылған ежелгі теңіз кемелерін білетін болып шықты. Кейбіреуі тіпті, ол кемелердіңкезіндежүзген аймақтарын да біледі екен. Осыны аңғарған ғалым-акванавттар енді олардың ми қыртыстарындажазылып қалған мәліметтерді арнайы күрделі құралдар арқылы анықтауға кірісті.
Ондай құралдар бейтаныстар бөлімінің барлық бөлмелеріне орнатылды. Зерттеубарысында мұхит суы әлеміжайында жастарынан гөріүлкендерініңкөп білетіні белгілі болды. Бейтаныстардың ми қыртыстарында сақталған көріністер мен мәліметтер кейбір күмәнді ғылыми деректерді нақтылай түсті. Олар аса құнды мәліметтер еді. Енді оларды туысқа санаудың да мүмкіндігі туғандай. Тек олардың мұндай мәліметтерді қайдан, қай кезден, нендейсебептерден білетіндерін анықтауқиынға түсті. Ғалым-акванавттар енді алдарына сол жұмбақты шешуді мақсат етіп қойды. Бейтаныстар тек өздерімен емес, тілмашарқылы бір бірімен де таныса бастаған. Олар құпия кеңістіктегі ғаламшардың әртүрлі аймағынан әкелінгендіктен кейбіреулер бір бірін білмейтін де болып шыққан. Бірақ бәрінің де өмір ауыртпалығын бастарынан кешкен адамдардыңұрпақтары екендері көрініп-ақ тұр.
Ғалым-акванавттар да бүгінде оларға басқаша қарай бастаған.Енді бейтаныстар бөлімі осысуасты үйі – сүңгуірде айрықша орынға айнала бастады. Ондағы көруге ниет білдіргендердің саны да күрт көбейіп кеткен-ді. Енді башылардың өздеріне де бас тартатын кез келген. Осыған байланысты Есенмұрат пен Сағынғали да біраз қиындықтарды бастарынан кешкен. «Бұлар кімдер, қандай адамдар? Нендей ойлары, мақсаттары бар? Бірдеме жасап жүрмесе екен!» деген ойлар екеуін де, суастыүйі – сүңгуірдегілерді де толғанта бастаған. Егер бұл алып келгендері тілсіз, санасызжануарлар болса, онда жөн басқа, ал бұлар санасы өздерінен де жоғары адамдар. Соларына қарамастан мейлінше қарапайым, кішіпейіл. Ғалым-акванавттардың ешқайсысы да оларды дәл осындай деп ойламаған еді. Енді оған көздері толықжетті. Бейтаныстар мұнда кімнің басшы екенін де түснген. Есенмұрат пен Сағынғалиға деген құрметтері де еселенген. Бірақ екеуі де құрмет атаулыны ұнатқан жандар емес. Өздерін өте қарапайымұстайды.
Бейтаныстар соңғы күндері дәрігерлердіңрұқсатымен оранжереяны аралауға да кіріскен. Жалпы, суастыүйі – сүңгуірдің жайынжан-жақты білетүсуоларға да қызықты. Қайжағынан келсе де,екіжақты да бір құпи сезім бірі біріне тартып тұрғандай. Енді олардан да көп нәрсені білудің мүмкіндігі туған. Есенмұрат пен Сағынғалиды да, басқа шет елдерден келген ғалым-акванавттарды да үміттендірген бір нәрсеосы еді. Бейтаныстар әртүрліжастағы адамдар болғандықтан ой-өрістері де әрқалай. Жастаржағы әлі де мән-жайды толық түсінбеген. Олар бейнебір бұл өмірде емес, түстеріндегі бір ғаламшардағы өмірде жүргендей сезінген өздерін. Балалар болсада ойнап кетеді. Ештемеменжұмыстарыжоқ. Ғалым-акванавттар оларға әзірге ешқандай шектеу жасаған жоқ. Қашан зерттеп біткенше көп нәрсеге рұқсат та еткен. Бұл біржағынан бір біріне деген түсіністік пен сүйіспеншілікті арттыратүсудің әрекеті еді. Бейтаныстар бөлімі соңғы кездері айрықша бөлімге де айналған. Соған сай оларға барушылар да, оларды зерттеушілер де көмбейген. Осылайша суастыүйі – сүңгуір кемесі үлкен ғылыми-зерттеуорталығына айналды.
Мұхитқашығу
Ғаламшарда болыпжатқан оқиғадер кезінде ел басшысынажетіп отырады. Бұл ғаламшарды кеңістіктің кез келген бағытына қарай қажеттіжылдамдықпенжылжытыпұшыраудан ауыр емес-ті.Ғаламшарда болыпжатқан әрбір оқиға ел басшысының құлағынажетеді. Соған қарап ол түрлі әрекеттер мен зерттеулерді ұйымдастырады. Өзініңзаманын қатаң еткен басшы енді сырттан келгендержайлы мәліметтер алғаннан кейін іске шындап кіріскен. Мәжілісжасау, кеңесу, пікір қосуқай адам баласына да тән нәрсе. Бүгін бұл патшалықта да сондай бір кезектіжиын өтіпжатты.
- Соңғы кездері осыЖер ғаламшарының тұрғындары бізге көп көңіл бөле бастады, - деп бастады басшы сөзін отырғандарды көздеріменжай ғана шолып өтіп, - сондықтан енді еш әрекетсіз қала берудің ешжөні жоқ. Соңғы мәліметтерге қарағанда, әлдекімдер алтыжұп адамымызды келген барлаушы әмбебап кемелеріне мінгізіп алып кеткен. Сол алтыжұп – он екі адамымыздан оп-оңай айырыла салуымызкешірімсіз оқиға. Оларды ғаламшарымызға, мына қаламызға дін-аман қайтарудың қандай жолдарын айтасыздар?
- Менің пікірмше, - деді сол кезде отырған орнынан ширақ тұрып кеткен көмекшісі, - мұхитсуынашығуіміз керек. Әрине, мұхит суының тереңіне түсу, ғарыш кеңістігіне ұшудан екі есе кұрделі. Біраққиындықтан қорқудың реті жоқ. Менің нақты айтайын деген пікірім сол, барымтағаұшыраған адамдарымызды суастыүйі – сүңгуір кемеден іздейік. Олар сонда!
- Ал ондағы Жер ғаламшарының ғалым-акванавттарымен қалай тіл табысамыз? – деді ел басшысы көмекшісіне «Отыра беріңіз» деген белгі бере қадала қарап, - солсу астыүйінің – сүңгуір кеменің төңірегіндегі суәлемінде тынымсызжүзі жүрген сүңгуір кемелерде санжоқ!Оны бәріңіз де білесіздер!Бізбарлық іс-әрекеттерімізді олсүңгуірлердегі акванавттардың біріне де білдірмейжасауымыз керек! Басты мәселе де осында!
- Мұнытүсініп отырмыз, - деді екінші көмекшісі, - біз осы кезге дейін де кез келген әс-әрекетіміздіЖер тұрғындарына білдірмейжасап келдік. Ал олардың ұрпақтары бұрынғытұрғындар емес. Олар бүгінде көп ілгері дамыған адамдар. Күрделі құралдары да мол. Оған қоса олар осы мұхит суының тереңін де біршама игерген.
- Оны өзім де білемін, - деді ел басшысы отырған жұмсақ орындығыныңбиікжақтауына шалқалай түсіп,-сонда қандайақыл қоасыздар маған?
- Қалай дегенде де, әрекетсіз қалмауға тиістіміз, - деді басшының екінші көмекшісініңжанында отырған ортажастағы ғалым отырған орнынан жайымен ғана тұрып,- менің айтарым, солсуасты үйінің – сүңгуір кеменің төңірегіндегі іс-әрекеттерді мұқият бақылауға алайық!
- Ойыңыз негізінен дұрыс. Дегенмен де шамалы ойланайық. Жер ғаламшарының ғалымдарымен жалпытұрғындарын қанша көп біледі десек те, біздің мына мұхит тереңіндегі құпия кеңістігіміз бен ғаламшарымызды қалай пайда болғанына олардың өрелері жетпейді. Олар әлі түсінбейтін құпияларымыз әлі де бар. Сондықтан кез келген әрекетке бара аламыз, - деді ел басшысы.
- Айла әркімде де бар. Жер бетінде қыбырлай өз әрекеттерінжасайтын Құмырсқа екеш Құмырсқалардың да өздеріне тән айлалары болады. Айласы жоқ тірішілік иелері ұзақ тірішілік ете алмайды. Бұл ұлы табиғаттың бұлжымас заңы. Ал адам өмірінде қарсыжауына қолданатын айласы тіпті де көп. Бізге де сонай бір айла жасауымыз керек, - деді жиынға қатысушыжастаукісі орнынан көтеріле сөйлеп.
Осы сөзден кейін ел басшысы кәдімгідей ойланып қалған. Расында да айласыз өмір кешуөмірге қауіп те әкеледі кеәде. Өздері болса да кеңістіктегі Жер делінетін ғаламшарындағымұхит суының тереңінде. Өздерінен бұрын келген ата-бабалары да қажетжағдайда қарсы келгендеріне түрлі айла-тәсілдерін қолданған шығар. Бірақ одан бері қанша заман өтті. Жер тұрғындары мәдени дамудың талай сатысынан өтті, жоғары деңгейге көтерілді. Сондықтан оларға жасайтын айла-әрекеттерін мейлінше мұқияттаулары керек. Осы тұрғыда түрлі піңірлер айтылған жиын ұзаққа созылмады.Соның өзінде де басшы мен қатысушылар тарапынан көптеген маңызды пікірлер айтылыпүлгерілді. Ол пікірлердің бәрі де орынды еді. Ел басшысының төңірегіндегілердіңбәрінің де ғарыштық сапарлардан мол тәжірибелі адамдар. Сондықтан қай іс-әрекетке де байыппен, сақтықпен қарайды бәрі.Ондай сақтықтары болмаса, мынандай ортада кез келген сәтте орны толмас қателікке ұрынып қалулары әбден мүмкін. Мұндай күрделі іс-әрекеттергекірісуден бұрын төңірегіндегілермен кеңесіп отырғанының басты себебі де осыдан еді ел басшысының.
Бұл отырыстажиынға қатысушыларжоғалған адамдарын қалай дегенде тауып, елге алып келуіс-әрекеттерін кешіктірмей бастаужөнінде шешім қабылдаудыжөн санады.Жоғалғандардың әке-шешелері, туыстары мен жақындары елл басшысынан оларды тез арада табуға көмек көрсеткенін сұраған болатын сол оқиғаның артынша-ақ.Адам барымтағандардың шаһардыаралап, тұрғындардың кейбіріменжүздесіп, тіл табысуға әрекеттенгендері дежақсы мәлім ел басшысына. Арнайы адамдар ол оқиғаны да мұқият зерттеудібұлжиынға дейін бастаған. Ғаламда адам баласының түйсігі мен түсінігіжете бермейтін нәрселер өте көп. Солардың бастысы – осы адам әрекетінің құпия тұстарды.Өздері талай-талай ғаламшарда болып, талай-талай тірішілік иелеріменжүздескеннен кейін көп нәрсенібайыптаған. ЕгерЖер тұрғындарынан мұнан ауыр әрекеттерн көрсе, өздерінің қарсы әрекеттері де баяғыда басқаша сипат алған болар еді. Олардыңжұсақ, жуас адамдар екендері көп әрекеттерінен байқалған. Әзірге осы ортаға барлаушы әмбебап сүңгуір кемелеріменұшып келіп, он екі адамды алып кеткендері болмаса, одан басқа өздеріне төнетін қауіпті іске барған жоқ олар. Ел басшысы жиын барысында осы мәселені де тілге тиек еткен болатын. Қай нәрсеге де ойланбай-толғанбай тұрып, шабуылжасай салуға болмаытнынел басшысы қарамағындағыларына осы жиынға дейін деәлденеше рет ескерткен де.
Сол сабырлықтың арқасында өздерінің осында екендері Жер ғаламшарының көп халқына белгісіз болып келген. Енді-енді ғана өздерінің Жер ғаламшарындағы мұхит суының тереңінде екендерін байқата бастаған. Онда да он екі адамыныңжоғалуынан кейін. Өздерінен бұрын осы Жер ғаламшарына келіп кеткен ғарышкерері мұндай оқиғаларды тіркемеген. Оның үстіне олар дәл өздеріндей мұхит суының тереңіне түспеген. Енді кеңістіктің молуақытымен есептегенде ештемеге тұрмайтынуақыттың ішінде жерліктер мәдіни дамуыжағынан көп ілгері басқан. Бұл қарқындарымен өздері сияқты тұтастай бір ғаламшарды кеме-ғаламшарғаайналдырулары да әбден мүмкін.
- Сонымен, қандайшешім қабылдаймыз? – деді шамалыүнсіздіктен кейін ел басшысы төңірегіндегілерге қарап.
- Менің айтарым, әрекетжасау! – деді бірінші көмекшісі.
- Мұныңыз дұрыс, - деді ел басшысы, - әрекетімізді бастаймыз. Осымұхит тереңіндегі су астыүйі – сүңгуірге де, Жет бетіне де топ-ирп зерттеушілержібереміз. «Олар баяғыЖер тұрғындары» деген ойымыздан арылатын уақыт та жетті.
- Әуелі олардыңсуастыүйін – сүңгуірін қоршауға алайық!, - деді екінші көмекші терезеден сыртқа көз салып қойып.
- Ол түсінікті. – ел басшысы да терезеден сыртқа ойлыжүзінбұрған, - тек өте сақ болуымыз керек. Енді олар түрлі қарсы әрекеттерге де көшер. Ең бастысы, олардыңбейнекамераларына ілігіп қалмауымыз керек.
- Бұл пікіріңіз өтедұрыс, - деді екінші көмекші, - ол да бізге қауіпті әрекет.
- Онда болды, әрекетке кірісіңіздер, - деп ел басшысы орнынантұрды.
Бұл қысқа жиынның аяқталғанының белгісі еді. Тек көп нәрсе айтылып үлгерілгенжоқ. Айтылмаған пікірлердің бәрі де келесі жиында қозғалмақ. Әуелгі әрекеттоп-топ сүңгуір кемелермен суастыүйі – сүңгуір кемені жан-жақтан қоршау.Онан кейінгі жағдай өз өзінен айқындала түспек. Елбасшысы төңірегіндегілер де орындарынан тұрып, сыртқа қарай беттеген кезде бейтаныстар келгенжұлдызжүйесіне қарай арнайы дабылдар жіберудің керек екенін де ескертті.Осыдан кейін-ақ ғаламшардың ел басшысы орналасқан ғимарат аймағында абыр-сабыр тірішілік әрекеттері басталды да кетті.Өз осінде баяуайналатын диірмен тасысияқтыжарық көзінен келетін сәулелерімен келетін жұлдызжүйелеріне қарай қажетті, тек өздері ғана білетін толқында бейнедабылжіберілді. Ондағы осы Жер сияқты ғаламшарда тұратындар көп еді. Оның көбі дерлік өздерінің ниеттестері. Қайсыбірі сапарға аттанғанда бір бірімен осылайша бейнахабар алысады. Сөйтіп, кеңістіктің кең шалғайында өмірлері өтіп жатады. Ал бұл жолғы сапарлары тыныш өтпеген. Мынажағдай бәрін де ойлануға мәжбүр еткен. Осыған дейін Жер тұрғындары ғана өздерінің адамдарын қолға түсіріп, зерттеуге кіріскен.
Осыжолғы сапарларықай қайсысына дажеңіл соқпаған. Ендіуақыттың өзі де күтуді қажет етпейді. Сондықтан да ел басшысының кең бөлмесінен шыққаннан кейін бірнеше сүңгуір кеме мұхит тереңіне түсірілугедайындалды. Мұндағыдайындықтажылдам өтеді. Ғалам кеңістігіндежұлдызаралық кемеменжылдамұшу өздерінжылдамдыққа, сергектікке, жылдам шешім қабылдауға қалыптастырған. Өйткені, Ғалам кеңістігіндегі кез келген жауапты істенқатежіберуғаламшардың өзіне де қауіп тударады. Ғалам кеңістігінде жылдам орын ауыстырмақ түгілі, өзінің белгілі біржүйесіндегі жұлдызын айнала қозғалып жүрген ғаламшарға сырттан қаншама қаншама аспан тастары құлап түсіпжатады. Кейде екі ғаламшардың бір бірімен соқтығысып қалу қаупі де туындайды.Өздерінің ғаламшарды көздеп келілерінің өзі де сондай-сондайқатерлер себеп болған еді. Жер ғаламшары ол жағынан тыныш.
Ел басшысысу астыүйі – сүңгуірге қарай он екі сүңгуір кемені аттандырудыұйғарған. Бұл жоғалған алтыжұмтың құрметіне жасалған әрекет еді. Он екі сүңгуір он екі адамды алып қайтуы тиісті. Сөйтіп, олардың туыстары менжақындары, достарының өтініш-тілектерін қанағаттандыру керек. Бұл біржағынанжоғалған алтыжұп қана емес, көп жаңалықтың көзін ашу. Ел басшысы осыны да іштей көздеген. Он екі сүңгуір көп кешікпей белгілі орыннан аттандырылуғадайындалды. Онан кейінгі көріністердің бәрі де тек бейнеэкрандар арқылы бақылауға алған он екі сүңгуір тізілеұшып, ғаламшарды айналап ұшып өтіп, атмосферадан сырттады. Содан кейін мұхит суының тереңіндегі қараңғылық кеңістігіне енді. Егер мұндай бағытпен, мұндай сүңгуірмен сапар шегіп көрмесе, ғарышкерлердің де, акванавттардыңда бастары айналып, өздерін қолайсыз сезінген болар еді. Алжай адам өзінің қай кеңістікте екенін түсіне алмай дал болмақ.
Он екі сүңгуірден тараған жарық сәулелері мұхит суы тереңінің қараңғылығын сейілтіп, бірнеше шақырым жерді ап-анық етті. Таулар мен жоталар, тегістік пен ойпаттар, мұхит суы табанындағы лай жалдардағысуды ойша алып тастаса, Жер бетіндегі кәдімгі табиғат аясынан еш аумай қалар еді. Бірақ құпия кеңістіктегі ғаламшардан сүңгуірлерімен шыққан ғаоышкер-акванвавттар ол көріністерге еш көңіл бөлген жоқ. Өйткені мұндай көріністер қай қайсысына даүйреншікті. Су тереңінде сүңгуірмен жылдам жүзі де, баяу жүзу де оңай болғандықтан алдын ала белгіленген қашықтық та ештеме болмай қалған. Сілден соң-ақ алдарынан кезіккен биік тау-жотаныңүсті жағынан жүзіп өткеннен кейін алып теңізжұлдызандай етіліпжасалынған суасты үйі – сүңгуір кемесі көрінді. Оның төңірегінде жүзіп жүрген сүңгуір кемелер де көп. Олардың қозғалтқыштарынан тараған дыбыстар да айналаны дүрліктіргендей болады. БұлЖер түрғындарыныі әлі де болса кеәбір сүңгуір кемелердің қозғалтқыштарын дыбыссыз ете алмағандарыныңбелгісі ед. Өздері ғарыш кемелерінің де, сүңгуір кемелерінің де қозғалтыштарын әлдеқашан дыбыссыз еткен. Сондықтан әрқайсысынан тараған жарық сәулелері болмаса, он екі сүңгуір жүзеп келе жатыр деп ешкім де ойламас еді.
Он екі сүгуірдің акванавттарының алдарына қойған мақсаттары теңізжұлдызандай әдемі болып көрінген суастыүйі – сүңгуірді сыртынан бейнефильмге түсіруді бастап та кетті. Тек сыртын емес, оған қатты жақындамай-ақ, ішіне крімей-ақ бар көрінісін бейнетаспаға түсіріп алудың да мол мүмкіндігі бар еді. Ал оның ішіндегілер суасты үйі – сүңгуірдің іші-сыртын да, өздерін де алыстан бейнефильмге түсіріп алады деп еш ойлмайды. Келгендер айнала көріністерді де бейнекамераларына іліктірді. Одан кейін суастыүйі – сүңгуірдің ішкі жағын алыстан түсіруге кірісті. Бірақ осы кезде ондағылар да пенде болғандықтан өздеріне қарай жүзіп кележатқан он екі бірдей жарық сәулені байқап, барлаушы әмбебап сүңгуір кемелермен олардың алдарынан жүзіп шығуға дайындық жүргізді. Оны сезген бейтаныстар өздерінің ғаламшарындағы орталықпен, шаһардағы ел басшысымен бейнебайланыс арқылы байланысып, жағдайда айтты. Оның дажаман ниеті жоқ-ты. Сондықтан ел басшысы акванавттардыңЖер тұрғындарымен жүздесіп, іілдесулеріне ниетті болды. Соның артынша он екі сүуірден суастыүйі – сүңгуірдегілерге қарай теңіз ережесіне сай белгілер берлді. Бұл ережелердіжұлдыздыжүйеден келгендер әлдеқашан біліп алған. БұлЖер акванавттарыныңжүректерін жылыта түсті.
Қоршаудағыкеме
Бұл кезде Есенмұрат бастаған акванавттар тобы да бейтаныс сүңгуірлермен кездесуге қызу дайындық жүргізіп жатқан.Мұхит суының тереңінде күтпегенжерден пайда болған он екіжарық дене ғалым-акванавттардың қай қайсысын да ойлантқан. Мұндайда ақыл да, батылдық пен тапқырлық та қажет. Есенмұрат қанша дегенмен бұрынғығарышкер болғандықтан қай нәрсеге де ғарышкерлік тұрғыдан , әлемдік, Ғаламдық тұрғыданқарайды. Егер осы тұста ғарышкерліктен тәжірибесі жоқадам болса, бәлкім, әлгілер өздерінежақындаған бейтаныстардыЖер шарындағы дамыған елдердің бірінің сүңгуір кемелеріне санап қойған болар еді. Әрі мүлдем басқаша ойламақ та. Ал Есенмұраттың шешімі мүлдем бөлек. Өздеріне қарайжақындағандардың Жер тұрғындары емес екендерін де бірден сезген. Суастыүйі – сүңгуірдегі шетел акванавттары да Есенмұраттың мұндай көрегендігі мен тапқырлығына қайран қалған. Енді қанша қайран болса да, бұрынңы ғарышкердің айтқаны мен жасағанын мойындағаннан басқа ештеменің жоқ екеніне көздері жеткен.
- Мұхит суының тереңіне шығуды тездетелік! – деді әлденуақытта Есенмұрат үлкен экраннан анық көрінген он екі жарық денеге қадала қарап отырып.
- Мұхит суының тереңіне шығуға барлық барлаушы әмбебап сүңгуір кемелер дайын! – деді Сағынғали Есенмұратқа, содан соң басқаларға көз тастап қойып.
Бұл мәліметін басқалар да мақұлдаған, Суасты үйі – сүңгуірінің ішінде қалатындар әуелден белгілі еді. Олар бірден дараланып шыға келген. Өткенжолы құпия кеңістікке аттанғандар бұл жолы ла сапарға шығады. Онда бәрі де кеңжатқан далаға барлаушы әмбеббап сүңгуірлерін қала, өзен, мұхит жағалауына қондырып,олардан алтыжұп адамды алып келген еді. Енді сондай әрекеттің керісінше болмауына кім кепіл. Есенмұрат осы жағын да ойлаған. Мұндай сапарда ондай нәрсені сезіктенбеуге болмайды.Олүшін ешкім де айыпталмайды. Мұндайжауапты сапарда қайсыбір нәрсеге де байыппен қарау ләзім. Есенмұрат енді мынажағдайда қанша тәжірибелі бола тұрса да іштей қатты толғанды. Мына суастыүйі – сүңгуірден шығып, бейтаныс он екіжарық денеге жақындау да күрделі әрекет. Сондықтанбұл сапарға тексу астыүйі – сүңгуір кемедегілер ғана емес, Жер бетіндегі осы мұхпт суы тереңіндегі зерттеушілерді бақылауорталығындағылар да мықтылап қолға алған. ЕндіЖер шарындағы барлық ғылымиорталықтардағылар да бұл оқиғаны қалт жібермей қадағалауға кіріскен.
- Бізмұхит суы тереңіндегі суастыүйімізге – сүңгуір кемемізгежақындап жүзіп кележатқан он екіжарықденеге қарай аттанып барамыз! – деп мәлімдеді Есенмұрат суастыүйі – сүңгуір кемден шығарда, - алдымыз әзірге белгңсіздік. Суастыүйімізді – сүңгуріміздіжан жақтан қоршаған жарық денелердің қайдан келгендерін жобамен бағдарлауға болады. Олар құпия кеңістіктегі ғаламшардың тұрғындары. Жарық сәулелерін шашқан он екі денеден өзіміздің теңіз ережелерімізге сай дабылдар мен белгілер берілуде. Біз ол дабылдары мен белгілерін қабылдаудамыз. Өзіміздің азаматтық міндеттеріміз бен парызымыздыұмытпаймыз. Оларменжақынжүздесіп, тілдесубасты міндетіміз. Суастыүйімізде – сүңгуір кемемізде олардың он екі адамы бар. Ол барша халыққа белгілі. Байқауымызша,жарық сәулесін шашып, суастыүйімізді – сүңгуірімізді қоршайжақындап кележатқандар сол он екі адамын іздеушілер. Ол енді оларменжүздесуден кейін анық болады.Оларменжақындаус кезінде анау-мынау бола қалса, біз жайлы толық мәліметтердісуасты үйінен – сүңгуір кемеден табасыздар.
- Сапарларыңыз сәтті болсын!Біз сіздердің әрбір әрекеттеріңізді мұқият бақылап отырамыз! – депжауап берді Жер бетіндегі өздерінің ғылыми-зарттеуорталығындағылардың бірі.
- Бәрі де ойдағыдай орындалады! – сендірді өздерін бақылаушыларды.
Орталықтағылар бейнебайланысқа толық дайын еді. Ешқайсысынан да қарсы сөз, қарсы пікірайтылған жоқ. Әдеттегі, үйреншікті рәсім бойынша, бәрі суастыүйі – сүңгуір кемеде қалатындармен әскери тәртіппен қоштасып, төменгі қабатқа түскен. Онда өздерін күтіп тұрғаналты барлаушы әмбебапсүңгуір кемелеріне қарай бет алды. Оған бәрі мінгеннен кейін қарсы алдарынан айқара ашыла бергенүлкен дөңгелек қақпа арқылы мұхит суына шықты. Су астыүйі – сүңгуір кемеден шығаржердегі іштегі судысыртқа ығыстырыпшығару, ол ортаға қайта сутолтыружұмыстары өз тәртібімен орындалыпжатты. Оған аса ес аударған ғалым-акванавттаржоқ. Бәрінің ойлары көз алдарындағыон екі жарық денеде. Енді нағыз батылдық сезімдерін оятатын кез келген. Есенмұраткөмекшілерімен бірге өзі мінген барлаушы әмбебап сүңгуір кеменіңүлкен дөңгелек терезесінен мұхит суына көз салды. Сырттағықоршайжүзіп,жақындап келе жатқан он екі сүңгуірге өздерінің алтбарлаушы әмбебап сүңгуір кемесі тең емес. Оның үстіне, қоршаушылардың құпия істері де мол. Есенмұрат он екі сүңуірдің өздерін қоршауының себебін, олардың өздері барымталаған он екі адамының жоғалуынан екенін анық сезе түскендейболды. Мұны басқа ғалым-акванавттар да түсінген. Егер осы оқиға ашық далада, иә аспанда болса бір жөн, ал мынандай қараңғылық пен жоғары суқысымындабарлаушы әмбебап сүңгуір кемеменжүзіп кележатып, қарсы алдарындағыны айқындаудың өзі де екі есеге қиын.
Алты барлаушы әмбебап сүңгуір кеме су тереңінде жылдам жүзіпжеткенде, он екі сүңгуір де қорғанысқа көшіп, қоршау шеңберлерін ұллғайтты. Ол сүңгуірлердің шамдарынан тараған сәулелер де құбылмалы еді. Кейде олжарық сәулелер жылдам, орташа, баяулыпылдайды. Ал кейде әрбір сүңгуірінен шыққанжарық сәулелері бейнебір жеке-жеке айналып тұрған пәредейайналады. Сондықтан ол Есенмұрат бастаған ғалым-акванавттарға ерекше әсер де берді. Былайша қарағанда, олардың бұлжасап тұрған мәнерлері кейін қарай шегінуге, иә болмаса, шабуылжасауға, қорғануға дайындалып тұрған әлдеқандайжануар менжәндіктң әрекеттеріне де ұқсап кеткендей еді. Есенмұрат та, қарамағындағылар да ол құбылмалы жарық сәулелеріне мұқият қарап, сурет пен бейнетаспаға түсірімен болды. Тек өкініштісі, өздері сол он екі сүңгуірдің қоршауында қалғаны. Белгісіздіктің ортасында түскеннен кейін аяқ астында пәлендей шешім жасаудың өзі де қиын еді. Есенмұрат енді Жер бетіндегі өздерінің ғылыми-зерттеужұмыстарын бақылайтын орталықпен де, суасты үйінде – сүңгуірде қалғандармен де жиі-жиі бейнебайланысжасады. Мұндайкезде, ең бастысы, жаныңдағы адамның сезіктенгіштікбайқатпағаны. Сағынғали сондай дәрежедегі азамат еді.Есенмұраттың өзі де оны дұрыс таңдағанына іштей риза. Жанындағыжолдасы жасқаншақ болса, басшыныңтолқуы да күшейе түседі. Басшыға қашан да ақылды, батыл көмекші дос керек. Сағынғали өзінің сол дәрежедегі азамат екенін осыжолы да танытты. Достың досы да осындай қиындықта, гегімі қиын жағдайда айқындалады.
- Бізбөтен он екі сүңгуірідің қоршауында қалдық! Айналамыздабарлаушы әмбебап сүңгуір кемемізді жүзітіп шығып кететінашықкеңістік жоқ! Бөтен сүңгуірлерден тараған сәулелер неше құбылады!Солжарық сәулелерімен бізге әлдеқандай белгілерін беріп жатқан да сияқты! Әзіргебасқа әрекеттері байқалмайды! Өзіміз де енді әрекетімізді бастаймыз!Олардың басшысымен жүздесіп, тілдесуге қолымыздан келгеннің бәрінжасаймыз!
- Өтедұрыс! Шешімдеріңізді толық қолдаймыз!- дедіЖер бетіндегі өздерінің ғылыми-зерттеужұмыстарын бақылайтын орталықтан Ақжол Ертілесұрпағы.
- Түсіндік! Мол алғыстымыз! – деді Есенмұрат.
Енді алты барлаушы әмбебап сүңгуір кемедегілерге он екі сүңгуірдің бастысынаонымен жақын жүзіп бару баруғана қалған. ОЛ сүңгуірлер не бері емес, не әрі емес, қозғалыссыз тұрып қалған соң Есенмұрат алға қарайжүзукерек деген шешімге келген. Ал олшешімінқолдаудың өзі қиын еді қалғандарға. Өйткені, енді минуттан, тіпті секундтан соң не болып кетері де белгісіз. Соны ойлаған алты барлаушы әмбебап сүңгуір кеменің бесеуіндегі ғалым-акванавттар тіпті, бұл әрекеттен біржолата бас тарта да жазждаған. Оларды ондай шешімнен Есенмұраттың шешіміне деген сенімдері қорғаған. Ешқайсысықарсылық білдірмеді. Есенмұрат та енді қатайып кеткен. Осының алдында ғана суастыүйінің – сүңгуірдің «Бейтаныстар бөліміндегі» бейтаныстарданкөп нәрсені сұрап білмек болған. Бірақ ештемені де айтпаған олар. Біржағынан оларға да сеніге болмайтын еді мына жағдайда. Әкелінгендердің бәрі де қарапайым, мемлекет ісінен де, ғалым, құпия істермен де айналысып көрмеген адамдар. Осыжағынан келгенде, оларды күнәлаудың өзі де артық еді. Есенмұрат олардың бұлжайын толық түсінген. Бір мезетте қолға түсірілген бейтаныстардың бәрін барлаушы әмбебап сүңгуір кемелерге алуды да ойлаған Есенмұрат. Бірақ екі арада достық байланысы орнамай тұрып ондай қадамға бару ағаттық болмақ. Есенмұрат осы жағын ойлап тоқтаған.
Есенмұрат пен Сағынғали барлаушы әмбебап сүңгуір кеменіжылдамдаужүзітіп, қоршаған он екі сүңгуірдің ішкі жағынан бір айналып өтті. Олардың тағы да ешқандай қарсы әрекет байқалмады. Содан кейін Есенмұрат барлаушы әмбебап сүңгуір кемені олардың өзі «Бастаушысы осы-ау» деген сүңгуірен қарай бұрды. Сағынғалы бұл әрекеттен іштей қанша сезіктеніп отырса да еш сыр бермеуге тырысты. Адамның батылдығы да, өжеттілігі де осындайда байқалса керек. Есенмұратқа дем беріп, қатты қиналған тұстарында ақыл қосты.
- Бағытымыз дұрыс! – деді Сағынғали сәлден соң нық сөйлеп, - олардың осы бастаушы сүңгуіріне тура барайық! «Шешінген судан тайынбас» деген бар емес пе? Қорқып, кейін шегінержайымыз жоқ!Көздегенімізгежеттік!
- Бәрін де түсініп отырмын, Сағынғали,- деді Есенмұрат барлаушы әмбебап сүңуір кеменің алдыңғы дөңгелек терезесінен бейтаныстардың бастаушы сүңгуіріне қадала қарап отырып, - «Сақтықтақорлық жоқ» дейді ғой дана қазақ халқымыз!Сақтықтыұмытпайық!
Клгендердің бастаушы сүңгуірі әлі де қозғалар емес орнынан. Не кейін шегінбеді, не ілгері қарай жүзбеді. Мұны көргенқалған бес барлаушы әмбебапсүңгуір кемедегілер сүңгуірлеріносылай қарай жүзітіпала жөнеді. Албұл кезде Есенмұрат пен Сағынғали мінген барлаушы әмбебап сүңгуір кеме мен келгендердің бастаушы сүңгуірі бір біріне небәрі бірніші метрге дейін жақындаған. Сол кезде Есенмұрат алдындағы басқару тақтасындағыжыпырлаған көп түймелердің бірін оң қолының сұқ саусағыменжай ғана нұқыды. Артынша тақтаның дәл ортасындағы дөңгелек экранжанды. Экраннан қарсы алдарындағы бейтаныс сүңгуірдің ішкі жағы анық көрінді. Жақын қашықтықтағы қандай да бір дененің ішкі жағын қандай кедергі болса да ап-анық етіп көрсететін экранды күрделі құрылғысүңуір кемеде әуелден бар еді. Енді оны шындап пайдаланатын сәт те келген. Есенмұрат пен Сағынғали бөтен кемедегі бейтанысты анықтап көріуге кірісті. Оның ширақ қимыл-қозғалысынан өздірен де алдындағы экранынан анық көріп отырғанын түсінді екеуі. Бірақ одан еш сасқан жоқ. Сүңуірдегі бейтаныспен бейнебайланысқа көшудің әрекетіне көшті.Олардыңтүр-тұрпаттары да өздеріәкелген адамдардың түр-тұрпаттарынан аумайды екен. Пәлендей өзгерісжоқ. Есенмұрат солжағынан келгенде, кішкене болса да көңіл тоқтата бастады. Бейнебайланыс құралын іске қосып:
- Сіздер кім боласыздар?- деді.
- Біз осы мұхит суы тереңіндегі кеңістіктегі ғаламшардың тұрғындарымыз, - деді әлгілердің басшысы қазақ тілінде таза сөйлеп.
- Біздің ана тіліміздіжақсы біледі екенсіздер ғой. Қайдан келіп едіңіздер?
- Алысжұлдызжүйесінен.
- Ғаламдажұлдыздыжүйелер көп. Солардың қайсысынансыздар?
- ӨздеріңізЖетіқарақшыдейтін шоқжұлдыздың құрамындағыжұлдызжүйесінен.
Есенмұрат «Оның қайаймағынан?» деп тәптіштеп сұрағысы келді де, артынша ол ойымнан анйып, кідіріп қарлды. Бұлайайнуына себеп болған еркеше бір құбылыс еді.Мұндай құбылысты ешқайсысыешқашан көрмеген. Алғашқы тілдесулері бітісімен көз алдарындағы сүңгуір кеменің бір бүйірінен шағын шар бөлініп шықты. Уақыт өткен сайын бөлініп шыққан сүңгуірінен алыстай берді. Барлаушы әмбебап сүңгуір кемедегілер сілтідей тынып қалған. Есенмұрат пен Сағынғали да қапелімде не айтарларын да білмеген. Жарық шар сол жүзген бойыЕсенмұрат пен Сағынғали бар барлаушы әмбебап сүңгуір кемегежақындады. Сол мезетте бір ғажап көрініс те болды. Жарық шардың ішінде жаңа ғана тілдескен адам отыр. Ол қандай да бір сүңгуірдің ішінде отырғандай отырған жоқ. Тік тұрған бойықадам басып келеді. Қадам басқандажарық шар да ілгері қарай жүзеді. Адам баласы мұндай шармен тек мұхит суының бетінде ғанажүре алар еді.Ондай шарға ешкім де таңғалмас та еді. Ал мына мұхит суының тереңіндегі тас қараңы қысымыжоғары суда осылай жүрудің жөні мүлдем басқа. Табиғаттың адам игерген құпия сырлары аз емес. Мына көрініс соның бір айғағы екен.
Мұхит суы тереңіндегі қараңғылықта, жоғары суқысымында өзін қоршаған жарық шардың ішінде осылай емін-еркін жүріп кележатқан адам бақылаушыларғаенді шамалыүрей де тудыра бастағандай. Бірақ қанша дегенмен де ол акванавт емес пе? Осындай құпия көріністер мен құбылысқа таңданып отыра беруге болмайды. Адам баласының бір бірін осындай бір ойға келе қалмайтын көрініс, құбылысымен таңдандыратыны әуел бастан бар. Өздері құпия кеңістіктегі ғаламшардағы шаһар мен далалы жерлерден ұстап алып келген адамдарының бойларында дәл осындай таңғаларлық қаілттер жоқ еді. Мыналардың мына әрекеттері ақылға сыйғысыз.
- Мына адам осы жүрісімен шарымен бірге барлаушы әмбебап сүңгуір кемемізге еніп кетпесін! – деді Сағынғали Есенмұратқа бұрыла қарап.
- Келе берсін, барлаушы әмбебап сүңгуір кемемізге кіре берсін! – деді Есенмұрат өзінің батылдығын танытып.
Жарық шар ішінде алшаң басып кележатқан адам қазақ тілінде таза сөйлегенімен, түр-тұрпаты сұсты еді. Ендіжүзісәл де болса жылышырайланған. Бір қызығы, шардың төңірегінде тамшы сужоқ. Бейнебір салқын суоның қабырғаларындағы ыстықтан құрғап кетіпжатқандай. Сонысына қарағанда, мұның өзі де бір кіп-кішкентай ғаламшар сияқты. «Сонда бұларға ғаламшар жасап алу ештемеге тұрмайтын болғаны ма?» деп бір ойлап қойды ішінен Есенмұрат. Бұл көріністі тек екеуі ғана емес, суастыүйі – сүңгуірдегілер мен Жер бетіндегі өздерінің ғылыми-зерттеужұмыстарын бақылайтын орталықтағылар да қадағалаған. Сондықтан қатты толқуларына еш негіз жоқ еді.Жарық шар баяуқозғалуда. Бұл расында да бір ғажайцып көрініс пен құбылыс еді. Жарық шар Есенмұрат пен Сағынғали бар барлаушы әмбебап сүңгуір кемеге мейлінше жақындағанда оның айнала-төңрігіндегі сутез буланып, жоқболды. Енді міне, бәрі де мұхит суының тереңінде, қараңғылық пенжоғары су қысымында емес, құрғақдалада, жазық аймақта жүргендей сезінді өздерін Жер акванавттары. Енді ешқайсысына да сутереңіне түсуге арналған ешқандай комбинезон киудің қажеті жоқ. Жер кәдімгі жер, ауа кәдімгі ауа. Осылайша әп-сәтте мұхит суы тереңіндегі табиғат аясы дала таиғатының аясына айналған.
Сәлден соңжарықшардың соңғыжағында тағы бір жарық шар пайда болды.Ол баяужүріп келіп, мынажарық шарға қосылған кезде екіжұлдыз тұтасып кеткендейбір құбылыс болды.Тұтасүлкенжарықшарға айналды. Ол екіжарықшарменкелгендердің саныүшеуғана еді. Есенмұрат пен Сағынғали барлаушы әмебап сүңгуір кеменің дөңгелек есігін ашып, жерге түсті.Кәдімгі жер, кең дала, тау-төбе, көгілдір түсті аспан. Онда шамалы шарбы бұлттар бар. Осыдан сәл-ақ бұрынөздері көрген, өздеріне әуелден таныс мұхит суының тереңіндегі табиғат аясы. Тек құрғақ, сусыз кеңістікте. Алыстабиіктаулар көзге шалынады. Бәрі де шынайы, кәідмгі. Жер ғаламшарының геотарихында талай ғасырларда қалыптасатын табиғи өзгерістерді бұлар бір-ақ сәтте орната салған сияқты. «Бұлжарық дүниеде саналы адам баласынан жоғары тұратын ешкімжоқ шығар. Бұлардың он екі адамын бекер әкеткен екенбіз. Ал бұлар бізді әкетеміз десе, ештемеге де тұрмайтынымызайқын мына құбылыстан соң. Мынандай ғаламат суқысымыортасын құрылық әлеміне айналдыра салғанда адам баласынжоқ ету деген сөз бе екен, бұларға?» деп бір ойлап қойды Есенмұрат ішінен.
Сол кезде әлгінде ғана өздері тілдескен адам өзініңжүрісінжылдамдытып, барлаушы әмбебап сүңгуір кемеге, оныңжанында тұрған өздеріне келді. Екі арадағы тілдесуәрі қарайжалғасты.
- Біз сіздердің бізді зерттеп білмек болған әрекеттеріңізден толық хабардармыз, - дедісымбаттыжас жігіт, - тек біз оның сіздерге не үшін қажет екенін түсіне алмадық!
- Түсінбейтін ештеме жоқ, - деді оған Есенмұрат таңдана қарап тұрып, - Жер ғаламшарымыздың геотарихы мен адамзаттың даму тарихы осы мұхит суы әлемімен тікелей байланысты.Жер бетіндегі күллі тірішілі иелері осы суда пайда болып, құрылыққа шыққан. Сонаубір ерте замандағы кезеңдебұл мұхит суыныңорны құрылық болған. Сіздер бір сәтке болса да сол құрылыққа ораалғандай болып тұрсыздар. Біз барлаушы әмбебап сүңгуір кемелерімізбен сол өткен заманымыздаболған қалаларымыздың суастында қалған қалдықтарын іздеп тауып, зерттепжүргенбіз. Сөйтіп, жүзіпжүріп, сіздердің бізге құпия кеңістіктегі ғалмшарларыңызға, ондағы ғажайып қалаға тап болдық...
- Оны білеміз, - деді әлгіжігіт жаныдағы екеуге бұрыла қарап алып, - мұнда бізден бұрын да ғарышкерлеріміз келген. Енді біз келдік. Кемеміз – ғаламшар. Ғаламшар құпияларын біз әлдеқашан ашқанбыз. Ал мұхит суының тереңін зерттеуді ата-бабаларымыз әлдеқашаннан бастаған.
- Не үшін мына мұхит суының тереңін таңдадығыздар? Құрылығымызұнамады ма?
- Мұхит суының тереңі қашан да кең әрі тыныш. Құрылықтарыңызда құрылыстар мен техникалар көп. Ашықжерлер өте аз.
- Сонда, мына мұхит суының тереңіндегі қараңеылық пен жоғары су қысымы іздердің кеңістіктеріңіз бен ондағы ғаламшарларыңызға әсер етпей ме?
- Біз ұлы табиғаттың барлық дерлікқұпия-сырларын ашқанбыз. Тек онымызды кез келгенге жария етпейміз.
- Ал не үшін жұлдызаралық сапарда боласыздар?Өзжұлдызжүйелеріңіз қолайсыз ба?
- Бізде бәрі де жақсы. Солай бола тұра, осылайжұлдызаралық сапарға аттанамызжұлдызаралықкеме-ғаламшарымызбен. Ғаламды танып білеміз. Сіздер де мына өздеріңіз өмір сүрмейтін мұхит суының тереңін зерттеп жүрген жоқсыздар ма? Біз де солаймыз. Ғалам кеңістігі бізге тап осы мұхит суының әлеміндей көрінеді.
- Бізжақын танысумақсатында шаһарларыңыздан он екі адамды алып кеткенбіз. Онымызд айыпқа бұйрмаңыздар. Бәрі де дін-аман, бәрі де ғаламшарларыңызға қайтады.
- Оны білеміз. Тек сіздер біздің ғаламшарымыздағы тыныш өмірімізге араластыңыздар.
- Ол қателігімізді мойындаймыз. Біз сіздердісонау алысжұлдызды жүйеден кеме-ғаламшарларыңызбен ұшып келді деп ойлаған жоқпыз. ОсыЖер ғаламшарын топан су басқанда су астына кеткен қаланың тұрғындарына баладық. Соның дұрыс-бұрыстығына көзіміздіжеткізу үшін жасаған едік, бұл әрекетімізді.
- Онда түсінікті. Кешірімді, - дедіжігіт жанындағы екеуге тағы да бұрылып алып.
- БізЖер ғаламшарымыздың бүкіл геотарихын арнайы құралдарымызбен қысқауақыттың ішінде көре аламыз. Өткен тарихты көру, болашақты көруден әлдеқайда оңай ғой.
Есенмұрат осыны айтып, бір сәтке ойланып қалды. Сағынғали да мән-жайды әлі де түсіне алмай қарсы алдындағылардан көз тайдырмайды. Олар енді асыға бастаған. Көп сқөйлемейді.Сөзшілдікті қаламайтындары көрініп тұр. Осы аз ғана тілдесудің өзінде көп нәрсені аңғарған сияқты олар. Ғалым-акванавттар да сөзді доғаруға ыңғай танытқан.
- Біздің кездесу, тілдесуге бөлген уақытымыз бітті, - деді әлгілердіңәуелгісі.
- Түсініп тұрмыз. Уақыттарыңызды бөліп, бізбенжүздесіп, тілдескендеріңізге мол алғыстымыз! – деп, Есенмұрат мәдениетті түрде оларға ілтипаткөрсетті, - біз деуақытымызды сіздерге арнадық.
- Енді өдеріңіздіңбарлаушы әмбебап сүңгуір кемелеріңізге мініңіздер. Біз кейін қайтамыз.
- Жақсы. Адамдарыңыздыжақын арада апарып саламыз, - деді Есенмұрат.
Ғалым-акванавттар мән-жай түсінікті болған соң кейінбұрылып, барлаушы әмбебап сүңгуір кемеге мінді. Оның нығыз жабылатын дөңгелек есігін жапты. Артынша бір бірімен тұтасып тұрған екі жарық шар бір бірінен баяуажырай берді. Әуелгісі қара жер бетімен жылжып ала жөнелді. Соңынан екіншісі. Екіжарық шар өздерін күтіп тұрған жарық сіулесін шашқан сүңгуірлеріне барып енгенде, жаңа ғана құрғақ дала болып тұрған орта қайтадан мұхит суына толып, суқысымы жоғары қараңғы ортаға айналды. Енді барлаушы әмбебап сүңгуір кемеден шығудың өзі де қорқынышты еді. Арнайы комбинезонсыз, арқаға бекітілген оттегі баланынсыз әрекет жасауеш мүмкін емес. Есенмұрат пен Сакынғали да бірнеше минуттар бойы бейнебір түс көргендей күйде отырды. Бір біріне не айтып, өзгелерге не хабарларын да білмейді. Суастыүйі – сүңгуірдегілер мен Жер бетіндегі өздерінің ғылыми-зерттеужұмыстарын бақылаушылар болса да екеуіне сұрақтарынжаудыруда. Бірақ дәл қазір оларға нақтыжауап қайтаруға екеуінің мұршасы қалмаған. Барболғаны, қарсы алдарындағы әлгі сүңуірлерді бақылап отыр. Келіп кеткен екі жарық шардағы адамдар алдыңғы сүңгуірге енгеннен кейін айнала қоршаған он бір сүңгуір кеме қозғалып, түзген шеңберлерін кеңейте түсті. Содан кейін әрбір сүңгуірдің шамдары бірінен кейін бірі сөніп, көз алдарынан ғайып болды. Мұхит суының қараңғылығында ешқашан ештеме болмағандай көрініс орнады. Ғалым-акванавттар тіке суасты үйіне – сүңгуірге қайтты. Онда күтіп отырғандар бұлардың реңдерінің солғын тартқанын, аз ғанауақыттың ішінде осыншама шаршағандарын аңғарды. Дереу демалыс бөлмесіне апарылды. Қалған барлаушы әмбебап сүңгуір кемедегілер де демалуға асыққан. Әдетте, ғалым-акванавттардыңмұндай қатты қажулары мұхит суының тереңінұзақуақыт зерттегеннен кейін болатын.Алжұмбаққа толып бұл сапардыңжөні бөлек еді.
Жазықсыз жандар
Суастыүйі – сүңгуірдегі бейтаныстар көп нәрседен бейхабар еді. Солай жүріп бұл ерекше ортаға бой үйрете де бастаған. «Бейтаныстар бөлімі» әуелден жақсы жағдайластырылған. Соның өзі оларға көп демеу еді.Осыуақыт ішінде олар Жер бетінде де болып қайтты. Ондағы қым-қуыт бейтаныстарға өздерімен салыстырғанда өзгешелеу көрінген. Тек Жер ғаламшарының биосферасы мегн атмосферасынан пәлендей өзгешелікті көре алған жоқ ешқайсысы да. Өзгеріс болса, жер бетіндегі күллі саналы, санасыз тірішілік иелеріне қауіп төнбек. Соның бәрін зердделеген бейтаныстар соңғы кездері суастыүйі – сүңгуірдің барлық бөлімдерін аралап көруді әдетке де айналдырған. Қазақ тілінде еркін сөйлейді бәрі де.Дана қазақ халқына деген осындай құрметтеріне сай «Бейтаныстар бөлімі» мейлінше жаңартылған, күрделі құралдармен күнделікті қажетті заттарменжақсы жабыдықталған. Мұндай жаңартыулар біржағынан оларды Жер бетіндеұстауға болмайтындықтан туындаған. Олар қанша дегенмен де, Жер шары тұрғындарына әлі түсніксіз ортада ғұмыр кешеді. Уақыт өткен сайын бейтаныстардың өз елдеріне қайтуды ойлай бастағандары да байқалған. Кейбіреулері ондай ойларын ашып айта да бастаған. Ол ойларына ғалым-акванавттар көңіл аудармай жүрген жоқ. Мәселе, бейтаныстардыұзағырақ ұстап, олардан құпия кеңістік, ондағығажайып ғаламшардағы тамаша шаһаржайлы көбірек мәлімет алуда еді. Өкінішке орай, қолға түсірілген бейтаныстардың ешқайсысы да өздерінің тірішілік орталарыжайлы мандырып ештеме айта алмады. Олар да мына ортада түс көргендей жағдайда өмір сүруде.Мұнда келулеріне ешбіржазықтарының жоқ екені де белгілі. Күні кешегі он екіжарық сүңгуірдегілермен кездесіп, тілдескенге дейін де бұлардан ғалым-акванавттар ештемені сұрап біле алмаған. Олардың мінез-құлықтары да, сөйлеу мәнерлері де басқаша болатын.
Дегенмен де, өткендегі мұхит суы тереңіндегі он екі сүңгуірдегілермен кездесу мен тілдесуЕсенмұрат пен Сағынғалиға терең ой салған.Құпи кеңістіктегі шаһарға, оның тұрғындарына қарап, «КәдімгіЖер ғаламшарындағыдай өмір, онда да» деп ойлауға да болар еді.Бірақолардың басшылықжайының мүлдем өзгеше екені аян болды.Тек Есенмұрат пен Сағынғалиемес, бұл оқиға Жер ғаламшарындағы барлық дамыған елдердің ғалымдарын да ойлантты. Есенмұраттың да енді қолда барға айрықша көңіл аударуы содан. Ол енді жанына Сағынғали мен басқа да ғалым-акванавттарды алып, «Бейтаныстар бөліміндегі»жазықсыз жандардға келген. Өткендегіден басқаша ой-мақсатпен кірген ол бөлімге. Өйткені, олар мінез-құлық, ой толғамдарыжағынан Жер тұрғындарынан еш аумайды.Киім киістері де солай. Сөйлеумәнерлерінде шамалы айырмашылық болғанымен, мінез-құлықтарында көп айырмашылық байқалмады. Жер тұрғындарынаұқсайтындарыбайқалып та тұр.
Кейінгі зерттеулер мен олардан алынған мәліметтер мұхит суытереңінде қалған қала тұрғындарының кейбірінеұқсайтынын, өмір тарихтарының да соғанжақын келетінін айқындап берген. Теколардың ой-жүйелері, өскен орталары да басқашалау сияқтанып тұрады. Осыжағынан келгенде, оларға күмәнданып қараудың мәнісі дежоқ еді. Ғалым-акванавттар келгендерге айрықша көңіл аударып, олардың әрбір сөздеріне ден қойған болатын. Енді бүгін Есенмұрат осы «Бейтаныстар бөліміне» асығып келгенжанындағыларымен бірге.Ондағңы басты мақсаты да олармен жақынжүздесі, тілдесу. Ішкі құпи-сырларын аша түсу. Бүгінде адам баласыныңішкі ойын оқып беретін күрделі құрылғылар аз емес. Солай бола тұрса да, адам баласы миындағы мәліметтерді ашу ісі толық ашыла қоймаған. Әйтпесе,қолға түскенжазықсызжандардыңішкісырлары әлдеқашан анықталған болар еді. Есенмұрат бастаған бір топ ғалым-акванавттар «Бейтаныстар бөліміне « кіріп келгенде, олардың әрқайсысы өздерінің күнделікті істерімен айналысыпжатты. Есемұратжақынжүздесіп, тілдесуге олардан жастары жиырма мен отызжас аралығындағыжас жігіт пен қызды таңдады. Ол екеуін арнайы жабдықталған бөлмеге шақыртып, кең отырып әңгімелесуге кірісті.Екеуінің де бастарына арнайы желілерді бекітіп, миларындағы құпия сырларын қосымшажазып отыратын күрделі құралдарға қосты.
Есенмұрат әуелі жігітті сұраққа алды. Ол алғашында Есенмұратқа қадала қарапүнсіз отырды да, сәлден соң өзін еркін ұстады.Ойын да анық жеткізді.
- Ал, жас жігіт, нешеж№астасың? – деді сәлүнсіздіктен кейін Есенмұрат.
- Жиырма екідемін, аға, - деді қазақша таза сөйлеп.
- Қандай мамандықтыұнатасың?
- Сү.ңгуірболуды, - деп қысқажауап бердіжігіт.
- Өзіңнің мынандай мұхит суының тереңінде, жоғары суы қысымы ортасында екеніңді сезесің бе?
- Жоқ. Онша сезінбеймін. Мұндағы орта маған тап құрылықтағы орта сияқтанады.
- Қай ғаламшарда, қай шаһарда дүниеге келдің?
- Оны білмеймін.
- Қайда сапар шеккеніңді білесің бе?
- Кеме-ғаламшарда болғанымды, оның осы Жер ғаламшарының мұхитына қонғанын білемін. Онан кейіндауыл соқты. Кеме-ғаламшарымыз су бетіндегі толқындармен алысқандай қатты шайқалды. Шағын ғаламшарымыздың бар жағына су төгіліп жатқандай болды. Шаһар тұрғындарыныңшулағандарын естідім. Жастармен бірге өзім де айқайлағанмын. Сол кезде мына сүйген қызым қолымнан ажырап кетті. Содан кейін өзімнің де не болғанымды білмеймін. Бар дүние әлемі бейнебір көз алдымда айналып-төңкеріліп баражатқандай болған. Содан бір кезде ғаламшарымызмұхит суының тереңіне қарай бете берді.
- Онан кейінгі жағдай болса да есіңіздежоқ?
- Өзі де солай...
Қыз да осыны айтты. «Бейтанысбөлмедегілердің» бәрінің де тап сондай бір түсніксіз қатерді бастарынан кешкендері айқын болды. Қай қайсысының да мінез-құлықтарыныңЖер адамдарына тән екені байқалып қалады әркез. Жер ғаламшары жайлы көп нәрсені білетіндері де көрініп тұр. Ғалым-акванавттар осыған да қуанды. Есенмұрат та соңғы күндеорі осы бөлімге келуінжиілеткен. Бейтаныстардың қай қайсысы да көрген-білгендерінұзақ әңгімелейді. Текқойылған сұрақтарға бергенжауаптары ғалым-акванавттарды кейде қанағаттандырады, кейде қанағаттандырмайды. Бәрі де өздерінің сол бір оқиғаны бастарынан бірге кешкендерін сезеді. Осыдан көптегенжылдар бұрынмұхит суы бетіндежұзіп кетіп баражатқан бірнеше кемелердің із-түзсізжоғалып кеткені адамдардың саны да көп емес еді. Енді мына оқиғаға байланысты олардың түрлері де, туылған,. Өскенжерлері мен қызмет орындары да белгілі бола бастаған. Сондықтан бұларды «Бейтаныстар бөлмесіндегілер» деп бөліп айтуда қиын еді. Сол себепті де бұларжайлы Жер ғаламшарындағы осы саламен айналысатын ғалымдардан өзге ешкім де білген жоқ. Есенмұрат та, Сағынғали да, басқалар да отбасыларына да айтқан емес. Алжазықсызжандардың дажағдайын түсінуге болатын еді. Ең бастысы,өткен кездесудегібейтаныс акванавттардыңбұларды қайтаружөнінде талап қоймағандары еді. Бейтаныстардың өздерінің де ешқайда барғыларыжоқ. Естерінде ештемежоқ болса да, мына ортаның өздеріне қаттыүнайтынын білдіреді. Қазақ тілін тез үйреніп, таз меңгеріп кеткендері де содан. Бейнебір осы Жер ғаламшарындағы қалалардың бірінде дүниеге келген адамдардай. Тек көп нәрсені естеріне түсіре алмайды. Қандай дүние әлемінен қандай дүние әлеміне көшкендерін де ажырата алмайды. Оны Есенмұрат та, Сағынғали мен басқа ғалым-акванавттапр да іштей сезіп тежүр. Күн өткен сайын бетаныстардың мінез-құлықтары да түзеле берген. Күнделіктіәңгімеден құпия кеңістікжөнінде азғантай болса да мәлімет алуға да болар еді олардан. Өйткені, көп құпияның кілті де соларда. Бейтаныстардың көпшілігінің әңгімелерінің көбі дерлік Жер ғаламшары тұрғындарынң әңгімелеріне өтеұқсас келеді. Айтқан әңгімелерінде Жер шарындағы өміргеұқсайтын көптеген көріністер де байқалады. Тек нақты емес.
Өткенжолғы кездесуден кейін, неге екені белгісіз, бейтаныс акванавттар тым-тырыс қалған. Ешқандай белгі де, бейнехабар да болған жоқ олардан. Бұл Есенмұрат бастаған ғалым-акванавттарды кәдімгідей алаңдатқан. Оған тағы бір себеп, суасты үйі – сүңгуірдегіоттегі де, азық-түлік те азайып барады. Оны толықтыруүшін сырттан көптеген жүксүңгуірлері келмекеді. Ол да ұзай бастаған. Енді ойланатын, толғанытын нәрселер көп ғалым-акванавттарға. Ал ең бастымақсаттарықұпия кеңістіктіңсырын ашу.Егер Жер ғалымдары ондай ортаныжасай алар болса, онда мұнда көптеген өзгерістер орын алмақ. Онда мына суастыүйі – сүңгуірде ешқандайоттегінің де, азық-түліктің де қажеті болмайды. Енді басшыға ойлайтын да, жасайтын әрекетте көп. Бейтаныстармен әңгімелесубарысында біраз нәрсеніңұшы ашылғандай болғанымен, олардың сана-сезімдерінің өздерінен көп төмендігі кедергі болғандай еді. Осыжағынан келгенде, ғалым-акванавттарды әлі алдарында қыруар жұмыстар күтіп тұрды.
Келесі біржұппен әңгімелесуі барысында тағы біршама жаңалықты біолген. Олар бейтаныстардыңжасыжағынан ең үлкендері еді. Заңды ерлі-зайыпты. Көптеген жылдар бірге тату-тәтті ғұмыр кешкендері де көрініп тұр.Еңбек демалыстарын алғанда жұлдызаралық кемелермен саяхаттарға да шыққан. Тек екеуі деқай кезде, қалай қарай сапар шеккендерін, қай кезде, қай сәтте мұхитсуцында қатергеұшырағандарын айта алмайды. Сонысығалым-акванавттарды қинады. Есенмұрат сонда да ол екеуіне түрлі сұрақ қойуын тоқтатқан жоқ.
- Сіздерге бұл ортаұнай ма?
- Ұнайды, әрмие, - деді әйел кісі.
- Қашан, қай жерде дүниеге келдіңіздер?
-Ол есімдежоқ, - дедіер кісі.
- Ал сіздің ше? – деп Есенмұрат әйел кісіге бұрылған.
- Менің де есімдежоқ, - депәйел кісі әрі қарай сөйлеп кетті, - білетінім, мен тамаша табиғат аясында өстім. Мына суастыүйі – сүңгуірдесол табиғатқа ұқсас бөлім бар. Есейіп, отбасын құрғаннан кейін мына еріміз екеумізжұлдызаралық саяхатқа шығып жүрдік.
-Жалпы, маған мұхит суының әлеміұнайды, депжалғады әйелінің сөзін ер кісі, - ержеткен соң оқуға түстім, оны бітіріп, қызметкен тұрдым, мынажүайыма үйлендім. Екеуміздің мінез-құлқымыз бен өмірге деген көзқарастарымыз бірдей болып шықты. Жұлдызаралық саяхатқа құмар болдық. Сондай бір сапарымызда ғеме-ғаламшарға айналдырылған шағын ғаламшардағы шаһарда тірішілігімізді жасап келе ж№аттық. Кеме-ғаламшар осы Жер ғаламшарыныңүлкен мұхитысуымен жанасқаннан кейін дауыл көтерілді. Бұрқансу толқыны кеме-ғаламшарымызды допша тербетті. Бізтұорған үйімізге ендік. Барлық тұрғындар да соны жасады. Дауыл көпке дейін басылмады. Кеме-ғаламшарымыз да теңселумен болды. Содан бір кезде кеме-ғаламшарымыздыңмұхит суының тереңіне қарай бата бастады. Бірақ бірешқандай суды, ешқандайсу қысымы мен қараңғылықты сезбедік. Тек одан кейінгісі бізгежұмбақ болып қалды.
- Ал біз сіздерді алып кеткен сол ғаламшарда қанша жыл ғұмыр кештіңіздер?
- Дүниеге келгеннен осыжасымызғадейін сонда өмір кештік, - деді әйел кісі.
- Жастықшақтарыңыз да сонда өтті?
- Болса да, - деді ер кісі.
- Ал сіздіңендігі жағдайыңыз қалай? – деді енді Есенмұрат әйел кісіге бұрыла қарап.
- Айтарлықтай.
- Мына ортажақсы ма, әлде келген ғаламшарларыңыз жақсы ма?
- Қаншажақсы болса да, дүниеге келген, өскен орта ешқашанұмытылмайды ғой, - деді ер кісі сәл күмілжисөйлеп.
- Оны түсінемін, - деді Есенмұрат жеңіл күрсініп, - қай қайсысымыздың дүниеге келген, өскен ортамыз қашан да ыстық болады ғой. Бізосы суасты- сүңгуір кемеменмұхит суыныңкеңічстігінеұақуақыт осындайғылыми-зерттеужұмыстарынжүргіземіз. Сондықтанмұнда әрқайсысымыздыңдүниеге келген ортамызды көзге елестететін бөлімдер мен демалатын орман бөлімібар.
- Айтыңызшы, сіздер бізді мұнда неүшін алып келдіңіздер? – деді Есенмұраттың сөзін мұқият тыңдап болған соңа ер кісі.
- Сіздерменжақынжүздесіп, танысып, осылай еркін әңгімелесуүшін, - деп жымияды Есенмұрат.
- Мұнда бізқаншауақыт боламыз? – деп сөзге араласты әйел кісі.
- Ол өздеріңіздің ынта-ықыластарыңызға байланысты,- деді Есенмұрат, - қаласаңыздар, осындатұра бересіздер. Қайтқыларыңыз келсе, бізге әзірі құпия кеңістіктегі ғаламшарларыңыздағышаһарларыңызға қайтасыздар.
- Бізге осы орта көбірекұнайды, - деді ер кісі.
-Оны біз де сеземіз. Сонда бұл орта сіздерге несіменұнайды?
- Соны өзіміз де білмейжүрміз, - деп әйел кісі еріне қарап қойды, - мұндаазғанауақыт болсақта, бауыр басып қалдық. Келген ортамыз енді бізге бөлен сияқтанады.
Осы соңғы сөз Есенмұрақа ой салған. Сөйлескендерінің бәрі де осыортаныұнататындарын айтты.Қайқайсысының бойында дасуасты үйі – сүңгуірге тәнтә. Бәрінің де осы ортада қалғысы келетін ниеті айқындала түсті бұл әңгіме барысында. Тек Есенмұрат пен Сағынғали емес, мұндағығалымдар мен шетелдік ғалымдар да бұл әңгімелерге ерекше көңіл аударған. Адамдардыңтүр-тұрпаттарында, мінез-құлықтарында бір ерекшеліктің бары әуелден-ақ байқалған. Енді олар мұнда болған азуақыттың ішінде көп нәрсе түсінікті де болды. Есенмұрат пен Сағынғали да, басқалар да бейтаныстармен әңгімелесуден бір жалыққанжоқ. Кездесулер мен әңгімелесудң бәрі де арнайы бейнетаспағажазылып алыныпотырылды. Жер бетіндегі ғылыми орталықтардағы ғалымдар дамұнымұқият қадағалаған. Келегендердің бәрі де өз орталарынан гөні осы ортаны ыстық санайтындарын, тіпті, қажетжағдайда Жер бетіне шығып, ондағыв елді мекендерге орналсқылары келетіндерін дежасырмаған.
Бейтаныстармен әңгімелесубарысында түрлі бейнефильмдер де көрсетілген. ОндаЖер шарының барлық аймақтары қамтылған болатын. Ол аймақтардың кейбірі бейтаныстарға етене таныстай болып көрінген. Кейбіреуіоны көргенде көз шараларына ыстықжас та үйірген. Естерінде көп нәрсе сақталып қалмаса да, біраз әңгіменіңұшын да шығара бастаған. Қысқа мерзім ішінде көп нәрсенің ашылуы ғылымныңүлкенжетістігі еді. Ал Жер шарындағы қарапайым халық болса да бұл оқиғалардан бейхабар еді. Ешкім ештеме білгенжоқ. Баршахаолық өз тірішіліктерін әдеттегіше кешіпжатты. Есенмұрат мәліметтерін көптенжинап, кезекті қысқа еңбек демалысына дайындалды. Демалыссыз ешкім де еңбек ете алмайды. Адам организмі темірден жаралған емес. Қажиды. Адм баласы өзін өзі күте білгенде ғана көздегеен мақсатынажетеді. Оны көптеген ғұлама ғалымдар айтқан. Есенмұрат сондай ғибратты сөздерді әркез есіне алады. Сондай ғибратты сөздерді өміріндежүзеге асыруы арқасында Есенмұрат ғылыми ізденістерінде көпжетістіктергежетті. Енді қысқа мерзімге демалысқашығудіжөн көрген. Ғылымижұмыстарын реттеп, ғажайып ғаламшардан әкелінген бейтаныстармен көп әңгімелесіп, қажетті деген материалдарды алған соң демалудыңжөні де бар еді. Мұндайда ғалым-акванавттардың бәрі де Есенмұратпен тығыз бейнебайланыста болады. Ертерек елмен, ондағы отбасыларымен бейнебайланысжүйесі арқылы жұздестіріп, тілдестіруге тырысады. Есенмұрат та енді өзінің туылған ауылын есіне түсіретін тамаша ортағабаруға асыққан. «Бейтаныстар бөліміндегіле» де,бостандық берілген.Тек оларға кейбір бөлімге кіруге рұқсат берілмеген. Өйткені, ол бөлімдерде бейтаныстарға түсініксіз күрделі құралдар мен жабдықтар бар. Ғалым-акванавттар сол жағынан сақтық жасаған. Негізгі құпия бөлімдердің есіктерінжауып тастап, «Бейтаныстар бөліміндегәілердің» оранжереяға барғандарын қалаған. Олар ғалым-акванавттардың айтқандарын екі еткен емес. Еңұнамды жағы да сол еді.
Таяғанмерзім
Уақыт өткен сайынЕсенмұраттың отбасындағы өмір көңілсіздене берген. Әкесіз өткен өмірдің көңілсіз болатыны отбасының әрбір мүшесіне түсінікті еді. Есенмұрат осы кезге дейін талай-талай ғарыштық сапарларды басынан кешсе де,бүгінгідегідей сапарды ешқашан көз алдына елестетіп көрмеген. Мұхит суы тереңінің атымұхит суының тереңі. Оның қатері ғарыштағы сапарларынан да қатерлі болып шықты. ОныүйдегіНұрайна да, Ыспандияр мен Сандуғаш та түсінген енді. Нұрайнаның ертеде мұндай іш пысарлық нәрсені аңғарып, сезінбегені балаларыныңжастығынан екен.Анаусымен де, мынаусымен де алысып, анаған-мынағанжүгіріпжүріп, таңның атқанын, кештің батқанын да білмепті. «Ғарышкер отбасы» деп мемлекет қандайжақсылықжасаса да, отбасының көкейкесті мәселелері толыпжатады. Соныорындаймын, соны бітіремін дей-дейуақыттың қалай өткенін байқамай да қалады.
Ал бүгіндегіжағдайлары мүлдем басқаша. Аналық құрасағынан шыққан перзенттері өзіменүлкен кісілердей әңгімелесіп, ой бөлісіп, сар ашысып отырған кезде кейде Есенмұраттыңжоғынде білдірмейді. Қызы өзінің орнын басса, ұлы әкесінің орнын басқандай. Қазақхалқының санына қосылатын үшінші, төртінші перзентті дүниеге әкелуде Нұрайнаның ойындажоқ емес-ті. Тек осындай жағдайлар ол ойына бөгеуболғандай. Өздерінің мұндай отбасы, мұндай мам андықтың иелері болғандары мақтаныышеткенімен, екіншіжағынан іштей өкініп та қалатыны бар. Сырт адамдар болса да бақыттыотбасы деп санайды. Ал өздерінде ондай бақыттылық сезілген емес. Күнделікті күйкі тірішілік, ерін ұзақ ғарыш сапарына шығарып салу, сарыла күту. Рас, ерінің Жер шарыхалқына мәшһүр атақ-даңқы бар. Бәріжеткілікті. Отбасыталайрет бейнефильмге түсіріліп, телеарналардан дүйім елге көрсетілді.Сол телеарналардың тілшілеріүйге келіп, өздерінен сұхбат алғандабіржасап қалмаушы ма еді. Оны көріп, өздерінің отбасындай дәрежегежетуді іштей арман етіпжүрген адамдарқаншама. Ондайды естігенде болса да, көңіл-күйлері біраз күнге дейін көтеріңкі болады. «Біз сіздерді стереотеледидардан көрдік. Сөздеріңізді естідік»деген көрші-қолаң, дос-жарандар мен туыстардың сөздері неге тұрады.Ондай кезде де мерейленіп қалатын. Сөйтіп, біразуақыттары өз белгісін бермей өте шыққандай еді-ау.
Енді сол бақыттылықтың лебі басылғандай. Өздерініңжетістктері мен дәрежелерін айтатындар да азайған. Қайтажанданып, қайта елге көрінбесе, отбасыныңбірте-біртеұмытылып келуі де ғажап емес екен. Кейбір атақтығалымдардың жазған ғылыми еңбектерінен гөрі өздерін насихаттауға тырысатындары содан екен. Мұндай насхиатшылықақын-жазушылардың кейбіреулерінде де бар. Ал ондайларға Нұрайна көңіл аударған емес. Өзін өзі насихаттап, билігі болса, билігін пайдаланып өз атын ана жерге де, мына жерге де жапсыра берген адамнан жек көрсетіні жоқ Нұрайнаның. Өздерін талай рет телеарналардың студияларына да шақырған. Сонда да қарапайымдылық пен ынсаптылық сақтайтын. Бірақ ондайұсыныстардан бас тартқан емес. Әйтпесе, «Ғарышкер Есенмұраттың әйелі Нұрайна телеарна тілшілерінің өтініштерін қабылдамай тастаптыә деген оғаш сөздер тарамақ елге. Жалпы, Нұрайна өзгеніңжеткенжетістіктеріне қуанбаса, еш қызғанған емес. Тек онысын біреулер түсінеді, ал енді біреулер түсінбейді. Кім не десе, ол десін, Нұрайнаның ешкімменжұмысыжоқ, ері жоқта да үйінің тірішілігімен әлек болыпжүреді. ТекЕсенмұратұзақ сапарда болған кездерінде бейнетелефонның қоғырауы да саябырсиды. Олда, қанша дегенмен де, адам психологиясына әсер етеді. Нұрайна көп балалы отбасында өкендіктеноңашалық өміржат. Қашан да, қай кезде деүй-ішінің абыр-сабыр болып жатқанын қалайды.
Бүгін Нұрайна ерте тұрған. Көңілі сергек. Жұмысына дауақытында барған. Үйіне қайтаржолында дүкенге соғып, азық-түліктерін де алған. Енді қызы Сандуғаш та баяғыдай емес, өзіне көп қолғабыс етеді. Шаршағанын сезе қалса, шыр-пыр болып, анау-мынаужұмыстың бәрін жасайды. Ал өзінің ойы талайжерде. Кейде терең ойға беріліп, ері кеткен мұхит суыны әлемін шарлап та кетеді. Оған барып қайтса да, көп нәрсені біле алмағанына да өкінеді іштей. Суасты үйі – сүңгуірде болған кездері де енді тек бір елес сияқты. Бір қызығы, адам баласы су тереңінде, ал Балықтар құрылықта тірішілік ете алмайды. ҰлыЖ?аратушы осылайжаратқан. Рас, кейбір тірішілік иелері ғана қос мекенді. Олардыңтірішіліктері тексаналы тірішілік емес. Егер олар саналы тірішілік етесе, ондаотбасын құрып, су тереңінеүй салып, қалаға айналдырып, тірішіліктері қайнапжатар еді. Нұрайна үй тірішілігімен айналысажүріп, осындай ойларды да басынан кешетін. Алұлымен қызы сініе араласып, көмек көрсеткенде, кәдімгідей көңілі бөлініп, сергіп қалады. Жұмысынанүйіне келген соңұлы мен қызы жанына жақындағанда көңілі толқып, екеуіне ері мен өмірлері жайлы ұзақ әңгімелеп те кетеді.Отбасының иесіЕсенмұрат ғарышкер әрі акванавт болған соң әңгімелерінің негізгі бағыт-бағдары мен мән-мазмұны да соған қарай көбірек ойысады. Әдетте, адамдар ғарышты құрылықты ғаламшармен теңестірсе, енді өздері ғарыш кеңістігін мұхит суының әлемімен байланыстырады. Әңгіменің қызығына түскен кезде Есенмұраттың сондай мамандықты таңдағанына іштей ризалық білдіреді. Ал кейдетелеарналардан қатерліжаңалықтар айтылғанда, Есенмұратты енді бұдан былай мұхит суының тереңінежібермеугеуәде етеді іштей. Осылайша өтіп жатқан өмір.
Қалай дегенде де қиындықтың дәмін көбірек татқан Нұрайна. Күнделікті айналысатынүй тірілігі өз алдына, ірптестерінен, дос-жарандарынан естіитінжағымсыз сөздері тағы бар. Әркімнің өмір жайлы түсінігі әр түрлі. БіреуіЕсенмұраттың мамандықтарынжақтап сөйлесе, енді біреуі ондай мамандықтарға салқындау қарайды, үшінші біреуі мұндай мамандықтары бар адамды тіпті де құрметтемейді. Нұрайна ондай пікірлерге көңіл аудармауға, естімеуге тырысады. Сонда да «Таяқ еттен, сөз сүйектен өтеді» деген қазақ мақалын есіне алғанда терең ойға кетеді. Ондай-ондай сөздерді айтқандардың көпшілігініңкейде әдейі қызғанышпен шектен шығып кетіпжататынын да аңғара бермейді. Нұрайна жас бала емес. Бәрін де іштей-сырттай пайымдайды. Оңашалықта ой елегінен өткізеді. Дұрысын қолдайды. Бұрысын тыңдамайды. Соның өзінде де кейдеіштей толқып, ренжіп те қалады. Ондай көңілсіз, қатты ренжулі сәттеріндеұлы да, қызы да шыр-пыр болып, араға түскендей, өздерінше есейгендей сыңай беріп, өзіне ақыл-кеңес айтады. Есенмұратсыз күндері осылайша бірде көңілді, бірде көңілсіз өтіп жатады.
Ендігі бір қуаныш пенүміт Есенмұраттыңмұхит суытереңін ғылыми-зерттеужұмысынан қайтар мезгілінің таяғаны еді. Олөзіүшін де, перзенттеріүшін деүлкенүміт. Соңғы кездері Нұрайнаның көңіл-күйі де көтерілген. Үй ішіндегі анау-мынаунәрселерді ретке келтіріп, үйтірлігіне қатты кіріскен. Кейдежұмысындаүлгере алмағанжұмысынүйге әкеліп тежасайды. Түнніңбір мезгіліне дейін отырады. Ұлы мен қызы ондайұзақ отырып қалған кездерінде кейде шыдамай келіп, демалуын өтінеді, кейде күтіе-күтеұйқтап қалады. Ондайда Нұрайна алдындағы ақ қағазымен оңашажүздесіп, ондағығылыми мәліметтермен оңаша сырласады. Сөйтіп,уақыт өтіп жатыр. Бүгін күні бойы сергекжүрген ол кешке де көңілді отырды. Ұлы мен қызыжасқсы ас дайындап қойғаннан кейін көңілі онан сайын орныққанай болған. Күні бойы кеңседе шаршағанын да ұмытқан. Әдетте, жұмысынан кешке келгеннен кейін кешкі асын ішуге де шамасы жетпей жатын бөлмесіндегі төсегіне жатып та қалатын. Ертеүйқтап кететін кездері де аз болған жоқ.
Оның бүгінгі көңіл күйі перзенттерін де сергектендіріпжіберген. Ыспардияр үнтаспаны құралға салып, қазақтың әсерлі әуендері мен әндерін тыңдап та тастады. Енді тіпті, бейнефильм көрулеріне де болатын еді. Нұрайна онан гөрі тағы да мұхи суы, оның таусылмайтын құпияларыжөнінде әңгіме айтуды қалады.Оны есіне түсірмейтін күні болған емес Нұрайнаның. Мұхит суыныңтереңіжөнінде әңгіме айтқаннан кейінүшеуі де кәдімгідейжеңілденіп қалады. Мұхит суының тереңіжөнінде әңгіме айта отырып, үй иесінің өзіменжүздесіп, іңгімелескендей де болады. Содан кейін олжайлы түсірілген бейнебайланысты күтеді. Оны күтудің өзі де бір бақытты сәт. Бүгіндегі бейнебайланыс та әуелдегідей ілсіз емес, ерекше күшейтілген. Бейнебайланыс құралының экраны да үлкен. Экрандағы бейне де мейлінше терең әрі анық. Көргенде экрандағыадаммен бетпе-бетжүздескендей болады. Сондықтан да әрбір бейнабайланыста Нұрайна ерінің шаршаған-шаршамағанын анық байқайды. Ал Есенмұрат қанша шаршап, қанша қажып тұрса да, «Мен шаршадым. Бұл ғылыми-зерттеуденжалықтым» деген емес. Онысын Нұрайнажақсы біледі. Бейнебайланыс экранында Есенмұратпенжүздесіп-тілдескен кезде көз шарасына еріксіз ыстықжас алады. Қатты толқиды. Бұл жолы да сондай бір сәтті күткен еді.
Кешкі астан кейінүшеуікеңбөлмеге өтіп, үкен экранды стереотеледидардың қарсы алдындағыжұмсақдиванға қатаржайғасқан. Экрандағы көріністер де бейнебайланысқұралының экранындағы көріністерден еш кем емес-ті. Осылай отырғанда, стереотеледидар дикторы өздері күтпеген біржаңалықты айтты. Ол жалпы елдегі, шетелдердегіжаңалықтарды қысқа-қысқа айтып өткеннен кейінғылымижаңалықтарға ойысқан. Диктор әдеттегідей әуелі Жер шарындағы, одан соң Күнжүйеміздегі зерттеліпжатқан ғаламшарлар мен қызықты қаситтері баржұлдыздар,жұлдызжүйелержөнінде қысқа айтып өииі. Ол ғылыми жаңалықтарды мұқият тыңдап, тып-тыныш отырған Нұрайна, ыспандияр мен Сандуғаш ара-тұра бір бірлеріне қарап қояды. Кенет диктор ешқайсысы күтпеген мынажаңалықты былай деп мәнерлей баяндады.
- Жер ғалмшарымыздың, жалпыжұлдызды әлемнің құпия-сыпоапы таусылған ба? Жақында ғана мұхит суының тереңінен адам баласының ойына келмеген құпия кеңістік табылды. Оныңортасында шағын тірішілікті ғаламшар бар болып шықты. Жер ғаламшарымыз қараңғы, суық ғарыш кеңістігінде ойыншықшардай әп-әдемі болып көрініп тұрса, мұхит суының тас қараңғы, әрі жоғары суқысымды тереңіндегі әлгі ғаламшар да дәл солай көрінеді екен. Бүгінде оны қазақ ғалым-ғарышкер әрі ғалым-акванавт Есенмұрат бастаған ғалым-акванавттар мен шетел ғалым-акванавттары мұқият зерттеуде. Оны тапқан да Есенмұрат бастаған қазақ ғалым-акванавттары. Шағын ғаламшар тірішілікті. Оның биосферасы да, гидросферасы мен атмосферасы да осы өзіміздің Жер ғаламшарымыздікіндей. Құрылығы да, мұхит суы да бар. Тұла бойында көптеген шаһарлар орналасқан. Тұрғындарының да Жеріміздің тұрғындарынан еш айымасы жоқ. Тек тілдері бөлек. Үй тұрғызумәнерлері де өзімізге ұқсас. Мәдени дамулары да бізбен шамалас. Әзірге, ғалым-акванавттар қолға түсірген бірнеше тұрғындарынан шамалы мәліметтер алынды. Ғалым-акванавттарымызөздерінің барлаушы әмбебап сүңгуір кемелеріменол ғаламшарды барнеше рет айналып ұшуы нәтижесінде анықтаған. Одан әкелінген он екі жұп тұрғыны бүгінде суасиы.үйі- сүңгуірде. Бейтаныстар шағын ғаамшардың түрлі аймақтарынан әкелінген. Ғалым-акванавттар олармен жиі-жиіжүздесіп, тіолдесіп, көп нәрсені анықтауда.
Осыдан кейін диктор басқа ғылымижаңалықтарға ойысып кетті.Үшеуі экраннан көз алмаған күде өздерінше ойға батып,үнсіз отырып қалған. Бұл жаңалық қай қайсысына да төтенше жаңалық еді. Есенмұраттың неден шаршап жүргені де енді түсінікті болғандай Нұрайнаға. «Есенмұраттыңүйге келетінуақыты да таяды» деп, күн санап тажүрген еді Нұрайна іштей. Енді мына күтпегенжағалықтан соң күнемес, сағат санауға тура келгендей. Жаңағыжаңалықтыңжалпыжаңалық емес екені де түсінікті болған. Құпия сыр мен қызық оқиғалардың бәрі де ғалым-акванавттардыі өздерінде екен. ОныНұрайнажақсы іледі де. Есенмұрат ғарыш сапарында болған кезде де осындай жалпы ғылыми жаңалықтарды тыңдайтын да, келгеннен кейін Есенмұраттан көп құпия-сырды білетін.Бұлжолы да солай болатын сияқты. Есенмұраттыңжағдайын да түсінуге болады. Бұл жолыол- басшы.Барлықжауапкершілік өзінде. Оның бұлжаңалықтыбарғанда да, бейнабайланыста да айтпауының мәнісі де енді түсінікті.
Ыспандияр мен Сандуғаш әлі де аң-таң. Жаңағыжаңалық осысәтке дейінгібар ой-болжамдарын шартарапқа шашқандай. Екеуі де бар болғаны анасына бұрыла қарап, сұрақтарынжаудыруға бекінген. Бейнебір Нұрайна көп нәрсені ішінде сақтайтындай. Нұрайна түгілі Есенмұраттың өзі де мұхит тереңінің бір құпия сырын даашқан емес. Ол құпия сыры таусылмайды да. Күн өткен сайын ашыла бермек. Нұрайна мұхит суының тереңінде болып тұратын түрлі құбылыстарды білетін. Оларжайлы талай-талай газет-журналдардан, кітаптардан оқыған, бейнефильмдерін де көрген. Мұхит суының тереңінде болып жататын оқиғалар қаншама. Сол мұхит суының толқынды бетіндетүріл сапармен, саяхатпенжүзіп кетіп баражатқан кемелер із-түзсізжоғалып кеткендері де бар. Жаңа ғана естіп-көргенғылымижаңалықтардан укейінол оқиғалар да есіне түсті Нұрайнаның. Мұхит суыныныңқұпияларын ашқаннан бұрын да, сонда кеткен Есенмұраттың амандығын тіледі іштейенді Нұрайна.
- Көкем ертерек оралса екен, - дедібір кезде жеңіл күрсініп алғанұлыЫспандияр, - уақыт өтпей кетті.Мұхит суының тереңінен табылған құпия кеңістіктегі шағын ғаламшардың тұрғындары кімдер? Ештүсіне алар емеспін. Апа, көкеммен бейнебайланысжүйесі арқылы келесі жүздесіп-тілдескен кезіңізде осының бәрін анықтап сұраңызшы.
- Өзім де сол кезекті бейнебайланысқа жете алмай отырмын емес пе, ұлым-ау, - дедіНұрайна көздерін алдындағыүлкен экраннан тайдырмастан, - әуелі онымен бейнебайланысорнасын. Соған жетейкші. Тіпті, бәрін қойып, оған барып қайтсам да болар еді. Оны ендіжағдайымызға қарап көреміз. Менімше, әзірге қорқатындай ештеме жоқ сияқты. Әкең Есенмұрат бастаған ғалым-акванавттардыі да, ондағы шетелдік акванавттардың дажағдайлары жаман емес сиқтф еді ғой, мен барғанда. Әйтпесе, жаңа ғана айтылған ғылымижаңалық қайдан ашылсын. Бұлл көп нәрсенің ойдағыдай екенінің белгісі. Адам өміріне қатерліжаңалықтыдәл осылайдүйімхалыққастереотеледидар арқылы жарияламайды ғой. Менбұл ғылымижаңалықтыңосылайжариячланғанынаіштей қуанып та отырмын. Аман-есен үйге келгшен соңкөп нәрсені Есенмұраттың өзінен білеміз. Сондықтан олжағынан уәйім кешпеңдер.
- Сонда ол бейтаныс адамдар өз ғаламшарымен қайдан келген? –деді анасы сөйлеп болысыменСандуғаш, - өзге біржұлдызжүйесінен келген болар?
- Ол құпия кеңістіктегі шағын ғаламшар мұхит суының тереңінде әлдеқашаннан болса, ғалымдар оны баяғыда таппай ма? – дедіанадемін терең алып, - мұнда әлі ашылмайжатқан құпия сыр көп сияқты. Оныңда ашылатын күнітуар. Сонда бәрін де білеміз. Ол ғаламшар болған соң-ақ Ж?ер ғаламшарымыздан бөлекаспан денесі екені белгілі. Теконыңқайжұлдызжүйесінен кеме-ғаламшар болыпұшып келгенін анықтау қажет-ақ. Мұхит суы тереңіндегі әкелерің бастаған ғалым-акванавттар тобы да қарапжатпаған болар. Өте таңғаларлықжаңалық бұл. «Осындай да нәрсе болады екен-ау» деп те ойлаймын мен. Есенмұрат бізге « Бәрін де стереотеледидарэкранынан көріп естисіңдер» деп айтпаған сияқты. Бір жағынан онысы да дұрыс. Ғылым жаңалығытолық анықталмайтұрып дүйімхалыққажарияланбайды.
- Ал ол бейтаныс адамдардың өздерін стеретеледидар экранынан неге көрсетпейді? – деді соның артыншаЫспандияр.
- Олардыбархалыққа стереотеледидарэкраны арқылы дүйімхалыққа көрсетуге әзірірұқсатжоқ шығар? – деп Сандуғаш ағасына қараған.
- Көкемкелген соң бәрін де білеміз. Шамалы шыдайық, - деді Ыспандияр анасына көз тастап қойып.
- Ағаңдұрыс айтады. Кішкене шыдалық, - деді Нұрайна екі перзентіне кезек-кезек қарап, - мұхит суытереңінің бар құпияч сыры ашылатын күн де келер. Олжайлы бейнефильмдер де түсірілген болар ендігі. Оны да көрерміз әлі. Бәрі дежақсы болады, құлындарым. Мен енді Сағынғалидың әйелімен сөйлесейін. Ол да отбасымен көрген шығар стереотеледидары экранынанжаңағыдиктор айтқан ғылыми жаңалықты. Ойы қалай екен. Соны білейін. Сөйтіп бір әрекет жасамасақ...Қарап отырғаннын ештеме шықпайды. Мұхит суының тереңіне барып қайтқың да келеді мұндайда.
Ұлымен қызы үндеген жоқ. Анасының ішкі ойын түсінумүмкін де емес еді екі перезентке. Ананы, мынаны бір сұрап, ананың көңілін қобалжыта берудің дежөн емес. Ыспандияр да, Сандуғаш та көп нәрсені түсініп қалған. Анасының Сағынғалидыңжұбайы Дариғамен сөйлесуіне мүмкіндік беру де керек. Сөйтіп, бүгінгі тәуілік те өз мәресінежетуге таяған. Ендігі отырыс та, әңгіме де келесі тіуілікке қалған. Нұрайна анау-мынау істерінен бітірген соң бейнебайланыс құралын іске қосқан. Ұлы мен қызы аналарының әңгімесіне кедергіболмаулырыүшін өзді-өзді бөлмелеріне кетті.
Ғаламшардағы кездесу
Мұхит суының тереңінде болыпжатқан оқиғалар жайлы Жержүзі ғалымдарына хабарланғаннан кейін ғалым-акванавттар ғылыми-зерттеу ісінде әуелдегілерінен де батылданып кеткен. Ендігі ғылыми-зерттеу істері ешкімге де құпия емес. Ендігі құпия мұхит суы тереңіндегі құпия кеңістіктегіЖер тектес ғаламшарда. Есенмұрат соңғы кездері Жер бетіне шығуды да, отбасына оралуды ұмыта бастаған. Өйткені, мұхит суы тереңін зерттеуге берілгенуақыт бітуге таяған еді. Сонда да Есенмұраттың көкейінде: «Әлгілердің құпия сырларын аша түссем» деген үміт оты сөнбеді.МұнысынСағынғали да қолдаған. Бірақ көпке дейін өздерінің мұхит суы тереңіндегі ғылыми-зерттеулерін бақылаушы орталықтағылар мен Жер шарындағы дамыған елдердің ғалымдары бұл ниеттеріне қарсылық білдірді. Ол қарсылықтар екеуінің ғылыми-зерттеужұмыстарынан әбден қажығандарын сезінулерінен еді. Әрбір зерттеуші топтың мұхит суының тереңінде ғылыми-зерттеужұмыстарынжүргізетін белгілі мерзімі бар. Ол мерзім біткеннен кейін сырттанбасқа ғалым-акванавттар тобы келуі тиісті. Есенмұрат пен Сағынғали бұл заңдылықты біле тұрса да, бастаған ғылыми-зерттеужұмыстарын аяғынажеткізуді мақсат етіп қойды алдарына. Сағынғали екеуі тобымен кетсе, мұнда келген жаңа топтың нежасап, гне қоятыны белгісіз еді. Мұхит суы тереңіндегі құпия кеңістіктегі ғаламшапрдың құпиясын ашуісі басынан қайта басталмақ. Өздері айқындаған нәрсені қайта айқындауға көпуақыт кетеді. Мұны Есенмұрат Жер бетіндегі өздерінің ғылыми-зерттеужұмыстарын бақылайтын орталықтағыларға бір ғана рет емес, бірнеше рет айтқан да. Сөйтіп, ғылыми-зерттеумерзімдерін ұзартуға келіскен. Екеуінің бұл батылдықтарын көрген шетелдік ғалым-акванавттар да Жер бетіндегі елдеріне қайтудан бас тарта бастады. Сөйтіп, ғылыми-зерттеулерін одан әрі қарайжалғастыратын болды.
Бұл жалғасудың әрқайсысыныңотбасына оаңай сезілмейтіні де белгілі еді. Ол жағын да ойлаған ғалым-акванавттар. Есенмұрат бұл жөнінде бейнебайланысжүйесі арқылы отбасымен бірнеше рет сөйлескен. Нұрайнаның келісімін де алды. Сағынғали мен басқа ғалым-акванавттар да солай еткен. Мынандай оқиғажағдайында ғылыми-зерттеужұмыстарын доғара салу да оңай емес-ті ғылымүшін. Отбасылары да мән-жайды түсінген. Әлденені сарыла күткен кездемәселенің осылайұзап жөнелетіні өмірден белгілі. Құрылыққа шығатын күн осылайшаұзара берген. Есенмұрат бейнебайланысжүйесі арқылы жұбайыНұрайнамен сөйлескенде оның әзірге мұхит суының тереңіндегі суастыүйі – сүңгуірге екінші рет келмей тұра тұруын да ескерткен.Содан кейін ғылыми-зерттеужұмыстарыжалғасып кеткен. Екеуінің ендігі мақсаттары да құпия кеңістіккебарлаушы әмбебап сүңгуір кемемен құпия кеңістікке еніп, ондағы ғаламшардағыбасты шаһарғажетіп, ел басшысыменжүздесіп, тілдесу, құпия мәселелерді ашуболатын. Бірақ оларға арнайы толқында жіберген бейнехабарларына ешбіржауап келмеді. Құпия кеңістк иелерінің нендей мақсаттарының барын да осыжолы білмек. Соған асыққан екеуі.
Әдеттегіше бірнеше барлаушы әмбебап сүңгуір кеме сапарға дайындалды.Енді бұрынғыдай емес, құпия кеңістікке барып-келуге еш күмәнданбайды ешқайсысы да. Арасы да қашық болмай қалған. Текқараңғылық, жоғары су қысымымен суықтан өзінше бөлектеніп тұрғаны адам баласын ойлантады. Сапарға аттанар алдында Есенмұрат «Бейтаныстар бөшліміндегілерден» біраз нәрсені сұрап-біліп те алған. Оны білгеннен келер еш зиян жоқ. Қанша дегенмен де олар сол шағын ғаламшардың тұрғындары. Олжағын да ойлаған Есенмұрат.
Белгінген уақыт болғанда арнайы белгімен бірнеше барлаушы әмбебап сүңгуір кеме суастыүйі – сүңгуірдің шығар есігінен мұхит суынажүзіп шықты. Әрбір барлаушы әмбебап сүңгуір кеменің алдыңғыжағандағы қуатты шамдарынан тарағанжарыұқ сәулелері аннала-төңіректегі су қараңғылығын сейілтіп те жіберді. Ол сыртынан көрген кім кімге де өте әсерлі еді. Мұхит суы тереңіндегіжылт еткеннің бәрі де байқалады ол жарық сәулелерден. Ал барлық барлаушы әмбебап сүңгуір кемелер қатаржүзгенде, алдарындағы қараңғылықты тіпті де жарық етіпжібереді. Сондықтаналдарындағының бәрін де анық көріп, сурет пен бейнефильмдерге түсіріп алудың мол мүмкіндігі бар. Есенмұрат та, Сағынғали да, қалған ғалым-акванавттар мен шетелдік ғалым-акванавттар да өздерінің барлаушы әмбебап сүңгуір кемелерін қажетті жылдамдықпенжүзітіп келеді. Өздеріне белгілі аймаққажүзіпжеткенде бір-біріне дабыл беріп, құпия кеңістік ішіндегі шағын ғаламшардың төңірегіндегі айналымжолға шықты. Мұндағыжүзі де тап бір кеңістіктегі қандай да бір ғаламшардың төңірегінде айнала ұшып жүрген ғарыш кемесініңұшуын көзге елестететін еді. Шамалыдан соң барлық барлаушы әмбебап сүңгуір кемелер ұшужағдайына көшіріліп, ғаламшардың атмосферасына еніп, төмен қарайқұлдилатуға бет алды. Мұхит суының тереңінде олғанымен ендігі жағдайдың бәрі де тап бір Жер ғаламшарының атмосферасын аралай жерге қонған ғарыш кемесінің көрінісіне айналған. Бұлжағына ғалым-акванавттар болса да тәжірибелі. Сондықтан да барлаушы әмбебап сүңгуір кемелермен ғаламшардың төңірегіндегі айналымжолда ұзақайналыпұшуды жөн санамаған ешқайсысы да. Ғаламшар бетіне қарай құлдилаудыЕсенмұрат пен сағынғали бар барлаушы әмбебап сүңгуір кеме бастады. Мұны ғаламшардың ғарышкерлері байқамайқалған жоқ. Сонда да олардың ешқайсысы бұларға қарсылық белгісін берген бермеді. Жер ғаламшарының құрылығынан келген адамдардың өздеріне ешзиянсыз екенін білетін.
Әрбір барлаушы әмбебап сүңгуір кеменің ғаламшардың қай аймағына қонатындары да белгілі еді. Бірақ бұл жолы өткендегідей әр аймаққа емес, бәрі бір аймаққа қондырды кемелерін. Көздегендері осы шағын ғаламшардағы басты шаһар. Бәрі де соның маңында. Біршама тыныштықтан кейін келгендер барлаушы әсмбебап сүңгуір кемелерінен ғаламшар бетіне түсіп, бір-бір жеңіл, әмбебап көлікке мініп, шаһарға қарай тартты. Шаһардағы тұрғындардың тірішіліктері күндегідейжүріпжатыр. Топ болып келе жатса да, бұлардың ешқайсысы бұларғамән біріп қарамады. Көше бойындағылар да өздеріне бір-бір қарасып, өте шығады. Әрқайсысы өз тірішілігіімен әлек. Есенмұрат та шаһар ішіне енгелі ешбір тұрғынмен жақынжүздескен де, тілдескен дежоқ. Оны әзірге қажет етпеген басшы. Есенмұраттың бұлжолғы басты мақсаты – қаладағы басты ғимаратқа тікелей барып, елдің басшысыменжүздесу, тілдесуеді. Соған асыққан ол. Астарындағы шағын жеңіл көліктері шаһар тұрғындарына пәлендей әсер бере қоймаса да, өздеріне тансық. Өйткені, өздері осы кезге дейін мұндай көлікке мініп көрмеген. Бұлар осы сапарларына арналып шұғыл құрастырылған болатын қазақ елінде.
Шаһардың басты көшелері негізінен түзу.Ой жіберіп қараған адамға шаһардың жалпы бейнесі ертегілерде айтылатын, суреттелетін ғажайып шаһарды көзге елесететеді. Былайша қарағанда, шаһар тұрғындарын мәдени дамудыңжоғары сатысына көтерілген адамдар деп санау да қиын. Ал жасаған істері қыруар. Бәрінің де білімді адамдар екені девайқын байқалады. Кең пейілді, жомарт жандар екендері де көрініп тұр. Ғалам кеңістігінде жұлдызаралық кеме-ғаламшарларымен емін-еркін көшіп-ұшыпжүргендіктен талайжұлдыздыжүйелерді, талай ғаламшарлар мен олардағы саналы тұрғындарды көріп-білгендері де айқынтанылады. Сондықтан өздері оларға өте бір қарапайым, қараайыр адамдардай көрінетін де сияқты. Есенмұрат пен Сағынғали өткен жолы келгендерінде мұның бәрін көрген, сезген. Енді бәрі де туылып өскен шаһарға келгендей еркін сезінеді. Көше-көшеде кездесіп қалған тұрғындар бұларды көрген бойда: «Қандай да бір жұлдыз жүйесінен тағы да адамдар келіпті» дегендей бір біріне қарап алып, жүрістерінжалғастыра береді әрі қарай. Есенмұрат қаншама рет ғаламшараралық,жұлдызаралық сапарлардаболып жүріп, дәл осындай кездесулерді көрмек түгілі, естіген де емес. Бір жағынан бұлардың өздерін бұлайқабылдауларын түсінуге де болады екен. Өздері де елдегі үлкен қаладажүргенде шетелден келген меймандарға бір қарағаннан артық ештемеге бармайтын. Меймандар келеді, қаланы, елді аралайды, қайып кетеді. Ал бір күннің өзінде қалаға шет елдерден қаншама саяхатшылар мен меймандар келеді. Ғалым-акванавттар осыжағын да салыстыра қарағаіштей. Тек мемлекет басшыларының кездесулері ғана бұқаралық ақпарат көздерінен айтылыпжатады.
Ғалым-акванавттар мұндай сәтте өздерінің мәдени дамуы дәрежесінің мұндағымәдени даму дәрежесінен қаншалықты кейін екенін де сезінеді. Оған ешқайсысы да реніш білдірген жоқ. Қайта өздерінің осындай елеусіздіктерін ғылыми-зерттеужұмыстарына пайдалануға тырысты. Ғалым-акванавттар қарап жүрмей өздері жүріп өткен көшелердің бойларындағыерекше әдемі ғимараттар мен тұрғын үйлерді, алаңдарды, аллеялар мен саябақтарды суртке, бейнефильмге түсіріп те алды. Көптеген ғылыми мәліметтерді күрделіжазба құралдарына тіркеді. Сөйтіп, мінген шағын әмбебап жеңіл көліктерімен қаланы аралай берген.Алдарында қалың бақпен қоршалған ел басшысыныңүйі.Өздерінің білетіндеріндей, әдеттеел башсысымен кездесужеңілге соқпайды. Кейбір ел башысы ондаған қараулдар ұстайды, қызмет кеңсесін де, тұратынүйінде аса сақтықпен қорғатады.Ел басшысымен кездесуүшін алдын ала рұқсат алады. Ал мына үлкен шаһардың ел басшысының бір де бір қараулы да, қоршауы дажоқ болып шықты. Жеңіл көліктер кіретін қақпасы да айқара ашық. Ғалым-акванавттар мінген жеңіл әмбебап көліктерімен өзүйлеріне келгендей қақпа арқылы еніп, көліктерінен түсіп, кірер есігі де ашық тұрған үйге қарай бет алды. Бұл көріністің саясатпенжасалғанын, иә болмаса бұрыннан осылай екенін ғалым-акванавттар әзіргеажырата алмады.
Ел басшысы отыратын бөлме бар ғимараттың соншалықты қарапайым етіліп тұрғызылғаны да ғалым-акванавттарды қайран етті. Тек оның айналасы бақпен қоршалған, іші таза, гүлзарларға толы. Неше түрлі гүлдерден тараған хошиістер мұрындыжарады. Бақтағы түрліжеміс ағаштарының бұтақтарына қонып отырған құстар құйқылжыта сайрайды. Бәрі де табиғи. Ел басшысы мінетін жеңіл көлік те өте қарабайыр. ОЛ жеңіл көліктіңжанынан да бір де бір қарауыл көрінбеді. Ел басшысының өздеріндей бетаныстардан неге сегізтенбей қарапайым адам сияқты алаңсыз екені де ғалым-акванавттарға түсініксіз болды. Еқайсысы ештеме айта алмады. Қазіргі мақсат-мүдделері ел басшысымен кездесіп, тілдесіп, көп нәрсені түсінісу, біраз нәрсенің анық-қанығынажету. Есенмұрат пен Сағынғали бастап, қалғандар соңдарынан ілесіп келеді. Ел басшысы қызметжасайтын ғимаратауласының, дәліздерінің мұншалықты тым-тырыстығы біржағынан ғалым-акванавттарға күмән турдыра бастағандай да болды. Бірақ қандайжағдай болғанда да енді көздеген мақсаттарынажету ләзім. Көздегенжергежетпей жартыжолдан қайтудеген Есенмұраттың өмірінде болған емес. Оның бұл мінезін ғалым-акванавттардың бәрі де жақсы біледі.
Дегемнен, «Сақтықта қорлық жоқ» дегендей, Есенмұрат бұрылыс-бұрылысы көп дәліздердің бойымен батыл қадам басып біразжүрген соң сәл кідіріп, жанындағы Сағынғалиға бұрылып:
- Осыжерде шамалы аялдайық. Мына тыныштық түсінксіз екен. Тың тыңдайық. Өзі бірежелден қалған иесіз ғимарат сияқты ғой. Адамдары қайда? Ел басшысы отыратын бөлмесі қайда? – дедіжай ғана сөйлеп.
- Білмедім, - деді Сағынғали да жай ғана сөйлеп, кейінгі жақтарында келе жатқан ғалым-акванавттарға қарап, - кімбіледі, ел басшысы біздің емін-еркін кіріп келгенімізді қалайтын шығар?
- Ол да мүмкін. Ең бастысы кележатқан бағытымыз дұрыс болса олғаны да.
- Дұрыс келеміз, - деді Сағынғали тап бір осында бұлдан бұрын да болған адамдай нық сөйлеп, - әуел баста бейнефильмнен көрген ғимаратымыз осы. Ел басшысының осы ғимараттағы қызмет бөлмесінде отыратыны да анық. Аулада жеңіл көлігі тұр. Егер ол іштегі қызмет бөолмесінде отырған болмаса, бізбен аулада кездескен болар еді ендігі.
- Ойңдұрыс, - деді Есенмұрат алдыңғы жаққа қарап қойып, - сонда да мұндай ортада ерекше сақтық керек. Бәрің де қындарыңдағы лазерлі тапаншаларыңды оң қолдарыңаұстаңдар. Әлдеқандай қарсы қозғалыс бола қалса, қапы қалмайық.
- Дұрыс айтасыз, - деп Сағынғали бастап қынындағы лазерлі тапаншасын оң қолына қыса ұстады.
Ол әрекетін басқалар да қайталаған. Бірақ осы кезде қарсы алдарындағы бұрылыстың екі жағынан шыны есікбір біріне қарай жылжи шығып, бірігіп, жабылып қалды. Есенмұрат мұның мән-жайын іштей түсіне қойды. Бұл ғимараттағылардың қару атаулыныжақтырмайтындарының белгісі. Есенмұрат оң қолына қысаұстаған лазерлі тапаншасынқайтадан қынына тез сала салды. Мұны басқалар да қайталады. Соның артынша қандай да бір тетік іске қосылғандай болып, шыны есіктер қайтадан екіжаққа жылжып ашылды. Ғалым-акванввттар алға қарайжүре берді. Бір орында тұрып қалудың да, кейін қарай қайтып кетудің де жөні жоқ еді. Тек ілгеріжүру қажет енді. Ғалым-акванавтардыңешқайсысы да ел басшысы дәл осылай қараулсыз болады деп ойлмаған. Өз елдерінде болса, ел басшысы қызмет жасайтын бөлме бар мұндай ғимараттың іші түгілі төірегіі де қарауылдарға толы болар еді. Мынадәстүрмүлдем басқаша екен.
- Келіңіздер, - деп қазақ тілінде таза сөйлеген ер адамныңқоңыр дауысестілді дәліз қабырғаларындағы дыбыс күшейткіштерден.
Есенмұрат бастаған ғалым-акванавттар абдырап, жан-жақтарына жалтақтап тұрып қалған. Басқасын былай қойғанда, ол адамның қазақ тілінде таза сөйлегенінің өзі де ғалым-акванавттарды баурай бастаған еді. Есенмұрат қатты тебіреніс пен толқудан қалай қарайжүрерін де білмей қалды.Сол кезде әлгі адамның жаңағы сөзі екінші рет қайталынып, қабырғаның оң жағынан сыр етіп шыны есік екі жаққа ажырай ашылды. Кәдімгі кең бөлме. Оныңорта тұсындағыдөңгелек келгенүстелдіңжанына қойылған бірнешеорындықтардың бірінде кісі отыр екен. Ол бұлар кірген бойда отырған орнынан ширақ тұрып, есікке жақындап,оң қолының алақанымен жүрек тұсын басып, сәл алға иіле амандасты. Ғалым-акванавттар да солай амандасты. Тек тағы да қайран. Ел басшысы Есенмұраттың топ басшысы екенін айтпай-ақ таныды. Бәріне бос орындықтаарға отыруларын өтініп, өзі орнына жайғасты.
- Қалайжеттіңіздер? – деді ел басшысы бәрін әуелден жақсы танитын адамдай жадырай сөйлеп.
- Өтежақсы, - деді көңілі көтерілген Есенмұрат, - біз сізгедостық ниетпен келдік. Ғаламшарыңызбен, мынаүлкен шаһардағы тұрғындарыңызбентаныспыз. Енді өзіңізбен осылай біржүздесіп, тілесіп, түсінісуді мақсат еткен едік.
- Бұл ниеттеріңіз өтежақсы ниет екен, - деді ел басшысы жай ғана сөйлеп, - мына мен де өздеріңізбен осылай біржүздесіп, тілдесуді күткенмін. Біздің ғаламшарымыз, шаһарымыз осы. Бәрі де көз алдарыңызда. Ал көкейлеріңіздежүрген қандай да бір сұрақтарыңыз болса, менжауап беруге дайынмын.
- Сұрақ дегенде, менің әуелі білейін дегенім, - дедіСағынғали да жай сөйлеп, - сіздің ешбір қарауылсыз отырғаныңыз мынақарапайым ғимаратта. Біздің ел басшымыздың ондаған қарауылдары болады. ОЛар әр жерде қолдарына қаруұстап, қит еткенді атып тастауға дайын тұрады. Ал сізде олай емес. Осының мәнісі неде?
Ел басшысы сәл ойланып қалды. Ғалым-акванавттар осы сәтке дейін үлкен толқыныста келсе, енді мына қарапайымдылықты көргеннен кейін тап бір өзүйлеріне кіргендей еркінсіп қалды. Сағынғалидың осындайтосын сұрақ қойуының өзі де еркінсігенінен еді.Сәлден соң ел басшысы жайымен сөйлеп кетті.
- Біз сіздерге қарағанда көп ілгері дамыған елміз. Тек «Бұлар барлық жағынан дамыған адамдар екен» деген ой тумасын сіздерге. Ұтқандарымыз бен ұтылғандарымыз да көп бұл өмірде. Оның бәрін тізіп айтып жатпай-ақ қойайын. Ал мына үлкен ғимараттағы бұлжұмыс бөлмемде жалңыз отырғанымның себебін айтсам, сіздердің сүңгуір кеме сабылдтып іздеп келгендеріңіз тек менмін. Сондықтан бұл ғимаратта меннен басқа адамдардың абыр-сабыр болуыпжүруі артық. Олардың бәрі де өз қызмет бөлмелерінде. Олардың ешбірі де бәздің кездесуімізге кедергі келтірмейді. Біздегі тәртіп осындай.
- Мұндай оңашалық сізге ел басшысы ретінде қауіпті болмай ма?Әлдекімдер қолдарына қаруұстап келсеше? – деді шетелден келген ғалым-акванавттардыі бірі.
- Жаңа өздеріңіз көрдіңіздер. Егер қолдарыңызға қандай да бір қаруұстасаңыздар жағдай күрт өзгереді. Барлық есік-терезелер жабылады. Қайтар жолдарыңыз кесіледі. Сондықта қару атаулы біздің қоғамымызғажат. Оны біз кез келген сәтте аралық байланысты құралдарымызбен оп-оңайжоқете аламыз.
Ғалым-акванавттар бірнеше минуқа кідіріп қалған. Арадаүнсіздік орнаған. Ел басшысы даүнсіз қалпында ғалым-акванавттарды көзіменжай ғана шолып өтіп, Есенмұратқа қадалған. Есенмұрат та оған жиі көз тастаған. Енді ол бұл ғаламшар адамдарыныңекі түрлі ортада өмір сүре алатынын түсінді. Кеңістікті өздерінің саналы тірішілігіне ыңғайлап алу оларға ештеме де емес сияқты. Ал қандай қуатты қаруболса да оны оп-оңай жоя алады. Есенмұрат осы қысқаүнсіздіктекөп нәрсені ой елетіінен өткізіпүлгерді. Өзінің ол ойларын көз алдындағы ел басшысының «оқып» отырғанын да білді. Сонда да көздеген мақсатынан бас тартпақ емес. Кең бөлмедегі көріністерге де көңіл аударған. Ондай сәтте көз алды бұлыңғырланғандай, күңгірттенгендей, тап бір бәрі де күңгірт шыны арқылы көрінгендей болып та кетеді. Өздері басқа әлемде, ал көз алдарындағы ел басшысы одан басқа бір әлемде отырғандай елестейді. Ел басшысы өздерін жай ғана бақылайды. Сәлден соң сөзді Есенмұратжалғастырды.
- Біз бұдан біраз күндер бұрын осы шаһарыңыздан, сырттан он екі адамыңызды алып кеткенбіз. Олар дін-аман, суастыүйіміз – сүңгуіріміздегі арнайы бөлімде тұрыпжатыр. Жағдайлары дажақсы. Оларға қолымыздан келгеннің бәрін дежасадық.Жаңа ортаға қалыптасып та қалған. Байқауымызша, ешқайсысының да мұнда оралғысыжоқ.
- Оны білемін, - деді ел басшысытұлғасын түзей түсіп, - олар енді сіздердің адамдарыңыз.
- Бір ойланарлығы, сол әкеткен адамдарымыздың бәрі де бір кездері Жер бетін топансу басқан кезде су астында қалған қала тұрғындарынаұқсайды. Біз оларды осыншамауақыттан кейін қайта тапқандай күйдеміз. Тек саналарында өзгерістер бар. Көпжағдайларды естірен түсіре алмайды.
- Олар қайта өсірілген адамдар. Біздің мұрағаттарымызда мұхит суының тереңінде опат болған көптеген теңіз кемелері мен сүңгуір кемелер жайлы көптеген мәліметтер сақтаулы. Содан білетініміздей біздің ғарышкер-акванавттарымыз көптеген адамдарды құтқарып үлгерген. Бәрін құтқарумүмкін болмаған. Біз сол апатта мерт болған адамдардың орнын толтыруүшін олардың эмбирондарынан қайта өсірдік. Олардың опат болғандарғаұқсайтындары содан.
- Бірақ олар ешқандай да опатты білмейді екен. Апаттың басталғанын ғана естеріне түсріе алады. Одан әрі қарай не болып, не қойғаны олар үшінжұмбақ.
- Өзі де солай болуға тиісті. Біз апат болғаннан кейін оқиғаны миларына дарытқан жоқпыз.
- Сонда, сіздерге бір адамға ұқсайтын адамды оның эмбрионынан өсіріп шығаруештеме емес пе?
- Көріп отырғандарыңыздай.
- Онда біз сіздердің мұндай игілікті істеріңізге мол ризшылығымыз бен алғысымызды білдіреміз. Біз әзіргемұндайжетістіктергежете қойғанжоқпыз. Дәрігерлеріміз адам денсаулығын түзей алады, геронтологтарымыз адам өмірін біршамаұзарта алады. Бұл ғажайыпжарықдүниедеұзақ ғұмыр кешкісі келмейтін пенде жоқ.
- Әр нәрсенің өз уақытындажемісін беріп тоқтағаны дұрыс, - дедіел басшысыжеңіл күрсініп.
- Неге бұлайдедіңіз?
- Кімніңұзақ ғұмыр кешкісі келмейді. Адам ғұмырын мейлінше ұзақ етубізде әлдеқашан шешімін тапқан. Сонда да бұл ғажайыпжарық дүниеден ерте көз жұматындар көп. Олар бұлжарық дүниеден түңіліп, өз еріктерімен тірішіліктерін тоқататындар.
- Ондай пендешілік қай ғаламшардың тұрғындарында да бар. Бұлжағынан ұқасас болып келеді екенбіз, - деп Есенмұрат отырғандарды көздерімен шолып қойды.
Бұл кездесудегі әңгіме мәресінежете берекең бөлмеге бірнеше адам оң қоларынжүрек тұстарына жанастыра, сәл бас ие амандаса кіре берді. Бәрі де мына отырысқа таңдана қарайды. Содан олар босорындықтарға жайғасқандаел басшысы:
- Бұлар Жерғаламшарының адамдары, - деп сөзйлеп кетті, - өзіміз эмбриондарынан өсірген адамдардыңжерлестері. Бүгіндемұхит суытереңіндегі суастыүйі - сүңгуір кемелерімен біздің осы кеңістігімізге, ғаламшарымыз бен шаһарымызға, өзімізге ғылыми-зерттеужұмыстарын жүргізіп келеді екен. Мен осы кездесуде бұл кісілерден көп мәліметтер алдым. Ал енді бұл кісілерге қояр сұрақтарыңыз болса...
- Сіздер бізді қандай мақсатпен зерттепжүрсіздер? – дедіжергіліктілердің бірі Есенмұратқа қарап.
- Біздің келгендегі мақсатымыз, сіздермен бейбіт тұрғыда осылай біржүздесі, тілдесуәрі сіздердің құпия кеңістіктеріңіздің сырын білу.
- Одан басқа қандай мақсаттарыңыз бар?
- Негізгі мақсатымыз сол, - деді Сағынғали.
- Онда менде бір сұрақ бар, - дедіжергілікті тұрғындардың екіншісі, - мұхит суының тереңіне қала салу ойларыңызда бар ма? Бұл құрылықтанжалыға бастағандарыңыздың белгісі ме?
- Біз құрылықтанжалыққан жоқпыз. Мұхит тереңінің өткенін зерттеудеміз. Соның нәтижесінде көпжаңалықтың көзін аштық. Жет бетін топан субасқанда су астында қалған көптеген қалалардыңжұртын таптық. Тек ол қалалардың тұрғындарының қандай күйде екендерін аша қойғанжоқ едік. Сіздердің арқаларыңызда олармен дежүздестік, тілдестік, түсіністік.Енді міне, өздеріңізбенжүздесіп, тілдесіп отырмыз. Бұл ниеттеріңізге мың да бір алғыстымыз.
- Біз де өздеріңіз сияқтытуыстарғажете алмайжүргенжандармыз, - деді ел басшысыжадырай түсіп, - оңашалық адам баласын қашан дажалықтырады емес пе?Біздіңжұлдыз жүйемізде мұндағы сияқтықұрылықпенқұрылық емес, ғаламшар мен ғаламшар аралық адами қарым-қатынастар әуелден орнаған. Сондықтанғаламшар деген, Жер ғаламшарының бір құрылығындай ғана болып көрінеді. Ғаламшар, оның биосферасы, гидросферасы мен атмосферасы адам қолының құдіретіне бағыған бізде. Осы себепті, біздіңжұлдызаралық кемеміз де ғаламшардың өзі.
- Оны біз түсіндік, - деді соы кезде Есенмұрат іште отырғандарды көздеріменжай ғана шолып өтіп, - Күнжүйеміздегі кейбір ғаламшардыңсеріктерін біз де бағындыра бастағанбыз. Олардағы мәңгілік сутоңдарын да ерітіп пайдаландық. Басқа да табиғи байлықтарын игердік. Ол серіктерге ғаламшараралық кемелерімізбен барып-ақолардыЖеріміз сияқты еттік.Тек әзірге мына өзіміз өмір сүріпжүргенЖерімізге көп тиіскенжоқпыз. Мұнықазбалай берудіжөн деп таппадық.
- Бұләрекеттеріңіз өтедұрыс, - деді ел басшысы, - Жерді қозғаудың қажеті жоқ. Тұтастай бір ғаламшарды жұлдызының төңірегіндегі айналымжолынан шғарып, басқа бір бағытқа қарай жылжыту өте көп күті қажет етеді. Оған алдын ала дайындық жасалады. Дегенмен, осындай-осындай әрекеттермен Жер ғаламшарын да бір кездері кеме-ғаламшарға айналдырасыздар.Сол кезде мына Күн жүйелерікізде де көп өзгерістер орын алады.
- Ал енді сіздердің мына ғаламшарларыңыз өзінің биосферасы, гидросферасы, атмосферасымен қалайша мұхит суының тереңіндегі жоғарысу қысымындатұр?Бұл бізге әзірге ғажайып біржұмбақ!
- Бұл сұрақтарыңызға бұл қысқауақыттағы кездесудежауап берумүмкін емес. Әр нәрсенің өзуақытымен болғаны дұрыс. Қай іске крісерде де мұқият болу керек. Әйтпесе, тірішіліктеріңізге қатер төндіріп аласыздар. Әзірге сіздерге мұны біліп, сондай әрекетжасауда қауіпті.
- Түсіндік! Бұл ақыл-кеңестеріңізге мол алғыстымыз! – деді Есенмұрат ел басшысына жылыжүзбен қарап.
- Сіздерге де алғыстымыз! Бар жаңалық, баржетістік алдарыңызда! Келгендеріңізге өте ризмыз! Біздің есігіміз сіздерге қаұан да ашық!
- Сыйластық екіжаққа бірдей, - деп Есенмұрател басшысынажымия қарады, - сіздер де бізге келіңіздер. Қолымыздан келгенінше сый-сияпаттарымыздыжасаймыз. Біз де сіздермен абысқанымыэға өте қуаннышитымыз.Мұхит суыныңосындай тереңіндеғаламшар болады деп, онда өздеріңіздей абзалжандар тұрады деп ойлаған жоқ едік. Мен өзім бұрынғы ғарышкермін. Сол ғарышкер кезімде біз бар ғажайыпты, тірішілікті, саналы тірішілік иелері тек өзгежұлдызжүйелеріндегі ғаламшарларда болады деуші едік. Енді міне, күтпеген жерден өзіміздіңЖер ғаламшарымыздағы мұхит суының тереңінен сіздерді таптық, осылай табыстық. Бұ енді ешқашанұмытылмасұлытарихиоиқға болып қалмақ!
Есенмұраттың осы қорытынды сөзінен кейін бәрі орындарынан тұрып, сыртқа қарай беттеген. Кейін келгендер өздерін қоршайжүріп, үлкенүйдің балаларындай араласты. Ел басшысы ешқандай тәкаппарлық, білімділік көрсетпей-ақөздерімен біргежүріп, көп нәрсені түсіндірді. Есенмұрат бастаған ғалым-акванавттарды ғимарат ауласындағы жеңіл әмбебап көліктеріне дейін шығарып салды. Сөйтіп, алдарына қойған бұл мақсаттары дажүзеге асты. Екі ғаламшардағы екі елдің арасында адами қарым-қатынас орнады. Өзгежұлдызжүйесінен келгендерден білетін, үйренетін нәрселер әлі де көп еді.ү Ғалым-акванавттар енді алдарына сол мақсатты қойған. Ел басшысы және басқаларменжылы қоштасып, жеңіл әмбебап көліктеріне отырып, кеолгенжақтарына қарай жүріп кетті. Кең далаға шыққан соң барлаушы әмбебап сүңгуір кемелеріне отырып, ғаламшарданұшып шықты. Атмосферасынкейінге тастап, мұхит суының тереңіне сүңгіді, суастыүйіне – сүңгіргедін-аман қайта оралды. Ондағы қарсы алу, мәліметтер алмасумен және басқадай рәсімдер әдеттегідей қайталанды. Бірақ бұлжолғы сапардың мәні бөлек еді. Өзгежұлыз жүйесінен келген кеме-ғаламшардағы ел басшысыменжүздесіп, тілдесіп, түсінісіп, бауырласуестен кетпесүлкен оқиға болды.
Құрғақауақоршауында
Құпия кеңістіккежасалған кезекті сапардан кейінсуасты үйі – сүңгуірде көптеген өзгерістер орын алды. Жер бетіндегі елден қосымша оттегі мен азық-түлктер әкелінді. Оранжереядағы көптеген жеміс ағаштарына күтіп жасалды.Біраз бөлімдердің ішіне қосымшакүрделі құралдар орнатылды. Мұхит суының тереңіндегі шағын ғаламшардың осында әкелінген тұрғындарына мұның бәрі де қажет еді. Осылайша оларға Жер тұрғындарының мәденидамуының қаншалықты дәрежеге жеткендерін сөрсету керек болды. Құпия кеңістіктегілердіңмұның бәрін де бейнебайланысжүйелері арқылы көріп-біліп отырғандары да белгілі. Осысуасты үйі – сүңгуірдегі жаңалықтар Жер ғаламшары тұрғындарының қандай дәрежеде екенін айғақтай түспек.
Былайша қарағанда, өздері барған ғаламшардағы, ондағыүлкен шаһардағыел басшысы қызмет атқаратын ғимаратта пәлендей керемет нәрсе байқалмаған. Әдетте, ғарышкерлер де, Жер тұрғындары да өзгежұлдыз жүйесіндегі ғаламшарда тұратын тұрғындарды мәдени дамуыжоғары адамдар деп санайды. Шетжүйеліктердің даму дәрежелерінің сондай екеніне де дау жоқ. Ал ғалым-акванавттардыі өткендегі сапары ондай ойларын мүлдем жоққа шығарғандай олды. Бәрі де қарапайым, қараайыр. Соларына қарамастан олар ғаламшарларын толық игеріп, жұлдызаралық кеме-ғаламшарға айналдырып алған. Одан да басқа Жер түрғындарының әзірге ақлы-өресіжетпейтін нәрселері көп. Есенмұрат та, Сағынғали мен басқа ғалым-акванавттар да өткендегі ел басшысымен кездесуден кейін олардың құпия-сырларын аша түсуге асықпады. Ол елдің басшысының сол кездесуде айтқан қалы-кеңестерікөкейлеріне қона кеткен. Ендігі үміттері болашаққа ауған.
Ал қазіргі мәселе, мұхит суытереңіндегі ғаламшар тұрғындарын осы суасты үйі – сүңгуірде ойдағыдай қарсы алып, олармен түсіністік әңгімесін одан әрі жалғастыру, нықбайланыс орнату. Сол мақсатты тынымсыздайындықтар жүргізеле бастаған. Қаншаұқсас, қанша ниеттес болса да әрбір халықтың өзіндің ерекшелігі, өскенортасы, табиғатжағдайы бар.Есенмұрат қанша жылы әңгімелессе де,барғанжерінен көп нәрсені байқады. Әркімнің өз сана-сезіміне сай көзқарасы, ой-толғамы бөлек.Құпия кеңістіктен келгшеннен кейін өткен қысқа мәжілістердеЕсенмұраттың сапарластары әртүрлі пікірлер айтқан.Олардың бәрінде де негіз бар-ды. Ал ең негізгісі, бөтенжұлдызжүйесінен келгендердің негізгі құпия сырларын ашу. Ғалым-акванавттар соған асыққан.Бұл күндері Жер бетіндегі барлық ғылыми орталықтардан көптеген ғалымдар келіп кеткен. Сондықтан бұл қарбаласудыңжөні де бөлек-ті. Ендігі кездесуді кең етіп өткізу керек. Бәрі де ақылдасып отырыпжасағанжөн. Ал өткенде өздерін құпия кеңістіктегіғаламшардағыүлкен шаһардығы ел басшысыжалғыз қарсы алды.Ғимаратының ауласында да, дәлездерінде де, жанында да бір де бір қарауыл болмады. Ол біржағынан саналыадам баласынанжаман ниет күтпеудің көрінісіеді. Ғалым-акванавттар мұны да түсінген. Бірақ елге тән рәсімнен бас тарта алмайтындарыбелгілі. Сондықтан, дайындықтары әдеттегіше, қазақтың мейманжалық дәстүріне сайжүргізілді.
Бұлүлкен кездесуде көп нәрсенің басының ашылатыны сөзсіз еді.Ғалым-акванавттар да, Жер бетіндегі барлық ғылыми орталықтардағы күллі ғалымдар да бұл сәселеге ерекше көңіл бөлген. Өткенжолы олардыңбірнеше ғарышкер-акванавттарымен мұхит суының тереңінде кездесу өткен болатын. Онда ғажайып көріністердің куәсі болатын. Ол көріністер әлі күнге дейін ешқайсысының көз алдынан кеткенжоқ. Мұхит суының тереңінде қандай сүңгуір кеме, қандай тірішілік иесі кездессе де, дәл осындай ақылға сыймас оқиғаны болады деп ешкім де ойлмаған. Есенмұрат мұхит суыныңтереңіне алғаш рет түскенде де, оның небір ғажайып тірішілік иелеріін кезіктіремін, иә болмаса, иә болмаса, бір кездері мұхит суының тереңіне батып кеткен кемелерді, суға ьатқан қала үйлерінің қалдықтарын, небір заттарының қалдықтарын кезіктірерміз деп ойлаған. Сөйтіп, Жер шарыхалқы елең етерлікүлкен жаңалық шапақ та еді. Ендіғылыми-зерттеулерінің бағыт-бағдарлары да, ашқан жаңалықтары да мүлдем басқаша болып кетті.Өмір деген, тағдыр деген осы. Есенмұрат адам баласының тағдырыныңаяқ астында қалай өзгеріп кететінін де, нежақсылыққа, нежамандыққа апарып соқтыратынын да, адамның пешенесінежазылғанның болатынын да іштейжақсы біледі. Әзірге өзіжаманболған жоқ. Жам андыққажолықпаған. Есімі де күллі Жер шарыхалқынамәшһгр. Беделі жоғары. Есенмұрат бұл тағыдрына іштей шүкірішілік етеді.
Бұл жолғы кездесуе дайындықтыңжайцы мүлдем бөлек еді. Қанша дегенмен де, осы мұхит суының тереңіндегі құпия кеңістіктегі ғаламшардағы үлкен шаһар басшысы келмек. Оның орны болса да бөлек. Есенмұрат та, Сағынғали мен өзге ғылым-акванавттар да адам баласын құрметтей біледі. Бірақ билігі бар адамдарға жағымпаздануды жөн санамайды. Есенмұраттың өзі де басшы. Бірақ қарамағындағыларға билік етуші тұлғасында көрінген емес. Өзн қай кезде де мейлінше қарапайымұстап келеді. Ешкім ешқашан оның сөзінен де, ісінен де басшы екенін сезінген емес. Есенмұрат өзін қашан да қарапайым деңгейдеұстауға тырысады. Мұнда ол ғарыш кеңістігін де, мұхит суының тереңін дежақсы білетін жалғыз тәжірибелі маман. Ол кім кімге де ақыл-кеңес беріге, қандай іске де көмектесугеүнемі дайын. Өткенжолы құпия кеңістіктегіғаламшардағыүлкен шаһардың басшысының өздерін соншалықты қарапайымдылықпен қабылдағаны да ой салған. Енді оларды да сондай дәрежеде қабылдау азаматтықбасты міндеттері.
Ендігі дайындық та сол ағытта жүргізіліпжатты. Мұндайдауақыт шіркін де белгісін бермей кетеді. Анау-мынауістерімен айналысыпжүргенде, құпия кеңістіктегі ғаламшардағыел басшысының келетінуақыты да таяды. Сөйтіп, меймандарды рәсіммен қарсы алуда басталды. Екіжақ та біріне бірі біріне мейман болыпжүре берсе, одан ештемегеұтылмайды. Ондайжағдайда бір біріне деген құрметтері де күшейе түспек. Көпжаңалықтың көзі ашылмақ. Олар да қаншама мәдени дамуларыжоғары болса да, Жер ғаламшары мен оның тұрғындарының өздері әблмейтін сырларын ашуды көздейді. Жер ғаламшарының бүгінгі дамыған, санасы өскен тұрғындары өздеріне әзірі беймәлім бір тайпаныкезіктірсе, олардызерттеуге кірісер еді. Ондай оңаша қалған тайпадан білім мен мәдениетті күрпесе де, олардыңөмірге деген өз көзқарастары мен түсініктері байқалады.Дамыған елдің бәрін дұрысжолмен кетіп барады деп ойлайуға болмайды. Кемшілік пен қателік екі жағдайда да болады.
Есенмұрат құпия кеңістіктен келетіндерді қарсы аларда дамыған ел мен дамымаған елді осылайша іштей салыстырған. Тек ол ойын ешкімгежариялап айтқанжоқ. Дайындықжүргізген кезде мұндай ойларын ортаға сулуына да мүмкіндік бола бермейді. Мұндағы басты мақсат келген меймандарды тек мейман ретінде ғана емес, олардың жалпы психологиясын, дамудәрежесін, құпияч кеңістіктіжасаусырын аша түсуболатын. Сол себепті де, суастыүйі – сүңгуірде көптеген сөз жазатын, бейнеге түсіретін құралдар орнатылды.Уақыттаяған сайын ғылым-акванавттардыңдемалатын уақыттарды да қчқартылған. Ал «Бейтаныстар бөліміндегілер» болса да, бұл қарбалас дайындықтардан мүлдем бейхабар еді. Оларға бұлүлкен кездесужөнінде айтылғанжоқ. Айтылғанжағдайда олардың арасында толқутуындауы м.мүмкін. Есенмұрат та, Сағынғали да, басқа ғалым-акванавттар да осыжағынойлаған. Білсе де, келгеннен соңбір-ақ білмек олар.
Кешікпей мұхит суының тереңінен арнайы дабылжетті. Ол дабылды ғалым-акванавттар құпия кеңістікке өткенжолы барғанда біліп алған-ды. Бұлқұпия кеңістіктегі ғаламшардағы үлкен шаһарлы елдің басшысы тобыныңөз кемелерінен берген дабылы. Бұлүлкен кездесуге сырттан да ғалымдар шақырылған. Өйтпескеболмайды. Мұндайүлкенкездесугесуастыүйі – сүңгуірддеггі ғалым-акванавттардың ғана қатысқаныжеткіліксіз. Сол себепті сырттан түрлі ғылым саласының ғалымдары, газет-журналдар мен телеарналардың тілшілері де келген. Бұлжолы үлкен кездесу жөнінде Жер ғаламшары халқына ақпараттар беруге рұұқсат етілген. Ғалымдар мен түрлі саланыңмамандары көп болған сайын құпия сырдың ашылуына да көп мүмкіндік туындайды. Әрбір ғалым бұл оқиғаға да, көрініске де өз тұрғысынан қарайды. Соңғы кездерде Есенмұрат пен қарамағындағылары мұнда шешімді дұрыс деп тапқан.
Дабыл қабылданғаннан кейін Есенмұрат бастаған ғалым-акванавттар мен сырттан келгендер арнайыжасалған сүңгуір кемелерге отырып, суастыүйі – сүңгуірден әдеттегі қақпа арқылы мұхит суына жүзіп шығып, белгіл бағытқа қарай бет алған еді. Сол кезде өздеріне қарай жұзып кележатқан сүігуірдегілердің бірі:
- Сіздергесу астыүйі – сүңгуірден арнайы сүңгуір кемемен бізге қарайжүзіп шығудың қажетіжоқ еді. Әзірге шамалы кідіре тұрыңыздар сол орындарыңызда, - деп хабарлады кележатқансүңгуірдегінің бірі.
- Неге бұлай дедіңіздер? Әлде бұлүлкен кездесуді кейінге қалдырмақсызадар ма? – деп әбіржи жауап берді оларға Есенмұрат.
- Кездесукейінге қалдырылмайды. Ол өзуақытында жәре ойдағыдай өтеді. Текарнайы сүңгуір кемелеріңізбен алдымыздан шығудың еш қажаетіжоқ, - деді әлгі сөйлеген адам.
- Бұл сіздердің ел басшыларыңызбен келісіліпжасалынған шешім ба? – деп Есенмұрат тағы да сұрақ қойды.
- Бәрі де ел басшысымен келісілген.
- Олайболса біз арнайы сүңгуір кемемізбен кейін қайтамыз.
- Мыналарын түсінбедім. Сонда бұлар сүңгуір кемелерімен біздің суасты.үйімізге – сүңгуірімізге кірмек пе? – деді Сағынғали осы сттіі шыдамай.
- Келе берсін, суастыүйімізге – сүңгуірімізге арнай қақпамыз арқылы кіре берсін. Біз де олардың ел басшысықызметжасайтын ғимаратына кіріп барып едік қой. Біз де қақпамыз бен есігімізді айқара ашайық!
- Бұл мейманжайлығыңыз өтедұрыс, - деді сырттан келген ғалымдардың бірі, - сырттан келген мейманның сырын білуүшін оған еркіндік беру керек. Бұл адам баласының ежелден кележатқан дәстүрі. Сіздер барғанда олар да еркіндік берді емес пе?
- Бұл пііріңізді мен толық қолдаймын, - деді Есенмұрат сәл толқи сөйлеп, - сүңгуір кемемізді кейін қайтарайық.
Сөз қысқа болды. Суастыүйі – сүңгуірден тізілежүзіпшыққан бір топ арнайы сүңгуір кеме сәлден соңжүзубағыттарын өзгерттп, кейін қарай бет қойды. Суастыүйі – сүңгуірдің қабылдау қақпасы да қайта ашыла берген. Сүңгуір кемелер түгелдей қақпа арқылы ішке енген соң, ондағы суәдеттегіше сыртқа ығыстырылып шығарылды. Бәрі сүңгуір кемелерден түсіп, өз орындарына барған. Басшы енді меймандардың су астыүйі – сүңгуірге арнайы қақпа арқылы сүңуірлерімен тезірек кіруін іштей тілеп, дегбірсіздене де бастаған еді. КенетжанындағыСағынғали:
- Қараңыздаршы, біз қадамыз өзі? – деп дауыстап қалды.
Бәрі де елең ете қалған. Суастыүйі – сүңгуірдің айнала-төңірегіжарықтанып, құрғапкеткен.Бір тамшы да сужоқ. Тап бір буланып, әлдеқайдаұшып кеткендей. Әдетте, осы сутереңінде көзге бұлдырап көрінетін алыстағы таулар да ап-анық.Жан-жақтың бәрі кең дала, кеңжазық. Анда-санда самалжел де еседі. Жоғары жақ көгілдір түсті аспанға айналған. Есенмұрат: «Бұлне болғаны? Кележатқан меймандардың ғаламшары болғаны ма?» деп аңырып тұрып та қалған. Бірақ оғанұқсамайды. «Өз кемеміздеміз бе?» дейін десе, мұхит суыжоғалғандай. Ғалым-акванавттар осылайша ештемені т.үсіне алмай аң-таң күйде тұрып та қалған. Бірақ енді құпия кеңістіктегі ғаламшарлықтардың мұндай құдіретті күшке ие екендіктерін әуелден білетін болғандықтан ешқайсысы да бұлай тұре беруді қаламады. Енді соншама дайындықпенүстеріне киген комбинезондарын да шешіп тастауларына тура келген. Есенмұрат пен Сағынғали бастаған ғалым-акванавттар мен сырттанкелген ғалым-акванавттар құпия кеңістіктен келген меймандарды қарсы алуүшін суасты үйі – сүңгуірден шықты.
Дала ғажап еді. Таза ауа мен айнала-төңіректің тамаша көріністері бәрінің де көңіл-күйлерін көтеріп те жіберген. Енді мұны көрген адам дәл осы аймақта мұхит суы болды деп ойламас та еді. Бәрі де Жер ғаламшарының бетіндегі табиғат аясы сияқты. Аспан болса да көгілдір. Кей-кей жерлерінде ғана шөкім-шөкім бұлт бар. Бір жағынан ол бұлттар көгілдір аспанға әр беріп те тұр. Аспан көгінде баяу ғана жылжиды. Күн дежарқырап тұр. Ғалым-акванавттар өздерін қанша ұстаса да, жан-жақтарына жалтақтай береді. Өз көздеріне өздері әлі де болса сенер емес. Есенмұрат та әзірге етеменің байыбына бара алмады. «Егер бұл құпия кеңістік болса бір жөн, - деді ол ішінен, - ал мынағанжол болсын! Мұның кездесуімізге қандай қатысы бар еді? Әлгі кележатқан меймандарымыз қайда?». Осыны ойлап барып жанындағы доосына бұрыла қараған. Сағынғали да қанша білімді, білгір, тапқыр, өмірде тәжірибелі ғалым-акванавт болса да мұны зертелей алар емес».
Осылайша ғалым-акванавттар мен сырттан келген ғалымдар су асты үй – сүңуірдіңжанында тұрып қалған. Кенет көз алдарынан әлденелержылт еткендей болды. Олар сонау көкжиектен қылт еткендей болған. Алғашында тұрғандар оны солтүстік шұғыласындай қабылдаған. Енді бір кезде ол жарықшеңбер жасай айналғандай болды. Тұрғандардың бірі де ол жарықтың неге айналғанын біле алмады. Қалай болғанда да енді оған қарап тұра берудің дежөні жоқ еді. Еменмұрат жаныдағыларына бір қарап алып, сол жарық көрінгенжаққа қарай жүре берді. Қалғандар оның соңынан ерген. Бір кезде көз алдарында екі мезгілде, екі түрлі көрініс түсірілген кино лентасынан экранға түскен көріністердей көріністер байқалды. Ол көріністер бір бірімен алмасып, алмасып, өзгеріпжатты. Тек содан кейін барып оның бірі айқындала берді.
Артынша көз алдарында бірнеше адам пайда болды.Олар кең даланың төсінде өздеріне қарай жайбарақат қадам басып кележатты. Санасыжоғары адаммеймандардың қандай белгі көрсеткендерін айтпай-ақ түсінер еді. Есенмұрат олардың бұлқарапайым, жанашырлық әрекеттеріне іштей риза болды.Содан соң ішкі тебіреністерінжасыра алмай:
- Міне, нағыз ақылды, нағыз парасаттыадамдар! Біздің қазақ елімізді танып-біліп, дәстүріміздіқұрметтеп, мұхит суытереңінің осы бір аймағын қазақдаласындай етіп, бізбен кездесуге келе жатыр. Әттең, әрқайсысымыздыңастымызда бір-бір сәйгүлікжоқ! Болса, мініп алып, мына кең даланы дүбірлетер едік! Қандай ғажап көрінісбұл!Енді оларды қазақхалқымыздыңрәсімімен, өзбауырымыздай қарсы алайық!Ал, жүріңіздер ілгері! – деді.
Бұлағынанжарылаайтқан сөзін қалғандар дажалғастырыпжатты. Бұл кезде құпия кеңістіктегі ғаламшар шаһарының ел басшысы бастаған тобы өздеріне мейлінше жақындап та қалған. Бәрі оң қолдарынжүрек тұстарына апара, бастары мен кеуделерін алға қарай ие амандасты келгендермен. Есенмұрат ел басшысынажқандаған. Күтпегенжерден күтпеген кең далада осылайша үлкен кездесуорын алды. Бұл кездесукелгендердің қазақтың барлық тамаша рәсімдерін білетіндіктерін көрсетті.Олардына қазақ ғалым-акванавттары мол ризшылықтарын білдірді.Содан соң қазақтың рәсімі бойынша сыртан келген меймандарды қабылдау мен күтубасталды. Әдеттегідейсуастыүйі- сүңгуірдің ішінде қылысып-қымтырылыпжүрген ешкімжоқ.Бәрі де емен-жарқын. Мұхит суыныңтереңінде дәл осындай қазақ даласы орын алады деп кім ойлаған?ЕндіЖер бетіндегі қазақ елінен, шетелдерден келген ғалымдар мен мамандар да бұл ғажайып оқиғаға аң-таң. Келген ел басшысы мен ғалым-акванавттардың басшысы алдын аладайындалған арнайы кең бөлме ішінде оңаша әңгімелесті. Есемұраттың бар арманы құпия кеңістіктіңсырын айқындай түсу екені әуелден белгілі. Енді міне, сол арманы күтпегенжерден орындалды. Қысқа әңгімеден кейін екі басшы үлкен бөлмеге келген. Онда келген меймандар мен ғалым-акванавттардың бәрі дежиналған. Қай қайсысы да су астыүйі – сүңуірдің терезелерінен көрінген қазақ даласындай ғажайып далаға жиі-жиі көз тастайды. Көрністер болса да көз тойғысыз. Осы кезге дейін ғалым-акванавттар«Ғажайып орта» деп келген көріністердің бәрі де енді мынамен салыстарғандажай ғана көрініс болып қалған.Мұндай ғажайып өзгерісті ғалым-акванавттардың ешқайсысы да жасай алмақ емес. Енді бәрі де тап бір ертегідегідейкөз алдарында.
Меймандарды қабылдағанкең даладағысуастыүйі- сүңгуір енді суы әлдеқашан тартылып қалған мұхиттыңорнында қайрақталып қалған кемедей көрініп те кетті көзге. Оның айналасы құрғақ дала. Бәрі де табиғи. Алғашында ғалым-акванавттар үстеріндегі сутереңіне түсуге арналған комбинезондарын басқа киіімге ауыстыруғакүмәнданған. «Егер мына құрғақ кең дала қайтадан мұхит суының тереңіне айналса, не боламыз?» деп те ойлаған. Бірақ ештеме де өзгерген жоқ. Ғалым-акванавттар енді өздерін тіпті, Жер ғаламшарындағымұхит суының тереңінде де емес, бейнебір өзгежұлдызжүйесіндегі тірішілікті ғаламшардажүргендей де сезініп кетті. Олай сенулеріне негіз де бар еді. Әсіресе, Есенмұрат. Ол бұрынғы ғарышкер. Сондықтан ол қай көріністі дежұлдызды әлемдегі бір тірішілікті ғаламшармен салыстыра қарайды. Басқалар да ғарышкер болып көрмеген болса да, мына көрініске сондай тұрғыдан қарайды. Мұнда бұл көріністерге таңғалмайтын құпи кеңістіктен келген меймандар ғана. Оларға мұндай көріністер болса да үйреншікті. Бәрі дежайбарақатжүр. Есенмұрат алғашқытаныстық жинынан кейін келген меймандарды тобымен бірге суастыүйі – сүңгуірдің барлық бөлімдерін аралатты. Бұл қай келген мейманға дажасалытын рәсім.
Келегндерді бастаушыел басшысы да, жанындағылары да суастыүйін – сүңгуірді ерекшеұнатты.Бөлімдерін қызыға аралаған. Көп нәрсемен танысты, көп нәрсені білді. Адам баласының санасы қаншалықтыжоғары, білімі терең болса, оның білімге деген құштарлығы да солғұрлым арта түседі. Келгендердің білуге деген ынта-ықыластары да соны байқатқан. Олар Есенмұрат бастаған топты,жалпыЖер тұрғындарын «Бізден төмен мәдени дамудасыздар» деп еш күнәлаған жоқ. Өздерін мейлінше қарапайымұстап, көп нәрсені сұрап білді. Есенмұрат та, Сағынғали мен басқалар да олардың мұндай қарапайымдылықтарына, жоғары мәдениеттеліктеріне қайран. Меймандардың басшысы «Біз осыншама іс тындырған адамдармыз» деп те кеуде көтерген жоқ. «Қазақ елі» бөліміне келгенде, қазақтың өткен тарихы мен бүгінгі мәдени дамуын паш ететін тарихи жәдігерлерді көріп, одан ерекше бөлек бір ләззат алды. Біолгісі келгендерін сұрай түскен. Адам баласының санасы мен білімі өзінен жоғары көрінген адамға таңдана қарайтыны белгілі. Ондай адамдыхалық ерекше бөлек құрметтейді. Бірақ адам баласы қанша көп білсе де, біле түсуге деген талпынысы бітпейді. Мәселе адамзаттыңмейлінше мәдени дамып, асажоғары мәдени дамудәрежесіне жетуінде емес, солай бола тұра адамзаттың дүние әлемі жұмбақтарын толық танып-біле алмайтынында. Алғашында: « Бұлжарықтажылы дүние әлемінде бұлар білмейтін нәрсежоқ болар-ау» деп ойлаған Есенмұрат енді олардың да әлі білмейтіндерінің көп екенін түсінді. Олар суасты үйі – сүңгуірдің бөлімдерін аралайжүріп, көпжаңалықтың көзін ашқандай болды. Бөлімдерді аралай келіп, «Бейтаныстар бөлімі» аталған бөлімге кіріп, өздерініңжоғалтқан он екі адамымен қауышты. Олармен әігімелесіп, жағдайларын сұрады. Олар бәрін айты. Бірақ елдеріне қайту сыңайларын танытпады. Ел басшысымен селқостаусөйлесті бәрі де. Бұл ортадан өздерініңтуылған жерлерін, туылған елдерін тапқандай кйүде еді бәрі де.
Кездесу мен танысурәсімі қысқа болды. Алғашқы қадамүшін осыуақыттың өзі дежеткілікті еді. Ғажайып бөтен ғаламшардан келгендеренді қайтуға әзірленген. Есенмұрат та, Сағынғали мен басқа ғалым-акванавттар да меймандаржасаған мына кең далағамол алғыстарын айтып, терең ризашылықтарын білдірді. Сөйтіп, күтпегенжерден ғұмырларындаұмытылмайтын тамаша кездесуболды. Бұл оқиға бұұқаралық ақпарат құралдары арқылы Жер шарыхалқына тез тарап кетті. Жер бетіндегі барлық ірі ғылыми орталықтардағы ғалымдармұны арнайы бейнебайланыс құралдары арқылы мұқият бақылап отырды. Енді мұнда жеделдетіп келіп-кетуге ниет еткендер де көбейген. Бірақ соншама адамдарды мұхит суының тереңіндегі оттегі мен азық-түлігі шектеулі суастыүйі – сүңгуірде қабылдау, оларды шығарып салу мүмкін емес-ті. Ол жағын Есенмұрат қарамағындағыларымен бірге пысықтаған.Құпия кеңістіктен келгендер өз ғаламшарларына қайтып кеткеннен кейін де ғалым-акванавттар ғылыми-зерттеужұмыстарын тоқтатқанжоқ. Өәткені, олар қайтып кеткенімен, кездесудежылы сөйлескендерімен, мына жоғары қысымдағы, қараңғылықтағы ғажайып кең далаға айналдырғанмен олардың әлі көп құпия сырлары ашылмай қалды. Ғалым-акванавттарға ең керегі де олардың мына мұхит суының тереңінде қалайша құрғақ ортажасайтындарын білу, соларжасағандай ғажайып тірішілік ортасына айналдыру еді. Есенмұраттың да, қарамағындағылары мен Жер бетіндегі ғғылыми орталықтардағы ғалымдардың да мақсаттары соныжүзеге асыруға бағытталды.
Меймандар кеткеннен кейін өткенүш тәуілікуақыттың ішінде құрылық та, кең дала да бірте-біртежоғалып. Айналаны жоғары қысымды су басып, қараңғылық орнады. Сусу асты үйі – сүңгуірді жан-жағынан қысты. Ғалым-акванавттар енді тездетіп сутереңіне түсуге арналған комбинезондары мен дулығаларын киіп, бұрынғы тірішілік әрекеттеріне көшті. Меймандар келді, кетті. Өздері болғануақытта ғана құрылықорнады. Қанша жылыжүректі адамдар болса да, құпия сырларын ашпады. Ондай құпилылық кез келген адам баласына тән қасиет еді. Сондықтан ғалым-акванавттар оларды осы тұрғыдан түсінді. Қызсқауақытқа болса да, мына қысымыжоғары су мен қараңғылықтыжйып, қазақтың кең даласындай далаға айналдырғандарына ризашылықтарын білдірумен шектелді.
Елге оралу
Есенмұрат та, Сағынғали де, достары мен шетелдік ғалым-акванавттар да осы мұхит суының тереңіндеұзақ уақыт бойы ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізіп, құпия кеңістіктегі ғаламшар тұрғындарымен кездескеннен кейін өздерінің қажығандарын сезінді. Ал негізгі себеп – солқұпия кеңістіктіжасаушылардың құпия сырларының ашылмай дәңгәлатқаны еді. Мұхит суының тереңінде болатын мерзімдерін ұзартқандары да қосымшаболды. Олай ұзартуға да басты себеп болған да құпия кеңістіктің ашылмаған сырлары. Дегенмен, ғылыми-зерттеужұмыстары зая кеткен жоқ. Біршама құпия сыр ашылды да. Енді мұндағы ғылыми-зерттеужұмыстарын біршамауақытқа тоқтатқандары жөн болмақ. Ал ғылыми-зерттеужұмыстары тоқтамақ емес. Орындарына Жер бетіндегі ғылыми орталықтардан басқа ғалым-акванавттар тобы келмек. Алғылыми-зерттеужұмыстарын бұлайжалғастыра лберсе, Жер бетін де, елді де, отбасыларын да ұмытуғаайналатын түрлері бар. Қай қайсысының да үйдегі отбасы сарыла күтуде. Анда-санда болатын бейнебайланыс ешқайсысының да көңілдерін орнықтырған емес. Қай қайсысы да ғылыми-зхрттеужұмыстарының барысында өз отбасын ойлап та кетеді. Соңғы күндері Есенмұраттың түсіне Нұрайнажиі кіретін болған. Бейнебайланыстың неше түрі болса да, байланысұстауешбір қиындық туындырмаса да, бәрібір, елге барып, өздерінің отбасымен қауышып, сағыныштарын басып қайтқанге ештеме де жетпейді. Өздері қолға түсірген он екі адам да өз ғаламшарларына қайтпақ емес. Құпия кеңістік те ғайып болмайды. Осытұрғыдан келгенде, ғалым-акванавттардың елге барып, отбасымен қаушып, қайта оралуларына мол мүмкіндік бар еді.
Мұхит суының бетіне шығарда ғалым-акванавттар өздері ғылыми-зерттеужұмыстарынжүргізгенуақыттарында жинаған небір заттарын арнайы ыдыстарына салды. Ол заттарын көмекші темір тұлғалар алыпжүрді. Ғылыми-зерттеужұмыстарының барысында суасты үйі – сүңгуірден адамдарды да, заттарды да тіке субетіне шығаратынлифті-үйшік орнатылған-ды. Елдеріне қайтатындардың бәрі де соған мініп, су бетіне қарай көтерілген.Мұндайлифті-үйЖер бетінде де бар. Ол да әлдеқашанжүзеге асқан. Мұның бәрі де бір кездері өмір сүргенпенделердің армандары. Ал бүгінде мұндай техника ешкімге де тансық емес. Күнделікті үйреншікті көрініске айналған. Біреулер онымен Жер төңірегіндегі ғарыш кеңістігіндегі «Ғарыш қаласына» көтеріліп кетіпжатады, екінші біреулері олжақтан Жер бетіне қайта оралады. Тап бірі ұшып, бірі қоныпжатқан әуе-ғарыш кемелері сияқты. Ал мына мұхит суының тереңіне түсіп шығуға ондай лифті-үй тіпті де керек-ті.Мұндай лифті-үйдің ең ірісі де, жайлысы да осымұхит суының тереңіне түсіп-шығуғаарналыпжасалған.
Бұл лифті-үймен осы кезге дейінЖер бетіндегі елдердегі ғылыми орталықтардан көптеген ғалымдар келіп те кеткен суасты үйі – сүңгуірге. Лифті-үймен мұхит суының тереңіне түскенде де, субетіне көтерілгенде де адам баласы ешқандай қолайсыздықты сезінбейді. Су тереңіне қалайжеткенін де, су тереңінен қалай су бетіне шыққанын да байқамай қалады. Тек бұлжолы ғалым-акванввттар мұхит суының тереңінде көпуақыт болғандықтан лифті-үй мейлінше баяу көтерілді. Ешқайсысы қандай да бір ыңғайсыздықты байқағн жоқ. Лифті-үйге мінер алдында ғалым-акванавттардың бәрі де арнайы дәрігерлік тексерулерден өткен. Бір ғажабы, ғалым-акванавттар өздері құпия кеңістіктегі ғажайып ғаламшарда, ондағы үлкен шаһарда болыып, кейбір тұрғындарымен, бел басшысы бастаған топпен кездескеннен кейін жақсы сергіген. Мұхит суының бетіне қарай баяуда болса кідіріссіз көтеріліп кележатқан мына лифті-үйде де өздерін сергек сезінеді. Тек өздерін қанша сергек сезінсе де, мұхит суының бетіне қарайжылдам көтерілуге болмайды. Мұхит суының тереңіне түсі, сол тереңнен су бетіне шығуғаарналған ережелерді бұза алмайды.
Уақытшіркін, бәрін де өзгертеді. Баяукөтерілді дегеннің өзінде де ғалым-акванавттар лифті-үйдің мұхит суының бетіне қалайжетіп қалғанын байқамай да қалды. Айнала шалқыған толқынды су әлемі. Ара-тұрамұхит суы бетімен баяужүзіп кетіп баражатқан түрлі кемелер көзге шалынады. Өзінше бөлек тірішілік. Ғалым-акванавттар өздерін бейнебір өзге бір тар әлемнен кең әлемге шыққандай сезінді енді. Өздері мұхит суының соққан желдер буырқанған көрінісін көрмегелі қашан. Бұл да өзінше бір әсерлі көрініс екен. Лифті-үйден арнайы теңіз кемесіне ауысып мінгеннен кейін ғалым-акванавттар оның сыртқы алаңынажиналып, айнала-төңіреккекөз жіберген. Мұхит суының беті дөңгеленіп, жиектері жасырыныпжатыр. Мұндайда әрбір саналы адам: «Ана судөңінен әрі ассам, көп нәрсенің кәгері болар едім-ау» деп те ойлайды. Сондай бір ой-арман адам баласын қашан да ілгері жетелейді. Әрі ол ой-арманы таусылмақ та емес. Адам баласының сондай ой-армандары енді мұхит суының тереңін де шарлаған. Оныжүзеге асырған ғалым-акванавттар енді тап бір өзге ғаламшарға келгендей де болды. Құпия кеңістікте көргендей аспан көгілдір түсті, онда шарбы бұлттар да бар. Бұл тамаша көріністердің бәрі де өздері дүниеге келген жерлері мен елдерін, отбасыларын сағынып кележатқан ғалым-акванавттардың көңіл-күйлерін оанан сайын толқытты. Мұхит суының бетінжелпіп, сутолқынын тудыра соққан самалжел де көңіл-күйлерін көтере түседі. Бәрі де айнала-төңірекке, одар бір біріне қарап жымиып қояды.Қай қайсысы да өздерін бақытты сезінеді.
Үлкен теңіз кемесі жылдам жүзіп кетіп барады.Жылдам жүзген сайын мұхит суы бейнебір айналып, кейіндеп қалып баражатқандай болады. Кеменің соңғы астыңғыжағындағы үлкен-үлкен пәрелердің шыр айналыстарынан бұралып шашылған су ақкөбіктеніп, техника соқасымен айналған жер топырақтарындай білеу-білеусуішін тастап барады. Кеменің алды да, соңғыжағы мен екі қапталы дажасанды суиірімен айналғандай. Осындайжылдамдықтың өзі де асыққан, жерін, елі мен отбасын сағынған адамға баяу сияқтанып көрінеді. Ғалым-акванавттар бір бірімен емен-жарқын сөйлесіп тұрса да, іштейгі сағыныштары елге қарай асықтырады.Бұлардың арасында мұндай ұзақ сапарғаЕсенмұрат әбденүйренген. Ал қалған ғалым-акванавттарға бұлы сапар болса да өтеұзақ сапар. Өйткені, ешқайсысы да Есенмұрат сияқтығаламшараралық, жұлдызаралық сапарларға аттанып көрген емес. Сондықтан қай қайсысы да мына теңіз кемесінің бұдан дажылдам жүзгенін іштерінен қалап тұр. Жол ұзаған сайын мына мұхит суының дөңгеленген дөңі де баяуайналғандай болады.
Есенмұрат сәлден соң өзі бірнеше рет болып қайтқан мұхит суының тереңіндегі құпия кеңістікті есіне алды. Ондағы ғаламшардағықұрылық та, мұхит та, аспаны да дәл осындай еді. Мұхит суының тереңінде дәл осындайорта болады деп кім ойласын. Енді сол көргендерінің бәрі де түс сияқты. Өмірде мұндай сәттер аз болмайды. Есенмұрат ғарышкер кезінде тапсол сияқты талай ғаламшарларды көрген. Бірақ ол ғаламшарлардың кейбірінің атмосферасы құпия кеңістіктегі ғаламшардың атмосферасымен сәйкес келмейтін. Сондықтан ондай ғаламшарларда тірішілік өрбіген емес. Ал мұхит тереңінен өздері кқрген құпия кеңістіктегі ғаламшардың биосферасы да, гидросферасы мен атмосферасы да мүлдем бөлек. Жердікінен еш аумайды. Есенмұрат та, Сағынғали мен басқа ғалым-акванавттар да елдеріне қарай қанша асықса да, әңгімелері барысында құпия кеңістікті бірұмыта алмады. Олжайлы пікір алысуменболды. Сөйтіп, біршамауақыттың өте шыққанын да байқмаған бәрі. Ендігі әгңімелері елдегі отбасыларына қарай ауған.
- Үйімдегі Нұрайна да мені күтуден ендігі шаршаған да болар-ау! – деп қарап қойдыжанындағыСағынғалиға, - тек менің өмірлік серігім емес, бәріңнің де өмірлік серіктерің мен перзенттерің сағынып-саркайған болар. Кейде өзім: «Неге ғарышкерлікті, неге осындайакванавт болуыды қаладым екен» деп те өкінемін.
- Мұндайжағдай менңі басымда да бар, е діді сол кезде Сағынғали аспанға бір қарап алып, - біздің ғлыми-зерттеусапарымыз осындай. Сапарымыздыңұзаққа созылатыны өз алдына, қиындығы мен қаупі ше? Ғррышкерлер мен акванавттардың сиректігісодан болса керек. Мұндай сапардың әсері де мол. Барған соң жұбайым Дариға мен перзенттерім алқымымнан алғандай көп нәрселерді сұрайды ғой меннен. Монда көп нәрсені айтуыма тура келеді. Әйтпесе, мына жағдайда бейнебайланысжүесі қанша жетілген болса да көп нәрсені ашып айта алмалмаймыз ғой. Ал олар болса: «Көкем неге көп нәрсені жасырып айтпай отыр» деп іштейуәйімдеп те қалады.
- «кемедегінің жаны бір» деп халық бекерден бекер айтпайды ғой. Біз көп нәрсені бірге бастан кештік. Көп нәрсені түсіндік. Достығымыз нығайды. Адаммның мінез-құлқы мен досына деген адалдығы осындайда ашылады. Бұл ғылыми-зерттеужұмыстарының барысында ғалым-акванавттардың талайының сыры белгілі болды. Жақсыжағымен көзге түскендері де көп.Мен мұнай таңдаужасағаныма қуаныштымын.
Есенмұрат осыны айтып, достарына қарап қойған. Олар іштей ризашылықтарын білдіргендей көңілді. Осылай әгңімелесіп, сыр шертумен үлкен теңіз кемесінің мұхит суы төсін жанай біраз алалықты кейінге тастағанын ғалым-акванавттар байқамай да қалды. Әңгіме айтқанда, жол қысқаратындай болатынын ғалым-акванавттардың қа қайсысы да әуелденжақсы біледі. Әрі осы бір көңілді сәтте талай-талай достық сыр да ашылған. Енді өздерін мұхит суыжағалауындағы үлкен қалада арнайы әуекемесі күтіп тұр. Жалпы, жолды мұнан да қысқа етудің жөні бар еді. Одан гөрі ғалым-акванавттар аз да болсаЖер бетіндегі өзге елдерді көруді қалаған. Теңіз кемесіжылдамжүзіп келеді. Кешікпей жағалау да, айлақ та, ондағы көгенделген Қозылардай тізілген теңіз кемелері де көзге шалынды. Бұл ғалым-акванавттардыңтуылған елдеріне бір қадам болса дажақындағандарының белгісі еді.
ТӨРТІНШІБӨЛІМ
ҚҰПИЯ КЕҢІСТІК
Сапар алдындағысеруен
Мұхит тереңінен келген шамалыуақыт лезде өте шықты. Есенмұрат қайтаданжолғажиналды. Бұл отбасынаүйреншіктіжағдай болса да, әрбір сапардыңжөні бөлек.ЖұбайыНұрайна да, ұлыЫспандияр мен қызы Сандуғаш та толқуда. Өмірде бәрі де болады. Біроде қуаныш, бірде өкініш. Нұрайна осы тұрмыс-тірішілігіне де іштей риза болып, күн сайын болмаса да, анда-сандаҚұдайғашүкіршілік етеді. «Мен болдым, толдым,жеттім. Енді маған ештеме қажет емес» деп, ешқашан кергіп, кербезденген емес. Айналадағы таныстары, көрші-қолаңдары мен достары, құрбылары Нұрайнаның бұлұстамдылығы мен парасаттылығына сүйсіне қарайды. Сөйтсе де, өзіне іштарлық көрсететіндер де табылады.
Нұрайна ондай әштарлықты әсіресе Есенмұрат сапарда болған кездерінде көбірек естиді. Ондайлардыңқысыр сөздерді тек сыртынан емес, көзіне де айтып салатындары да бар. Кейбіреулерінежауап қатады, кейбіреулеріне тіке айта алмай ішінен тынады. Ондайларды көргенде, қысыр сөздерін естігенде, ерсіз әйелдің қандай сөздергеұшырайтынын да түсінеді. Адам баржерде қызғашы, көре алмаушылық пен күндестік деген жағымсыз сезім болады. Нұрайна өмірдің, адаммен адамның ара-қатынасының осындай көлеңкеліжақтарын кейде оайлап та қояды. Содан кейін есенмұраттың мұхит суы тереңіндегі ғылыми-зерттеужұмыстарын тезірек аяқтап, аман-есен оралуын тілеп, қамығады. Сондай қамығуды өткеріп, еріне қолыжетіп, сағыныш мауқын енді ғана басқан еді. Енді міне, ерінің мұхит суы тереңіндегі ғылыми-зерттеужұмыстарынжалғастыуға қайта аттанатын күні де келген. Ол күн таяған сайын Нұрайна өзінің еріжоқта қалай күн өткізетінін жиі ойлауда. Жанында естері кіріп, есейіп қалған перзенттері бар болса да, ері жоқта өзінің жалғыздығын қатты сезінеді. Ерінің орны бөлек. Нұрайна оны алғаш рет есіне алып отырғанжоқ. Жиі толғанады. Сөйткен сайын ішкіжан-дүниесі де шымырлап қоя береді.
Есенмұрат адам психологиясынжақсы білетін адам. Алжұбайының мінез-құлқынжас қыз кезінен білетін. Екеуібір ауылда өсті. Мектеп бітіргеннен кейін екеуі қалада кездесті. Үйленді, отбасын құрды. Бірге тұран күннен бастап кеуінің бір біріне деген махаббат сезімдері арта берген. Ғылымда: «Жасжұайлар төртжылға дейін ажыраспаса, онан кейін өмір бойы ажыраспайды» деген қағида бар. Бірақ екеуі ондай қағидаға ес бөлген емес. Қалайжақсы тұрмыс құруды, махаббат сезімдерін баянды етуді, перзентті болуыды ойлаған. Сөйтіп жүргенде, Есенмұраттың ғарышқа сапары басталды. Одан кейін тағы да. Ерін зарыға күтуден шаршаған Нұрайна кейде: «Осындай да отбасы болады екен-ау. Меннен басқа әйелдер қандай бақытты. Ерлеріүнемі жандарында. Сапар дегенді білмейд» деп күрсініп салатын. Бірақ қанша толғанса да, өкінсе де,өзінің осы тұрмысына қызғаныш білдіретін ійелдер де бой көрсетеді. Ондайды көргенде, өзінің өкініштерінің бекер екенін көзінжеткізгендей болады. Өзін олардан бақытты әйел санайды. Сөйтіп, зымырап өтіпжатқануақыт, құбылған өмір.
Ал бүгінгі көңіл-күйі басқаша еді. «Дұниедегіүш ғайыптың бірімейман» дегендей, әрбір пенде бірде бар, бірдежоқ болатын сәуледей. Үйден шығып кеткен соң тап бір ешкім болмағандай күй орнайды. Есенмұратбұл жөнінде де ойлап қоятын. Өзі өмір сүріпжүрген осы заманға,уақыт пен мерзімге дейін қаншама адамдар бұл жарық тажылы дүниеге келіп кетті. Енді солардың бәрі де бұл өірде болмағандай тып-тыныш күйде. Күні кеше ғана өзіәріптестерімен бірге ғылыми-зерттеужұмыстарынжүргізген мұхит суының тереңіде саналы-санасыз тірішілік иелері қым-қуыт тірішілік еткен құрғақ дала болды. Онда кең дала да, сай-сала, орман мен биік-биік таулар да көз тартты.Ормандарында құжынағанМаймылдар өмір сүрді. Сондай бір қайнаған өмір еді. Солардың іішінде тауүңгірлерін пана еткен саналы адамдар ерекше әрекет жасады. Олар тауүңгірлерін бірте-бірте тастап, тегісжерге түсті.Аңшылықпен, шаруашылықпен айналысты. Шайла, күрке жасап,, топ құрды. Келе-келе топтағы адам саны көбейіп, ауыл болды, одан қалаға айналды. Сөйте келе, мәдени дамудың биігіне көтерілді. Енді толқындары жиектеріне шылп-шылп соғып, ештеме болмағандай көлікпжатқан мұхит сулары ғана. Өзә әрі ғарышкер әрі ғалым-акванавт болғандықтан Есенмұрат дүнйе әлемініңжаратылысы, ондағы тірішілік әлмеінің дамуыжайлы ойлап та кетеді кейде. Сондай ойларын демалыс сәттеріндежұбайлары Нұрайнаға да, ұлы Ыспандияр мен қызы Сандуғашқа да айтады.
Ал бүгінгі әңгіменіңжөні мүлдем бөлек-ті. Нұрайнаға мән-жайды оңаша да, ұлы мен қызының көзінше де түсіндірген соң біржеңілдеп қанлғандай да болған. Бірақ иұхит суының тереңіне ғылыми-жұмыстрынжүргізуге аттанатынуақыты таяған сәтте көп нәрсежан-дүниесін тербеді. Тағы да сол дүние әлемініңжарытылысы, ондағы қым-қуыт саналы-санасыз тірішілік әлеміжайлы ой-толкауы. Нұрайна екеуі бүгін кешкі серуендерін әдеттегіден ерте бастаған.Өздері тұратын екі қабатты тұрғын үйдің маңындажасыл жайболатын. Соған қарай бет алған екеуі. Есенмұратты әйгілі ғарышкер «әрі ғалым-акванавт ретінде білетіндер көп-ақ.Қарсы алдарынан кездескендері мен анадайдан бұрылып келгендер Есенмұратпенжылы амандасып өтеді. Ері даңқты болса, әйелі де біршама белгілі. Нұрайнаны да білетіндер аз емес. Екеуінің осылайшажұп жазбай, тату-тәтті өмір сүріпжүргендеріне қызығатындар дажеткілікті. Олардың бәрі де екеуіне іштей риза. Тек еңбегі мен есімі елге белгілі адам өзінің сондай дәрежеде екенін сезіне бермейді. Есенмұрат қай кезде де өзін мейлінше қарапайым, тіпті жас бала сияқтыұстайды. Нұрайна кейде онысынұнатпай да қалады. Ал есімі елге даңқты адамнның сондай болуы қарапайым адамдарғаұнамды қасиет. Нұрайна соны сезіне бермейді. Бірақ өзі де әлі күнгеел алдында кергіген, керзбезденгенемес.
Екеуіжасылжайдың ішіне енгенше талай таныс-сыйластарыменұшырасып,амандасып, қысқажағдай сұрасты. Есенмұрат кейбілеуімен шамалы кідіріп тұрып та әңгімелескен. Ғалым-акванавттың ертеңгі сапарын білетіндеріЕсенмұраттыңуақытын көпалмауға тырысқан. Кездескендерді бәрі деүйлеріінен шықпай отырғандар емес. Олар да ара-тұражұмыс сапарларымен елден шет елдерге шығады. Ол сапарларында он, он бес, кейде бір ай жүретін кездері де болады. Соның өзінде де олардыңжұбайлары сағыныш сезімдерін бастарынан кешеді. Ал олармен салыстырғанда ері бірнеше айға кететін Нұрайнаныңжөні басқа. Сол себепті екеуінің мұндай сәттері бір біріне өте ыстық . Соған қарамастан екеуі кезіккен адамдармен мүмкіндігінше сабырмен әңгімелесіп, жасылжайдың ішіне енді. Қатар жүріп келіп, ондағы отырып демалуға арналған орындықтардың біріне отырды. Мұндай сәтте екеуі өздерінің үйленер алдындағы серуендерін естеріне алады. Сөзді Есенмұраттың өзі бастаған.
- Уақыт кемесі деген осы! – дедіжеңіл күрсініп, - ал былайша қарасағң, солуақыт өтпейтіндей көрінеді. Ал шын мәніндеуақыттанұстатпайтыннәсре жоқ бұлыжарықдүниеде!Бізуақыттан басқалардың бәрін де қайтажасай аламыз, өзгерте аламыз...
- Иә, Есенмұрат, оның рас, - деп Нұрайна басын қисайта ерінің иығынажанастырды,-уақыт шірікін, тоқтаусызөтіпатыр, оны кідірте де, тоқтата да алмайсың. Сонымен көзге көрінбейтін ағымында өесесің, соның ағымында қартаясың. Алуақытпен санаспасаң, көп нәрседен құр қаласың. Өмір тіріге бір-ақ рет берілген. Ойжіберіп қарасаң, мына өмірдегі барлық тірішілік иелері өз істерінуақытындажасап бітуге әрекеттеніпжатады. Сөйтіпжанталасыпжатқан саналы-санасыз тірішілік иелері.
- Өміржайлы ойлай берсең, ол ойдың да шегі болмайды ғой. Ойда мына шетсіз,шексізжатқан Ғалам кеңістгі сияқты. Жалғасып кете береді, кете береді...Адам баласыныңжасапүлгеретін ісінен гөрі ой мол... Ой адамның ғұмыры бойында таусылмайды... Олуақытпен қатаржүреді...
Есенмұраттың осы сөзінен кейін екеуі деүнсіз қалған. Күн батып, айнала-төңіректі қараңғылық баса бастаған кезде аспаннан мың-санжұлдыздар жыпылық қақты. Былайша қарағанда, әдеттегі бір көрініс. Шоқжұлдыздар сол өз пішіндерінде. Алуақыттың кеңкеңістігімен алып қарағанда, солшоқжұлдыздар да бір заманда пшіндерін өзгертеді. Есенмұрат жұлдызды аспаға қарай отырып, жанындағы кешкі салқын самалдан денесі түршіге бастағанжұбайы Нұрайнаны оң қолымен құшақтай өзіне қарай тарта түсіп, алғашқы серуендерін есіне түсіргендей бір күй кешті.
- Алғашқы серуеніміз есіңе түсті ме, Есенмұрат? – деп оған жымия қарады Нұрайна.
- Әрине, - деді Есенмұрат, - тек сен маған ренжімеші. Кейде:»Осындай сапарлы мамандықты таңдап, сеніүнемі сағынышта қалдырдым ба?» деп те ойлаймын.
- Бұл не дегенің,Есенмұрат? – деп Нұрайна оған қиыла қараған, - сағынышсыз өмір жоқ. Өмірдің өзі де адамдардың кездесуі, бірге болуы, біржаққаж№олға шығып,уақытша қоштасуы мен ол сапарынан қайта оралып, бақытты кездсуінен тұрмай ма? Менің бұл бақытыма қызғаныш білдіретіндер де аз емес.
- Түсінгеніңе алғысытымын. Осындайжиі-жиі әріұзақуақытқа сапарға шығатын мамандығымды қолдадың емес пе?
- Иә,қолдадым.Екі мамандығыңныңда осындайұзақ сапарлы болатынын білмей де қалған жоқпын, білдім. Өзіңді қаладым, тұрмысқа шықтым. Енді ұзақ сапарда болатыныңа еш өкінішім жоқ.Олжағын енді ойлай берме. Алаң болма, маған. Кейдеоңашалықтанжалыққанда айтатын сөзім ғой ол. Ондай сәттер әрбір әйелдік де басында болады. Оған енді көңіл аудармашы...
-Жарайды, Нұрайна. Сен ренжімесең, менің ғылыми-зерттеу жұмыстарым дажеңіл жүреді. Енді ол ғылыми-зерттеужұмыстарымыздыңаяқталуына да аз қалдй ғойц. Мұхит суының тереңіндегі құпия кеңістік пен ондағы ғаламшардың құпия сырын толық ашсақ, ғылымғаүлкенүлес болып қосылады ол.
- Мұхит суының тереңінде дәл сондай құпия кеңістік пен шағын ғаламшар болады деп кім ойлаған? – деп аспанға бір қарап қойды.
- Мұхит суының тереңінен өзіміз де ондай құпия кеңістік пен шағын ғаламшарды күткенжоқ едік.Саналы, білімді адам баласының әрекетінде шек бар ма? Олар кез келген жерді, кез келген ортаны биосфералы, гидросфеары, атмосфераслы ортаға оп+-оңай айнлыдар алады. Құпия сырдың көқесі де сонда. Ал мәдени дамужағынан қанша жетістіктергежеттік деск те, оның сырын еш түсіне алар емеспіз. Құпия кеңістіктегі шағын ғаламшардағыүлкен шаһар басшысымен суасты үйімізде – сүңгуіріміздеүлкен кездесуөткізгенімізде де олар оның төңірегін құрғақ кең далағңа айналдырып жіберген. Оның сірін де еш түсіне алмадық.
- Енді соның бәрін тезірек анықтасаңыздар екен?
- Солүшін қайта барғалы отырған жопын ба. Жақында бәрі де анықталатын болады.
- Ал ол құпия кеңістіктегі шағын ғаламшардың тұрғындары ештеме айтпады ма?
- Олар әзірге көп құпияны ашпай отыр. Бір таңғаларлығы, қарапайым тұрғындарыныңосыЖер ғаламшарымызда біржолата қалуға деген ынта-ықыластары ерекше. Біз алып келген он екі адамный ешқайсысы да өз ғаламшарына қайтуға ниетті емес. Соның өзі бізге бір қуаныш болып тұр. Осы сапарымда бар құпия сырды ашып келеміз дегенүміттемін.
- Мен оған тілектеспін ғой. Ұлың Ыспандияр мен қызың Сандуғаш та соны тілейді. Жолдарың болғай. Олардың құпич сырларын тезірек ашып, үйге тезірек оралуыңды тілейм ін бір құдайдан. Үйде болған күндерің де өте шықты. Енді ертең ертемен мұхит тереңіндегі ғылыми-зерттеужұмыстарыңдыжалғастыруға аттанасың.
-Сенің ішкі жан-дүниеңді түсініп отырмын, Нұрайна, - деді Есенмұрат демін терең алып, -Бұл маған де жеңіл соғып тұрған жоқ. Кейде тіпті, «Осы мамандығымды тастасам ба екен?Неге керек мұндайөмір, үнемі сыртта,. мұхит суының тереңіндегі қауіпті ортада» деген де ойға келемін. Ал біржағынан осыншажыл еібек еткеннен кейін тастайсалудажақсы іс болмайды ғой. Олжағын да ойлаймын. Осы мамадықтарымның арқасында есімім дде елге белгілі болды емес пе? Елімніңхалқы да, шет елдердіңхалықтары да біледі менің есімім мен еңбектерімді, ерліктерімді. Осыларды есіме алғанымда, бұл мамандықтарымдды тастаудыжөн көрмеймін.Мұхит суының тереңін зерттеуге деген ынта-ықыласым дажаман емес енді. Оныңүстіне мұхит суы тереңінен табылған құпия кеңістік пен ондағы шағын ғаламшар, оның тұрғындары мені тіпті де қызықтырып барады. Енді олғылыми-зерттеужұмыстарымнан қалай бас тартып, қалай мына үйде тыныш отырмақпын.
- Айтып отырған сөздеріңніңжаны бар, - деді Нұрайна еріне көз қиығын тастап алып, - менүшін бас тартпашы бұл мамандығыңнан тек. Мен сабырлылық пен төзімділіктің адамымын. Бәріне де шыдаймын. Ең бастысы, өзің де тһөңірегіндегілерің де аман болыңдар. Ғылыми-зерттеужұмыстарыңдыжалғастыра беріңдер. Мен үйдемін. Жалғыз емеспін, екі перзентімжанымда. Жағдайымжақсы. Үйде бір бар. Сондықтан маған алаңдауыңа еш негіз жоқ деп ойлаймын.
- Иә, Нұрайна, сен менің бақытыма кездескенжансың. Осындай атақ-даңққа сенің арқаңдажеттім. Сен осындай сабарлы, қиындыққа төзімді, парасатты, ақылды болмасаң, мен баяғыда-ақ ғарышкерлігімді де, акванавттығымды да тастап, үйдеқол қусырып отырар едім. Бұл өмірде қиындықсызжетістік болмайды. Мені осылай түсінгеніңе ризамын, Нұрайна. Амандық, денсаулық болсын екеумізге де, перзентерімізге де. Қалғаны өз ретімен болажатар.
- Сен мұхит суы тереңінде ғылыми-зерттеужұмыстарынжүргізетінуақыт та өте шығады әлі. Өзің үге келгелі бері өткен бір айуақыт та белгісін бергенжоқ. Бір ай емес, бір күн ғана өткендей. Тек сенжоқтауақыттабандап өтпей тұрып алғандай болады маған да, екі перзентіңе де. Жасыратыныжоқ, оңашалықтанжалығатын, шаршайтын кездерім болады. Оны талай айтып та келемін. Енді ол жағына көңіл аударма. Мына барғалы отырған сапарың өте маңызды ғылыми-зерттеусапары. Мұхит тереңіндегі құпия кеңістіктің сыры ашылса,бұдан кейін мұндайұзақуақытқа созылатын сапарға бармассың. Сол кезде сапарларыңның бәрін де осылай отырып есіміге аламыз-ау!..
- Иә, Нұрайна, жұлдызды әлемнің де, мұхит суы тереңінің де құпи-сырлары таусымақ емес. Оның бәрін анықтауға бір ғанаадамның ғұмыры жетпейді. Егер аспан әлеміндегі әрбіржұлдыз саналы адам сиячқты болса, мына Жер ғаламшарымызжда өтіп жатқан небір ғажайып оқиғалардың тірі куәсі болар еді. Олжұлдызға бізжұлдызаралық кемеменұшып барғанымызда талай оқиғаны баяндап берер еді. Ал олжұлдыздар да, мұхит суының тереңі де тып-тыныш сияқтанады. Шын мәнінде мұхит суының ішіқайнаған тірішілікәрекеттеріне толы. Кеңістігінде небір дыбыстар. Мына кең кеңістіктеЖер ғаламшарымыз да кіп-кішкентай ғана тірішілікұясы. Өзіміздің өміріміз де Ғалам уақытымен салыстырғанда Құмырсқалардыңқыбырындай ғана қысқа.
- Ойлай берсең, ой терең, Есенмұрат, - деді Нұқрайна басын тағы да ерінің иығынажанастырып, - көп нәрсені есімізге алдық, көп нәрсені толғадық. Енді үйге қайтайық. Ертеңжолжүресің.
- Есенмұратүнсіз басын изеді. Ғалам мен ғылым жайлы әңгіменің шеті шықса болды, өстіп қызбаланып кететін әдеті Есенмұраттың. Онысын өзі кейде сезбей де қалады. Нұрайна ескертпесе, таң қылаң бергенше осылай әңгімелесіп отыра беруге де бар. Жұбайының ескертіп отырғаны дұрыс. Мынатамаша табиғат аясында, салқын самалды түнде аспандағы жыпылық қаққан мың-санжұлдыздарға қарап қорйып, әңгіменіжалғастыра бергісі келсе де, ендіүйге қайту керек. Күнімен-түнімен қыдырыпжүре беретін баяғы жігіт пен қыз емес екеуі. Үйлерінде екі перзенті күтіп отыр өздерін. Олар да әкеніңүнеміжандарында болғанын қалайды. Есенмұратты ешқайдажібергілері келмейді. Екеуі оны да ойлаған. Үлкен орындақтан ж№айымен ғана түрегеп, үйлеріне қарай бет алды.Айнала-төңірек тып-тыныш. Көше бойындағы зырғығанжеңіл көліктер де азайған. Қала тұрғындарының көбі түнгіұйқыларынажатқан.Енді бұл тыныштықты екеуініңаяқ дыбыстары ғана бұзғандай. Өздерінің үйінежақындағанда онан шамы әлі сөнбеген бөлме терезелері көздеріне шалынды. Сол шамжарығы көренген терезенің екеуі өздерінікі еді. Перзенттерінің деұйқтамайөздерін күтіп отырғандары да белгілі болды. Еменмұрат пен Нұрайна үйіне қарай асығажүрді.
Мұхитжағалауында
Үй-іштерімен қоштасып шыққан ғалым-акванавттар әуе кемесінің ішінде көпке дейінүнсізотырған. Бәрі де отбасыларында бірай болғануақыт ішіндегі көрген-білген, сезінгендерін ұмыта алмайтындай бір күйде. Әсіресе, осы сапарға аттанар күн таяғандағы толқыныстары бөлек-ті. Әрқайсысы өзініңүйінде қалғанжұбайы мен ппрзенттерін ойлайды. Ой-толқын адамды талайжерге апарады. Ой әлемінде енгендеуақыттың өзі де белгісін бермей кетеді. Ой-толғаныс бағыт таңдамайды. Қажет болса, кейінгіні, қажет болса, болашақтағыны, қажет болса, осы сәттегіні адам миына құяды. Сөйтіп, көз алдына елестетеді. Бір жағынан ойадам миынан тыс ғажайып көрініс секілді. Ой-толғамғами да бағынады. Ой-толғамның тапсырмасымен, соның бағыт-бағдарламасыменжұмысжасайды. Ой бағынбаса, адам баласы айналасындағыны көрмейді, ой қаламаса, жанындағы адамның айтып отырған әңгімесін де ми қабылдамайды.
Сондай бір құдіретті сәт мынаүлкен әуе кемесінің ішінде де орнаған еді. Әркім өз ой-толғамымен әлек. Әуе кемесінің бірқалыптыұшқаны да ой-толғамның еркін шарықтауына мүмкіндік бергендей. Егер ғалым-акванавттардың орнында мынандай ғажайып кемеге жайжолаушылар мінген болса, кеме денесінің әрбір дірілінен ойлары бөлініп, жан-жақтарынажалтақтап қараумен болар еді. Ал ғалым-акванавттарғаәуе кемесінің бұл дірілі әсер ете қоймайды.Оларға әуе кемесіаспанда емес, жердегі кедір-бұдыр жол бойында зымырап кетіп баражатқандай ғана әсер береді. Кейбірі әуе кемеснің терезесінен төменге қарапотыр, енді бірі отырған жұмсақорындығының биік арқажақтауын кейін қарай шалқайтып, екі көзін тарс жұмып, ой әлеміне енген.
Сәлден соң әуе кемесі бір жағына сәл қисайып барып солға қарай бұрылаұшты. Сол кезде жаңа ғана қарсы алдарынан көрінген көгілдір әлемжоғары қарай көтеріліп баражатқандайболып кетті. Бейнебір, әуе кемесі емес, бүкілЖер ғаламшары айналып баражатқандай. Есенмұрат ғарыш кемесіменосы Жер ғаламшарының төңірегінде айналыпұшып жүргенде мұндай құбылыстың талайын басынан кешірген. Ғарыш кемесі деүлкен. Онымен салыстырғанда мынаәуе кемесі бір ойыншық әуе кемесіндей көрінген оған. Әуе кемесі қалай қарай қисайып ұшса да, өзін шағын ойыншық әуе кемесінде отырғандай сезінеді. Басқа ғалым-акванавттар да осындай қозғалысқаүйренге,н. Ешқайсысы да селт етпейді. Көпшілігі қалың ой-толғамынан сергіп те үлгермеген. Әуе кемесінің мұхит суыныңжағалауына қонуға бет алғанын, оның енді қаншауақыттан соң қонатыын да ғалым-акванавттар іштерінен есептеп-біліп отыр. Осындай әуе кемесіменжиі-жиі ұшып-қона берсе, бұл да адамғаүйреншікті көрініс болып қалады екен. Әуе кемесі терезесінен қарағандаЖер ғаламшары да қызық болып көрінеді. Ол енді екі түрлі бөлікке бөлінгендей. Бір жағы құрылық та, екінші жағы мұхит суы. Әуе кемесі сол екіжаратылыстың шекарасында айналшақтап, қайсысын таңдарын білмейұшып жүргендей. Бірақ әуе кемесіж№айемес, әмбебап. Қажет болса, құрылыққа да, мұхит суының бетіне де қона алады, сүңгуіір кемеге айналып, мұхит суының тереңіне де түсе алады. Бірақ ғалым-акванавттар ондай асығыстыққаешқашан барған емес. Бәрін де орнымен, ғылыми есептік дәлдікпен орындайды. Әйтпесе, қатер мен өкініш күтпегенжерден болады. Ғалым-акванавттар оны дажақсы біледі.
Әуе кемесі төмендеп, жер бетінежақындаған сайын ондағы барлық нәрсе көздеріне анық көріне берді. Мұхит суының аймағы ғалым-акванавттарғажақсы таныс. Жағалудаүлкен қалашық. Кең алаң, мейманхана. Жасылжай. Өзінше бір ғажайып қалашық. Мұнда ғалым-акванавттар алғаш рет кележатқан жоқ. Мұхит суының тереңінежасалатын әрбір сапар осы қалашықтан басталады. Сондақтан да қай қайсысына да қадірлі бұл қалашық. Кейріреуіөзін тіпті, тап бір өзінің ауылына келе жатқандай сезінген. Қалай дегенде де, өмірдегі әрекеттер осылайша қым-қуыт өтіпжатады.Аспаннанжаңа ғана алақандай ғана болып көрінген қалашық әуе кемесінің дөңгелектері тегіс алаңға тиісімен-ақжайылып сала берді. Әуе кемесі қонған алаң да әсемденіп кеткендей. Адам баласы бұлжарықдүние әлемінде өз әрекетін жасай жүріп, болашағын да ойлайжүреді. Сол ойлағандарыжүзеге асқанда өзін ерекше бақытты сезінеді. Қатты қуанады. Алдағы істерінежасауға тағы да асығады.
Есенмұрат та сондай бір күйде еді дәл қазір. Аспаннан жаңа ғана көргенкөріністің бәрін ой елегінен өткізіп, үнсіз ғана отырса да, енді қандай да бір дегбір өзінжелпінтіп жіберді. Мұхит суы тереңіндегі құпия кеңістіктің сырын аша түсуге деген құштарлық ішкі жан-дүниесін қатты толқытты. Мұнысы жанындағыларға елге қайтып оралғандағыдан да ерекше көрінген. Бірақ Есенмұраттыңмұнысына таңданудың еш ретіжоқеді. Ол ғылымға мелінше берілген адам. Білім, ғылым дегенде ішер асынжерге қоятынның нағыз өзі де. Сондақтан да айналасындағылар оған ештеме айтпады. Ұсынысын қабыл алып, қолдарынан келгенше көмектерін береді. Қазір де солай.Әуе кемесіәрі түзу әрі кең тегіс жолмен зымырап келіп, жылдамдығын бірте-бірте азйытып барып, алдын ала белгіленгенжерге келіп тоқтаған бойда бәрі де басшыға қараған.
- Мұхит суыжағалауындағы қалашыққа келдік, әрптестер, - деді Есенмұрат қоңыр дауысымен, - мұхит суы әне, көз алдымызда менмұндалапжатыр. Бергіжиегіне қарайжылжып-жылдып келіп, соқтығып, қайта кейін қарай кетіпжатқан ақ көбік толқындар тек іліп ала жөнелмек бізді! Мұхит суыныңтасуы мен қайтуы, желдің лебі, Жердің өз осінде айнала қозғалысы ол толқындарды тыгыш қалдырған ба?Қандай ғажап көрініс, қараңыздаршы!Енді шамалыуақыттан соңосы мұхит суының тереңіне де түсеміз арнайы әмбебап сүңгуір кемемен!Суастыүйімізге- сүңгуіріміге барамыз!Осыныіңбәрі де ғажап бір өмір емес пе, бұл!Ал, әріптестер, енді мейманханаға баралық. Оның биік қабаттарындағы тамаша бөлмелердің терезелерінен мына мұхит суының әлемін тамашалап тұрудың өзі де бір ғанибет емес пе? Айтыңыздаршы, осы!
Есенмұраттың бұл тебіренсітері төңірегіндегілердің бәріне де түсінікті еді. Өздері де мейлінше көңілді. Осы кезге дейінЖер ғаламшарының барлық аймақтарындағы барлықхалықтарға мәлім болған жаңалық онан сайын анықтала түссе, өздерінің де беделдері артпақ. Оны қай қайсысы да біледі. Мақсат айқын. Тек асығу керек. Ойға қандай да біржақсы идея келгенде, оныжүзеге асыруға асықпауға болмайды. Қашан да талпынғанжөн. Есенмұратұлы ғалымдарданжалғасып келе жатқан мұндайұлағатты сөздерді ешқашан да ұмытқан емес. Әрқашан есіне түсіріпжүреді. Өзі де солұлағатты сөздердіұстанады. Мұхит суының тереңіндегіжаңалықтардыдер кезінде батылдықжасап ашпағанда, ол әлі белгіңсіз болып қалған болар еді.Енді біршама нәрсе айқындалған. Жер ғаламшарының барлық тұрғындарына белгілі. Өздерін қарсы алғандардың ішінде шетелдік ғалымдар да бар. Жер ғаламшарыхалықтарынажұмбақ оолып тұрған нәрсе, ортақнәрсе. Сондықтан да бұл мәселеге көп күштіжұмылдыру керек.
Бәрі мейманханажайғасқан күннің ертеңінде Есенмұрат қысқа мәжіліс өткізді. Уақыттары санаулы, есептеулі болса да, мұндай бас қосу, пікір алмасу, ақылдасуқажет еді. Сондықтан қатысушылар сөзде көбейтпей, қай қайсысы да нақты нақты пікірлері менұсыныстарын қысқа-қысқа айтқан. Басты мақсат, құпия кеңістіктің сырын ғылыми тұрғыдан ғана анықтап қоймайы, одан ғылыми тәжірибе алу еді. Ал ондағы тұрғындар анау-мынаужаңалықтарын ным-нымдап айтқандарымен көп нәрсені іштерінде сақтайды. Адам болғанжерде мұндай құпиялылқтың болуы заңды. Оның ғалым-акванавттардың бәрі де түсінеді.
Қысқа мәжілістен кейін арнайыжабдықталған зертханаға қарай бет алды бәрі. Мұнда мұхит суының тереңін көзге елестететін орта бар. Біраққазіргі мәселе мұхит суының тереңін көріп-тамашалау емес, ондағы құпи кеңістіктегі шағын ғаламшарды қоршаған атмосфераның болуында. Сол себепті де, Жер ғаламшарындағы ең дамыған, байыған елдердің келген белгілі ғалымдар өздері қолжеткізген ғылымижетістктерін ортаға салған. Шағын да болса құрғақ ауадаортада атмосфера түзе алатын күрделі құралдар да жасалынған. Тек ол күрделі құралдардың кемшіліктері әлі де баршылық. Сондықтан оны оны мұхит суының тереңінде сынақтан өтізуқауіпті болмақ ғалым-акванавттарға. Бәрі осы жағына көп мән берген. Ал мұхит тереңіндегі құпия кеңістіктегі шағын ғаламшардың тұрғындарыне Күнжүйесіндегі кез келген ғаламшарды биосфералы, гшидросферал, атмосфералы ету ештеме де емес. Ғалым-акванавттардыңнегізгі көңіл аударғандары осы жағы. Есенмұраттыңжан-дүниесін қозғап, Есенмұраттың шыдамын шектеп кележатқан да осы.
Арнайыжабдықталған зертханада ғалым-акванавттарүш күнбойы ғылыми-зерттеужұмыстарынжүргізқді. Ондағыжасанды кеңістікті де көрді. Оны қайтажоғалтыпжіберіп те байқады. Содан кейін мұхит суының тереңіне әмбебап сүңгуір кемемен түсетіндер арнайы дәрігерлік тексерулерден өтті. Бұл ежелден кележатқан дәстүр болғандықтан оған ешқайсысы да қарсылық біолдірмеді. Ғалым-ғарышкердің де, ғалым-акванавттың да денсаулығыжақсы болмаса, мұхит суының тереңінде оған келер қауіп екі еселенеді. Оны осы ғылыми-зерттеуісімен айналысыпжүрген ғалым-акванавттардың бәрі дежақсы біледі. Дәрігерлік тексерулерден кейін, шамалы демалғаннан кейініріктелген ғалым-акванавттар шағын теңіз кемесіменжүзіп, өздерін күтіп тұрған арнайы әмбебап сүңгуір кемегежетті. Оның ішкіжағында мұхит суының тереңіне ғалым-акванавттарды түсіретінлифті бар еді. Оныңмәбебап сүңгуір кемеден басты ерекшелігі, бірден мұхит су тереңіндегі суасты үйіне – сүңгуірге жеткізетіні. Бұл ғалым-акванавттардыі көпшілігіне әуелден белгілі жылдам көлік, төтежол. Есенмұрат басшы болғандықтан қайбір нәрсніңде әрі тез әрі тыңғылықты орындалғанын қалайды. Ол қасиетінжанындағылардың бәрі дежақсы біледі. Сол себепті ешқайсысы да уақыт созғанжоқ. Әдеттегілерінен тез қозғалды. Өздерін арнайы әмбебап сүңгуір кемеде күтіп алғандар мұхит суыжағалауында, көзұшында қалған. Ғалым-акванавттар дажағалаудан теңіз кемесімен қаншаұзап, өздерін күткен әлгі әмбебап сүңгуір кемегежетіп, оған мініп кеткенше қолдарын бұлғумен болған оларға. Мұндай жауапты да қауіпті ғылыми-зерттеу сапарында ғалым-акванавттар мен мамандар бір бірімен осылай қоштасады. Мұхит суы терекіндегі ғылыми-зерттеу жұмыстарының барысында не кездесіп, не қоятыны да белгісіз. Оны әрбір ғлым-акванавтжақсы біледі. Қайта олар өздернің отбасыларымен қоштасқан кезде дәл осындай қимастықтарын байқатпаған. Мұхит суының тереңінде кездесетін қауіп-қатерлерді тзіп айта берсе, отбасыларындағы жұбайларының бұл сапарға баруларынан бас тартуларын талап етулері де әбдегн мүмкін. Сол себепті, ғалым-акванавттардың қай қайсысы да отбасына көп қиындықтарды ашып айтпайды. Бәрі де осы құпиялықты сақтайды. Ал мынажерде мұхит суы тереңіне ғылыми-зеттеужүргізіпжүрген ғалым-акванавттар болғандықтан осылай қоштасады бір бірімен. Екіжақ та бір бірін мүлдем көре алмайтындай жағдайғажеткен кезде ғана барып өзі істеріне кіріскен. Ғалым-акванавттар енді өздерін Жер ғаламшарында емес, тек суәллемінен тұратын ғажайып бір ғаламшарда тұрғандай сезініп те кеткен өздерін. Мына әмбебап сүңгуір кеме болмаса, ешқайсысы да құрылыққа малтыпжүзіп жете алмас еді. Оны қай қайсысы да іштей сезіп те тұр. Тек сыр бермейді.Бұл әрбір ғалым-акванавттқа керек қасиет. Онда қасиетке ие болаалмаған адам бұл құрамға алынбайды да. Бәрі де таңдаулы азаматтар.
Арнайы әмбебап сүңгуір кеме ішінде біршама тыныстап, қысқа дайындықтан өткеннен кейін бәрі мұихт суының тереңінегі су астыүйіне – сүңгуірге тікелейжеткізетін үлкен лифтіге отырды. Олжайымен қозғлып, су тереңіне қарай бата берді. Әдеттегікөрініс, әдеттегі сезім болғандықтан ешкім ешкімге сөйлеген жоқ. Қатты тебіреністегі Есенмұраттың өзі деүнсіз. Үлкен лифтінің су тереңіне қарай қанша метрге атқанын көрсететін қабырғадағы элеткронды таблодағықызыл түстіцифрлар ғана лып-лып өзгеріп жатты. Уақыт өткен сайын ол цифрлардың саны арта берген. Бұл лифтініңмұхит суыныңтереңіндегі суасты үйі – сүңгуіргежақындағанының белгісі.
Қайтуғадайындық
Мұхит суы тереңіндегі құпия кеңістіктегі шағын ғаламшардың тұрғындары да өздерінің қандай ортада өмір сүріп жүргендерін аздап болса да сезіне бастаған. Сол себепті соңғы кездеріқарапайымхалықтардан ел басшысына сұрақтар мен өтініштер түскен. Оның бәрі ел басшысын ойға салды.Өз ғаламшарларын ғаламшар-кемеге айналдырып, жұлдызаралық сапарларда болыпжүрсе де, әлі дежетілдіре түсетін нәрселер аз емес-иі. Қай ғаламшарда да, қайсыбір ортада дакемшілік орын алып жатады. Кейінгі кездегіЖер ғаламшарының биосферасы, осы гидросферасы менатмосферасының шектен тыс ластығы, олардағыжағымсыз дағы өзгерістер байқалған. Мұны тұрғындар өздерінің бейне көрсеткіш құралдары арқылыЖер бетінде болып жатқан небір құбылыстардыкөріп келеді. ТұрғындарғаЖер бетінжайлаған елдердіңхалықтарыныңөмір сүрулері мен әрқайсысының өздеріне тән салт-дәстүрлері де қызық еді.Соған қатты еліктеген ешқайсысының да бұл ортадан кеткісі келмеген. Бір заманда із-түзсізжоғалған адамдардың кейпіне келген. Ал олардың туысқандары мен дос-жарандары, замандастары мен ұрпақтарыболмағандықтан Жер тұрғындарыныңбүгіндегіұрпақтарыбеймәлумдеуеді. Бір кездері түсірілген суреттер, бейнефильмдер не мәлмет берсін. Бәрі де енді тап бір ертегідегі оқиғалар сиқты.
Ел басшысы да, шаһар тұрғындары да мұныжақсы біледі. Сол себепті де Жер тұрғындарымен тап бір туыстарындай жылы сөйлескен. Олардың өкілдерін жылы қабылдады, өздері де олардың суастыүйі – сүңгуірлерінде болды. Енді барлық нәрсе ойдағыдай орындалған тәрізді. Тек қанша кемшілік табылса да, тұрғындардың кемшіліктері Жердегі бөлініп шығуды қалағанымен Күнжүйесінен ұзамаудыжөнсанаған. Сондағы ұссыныстары да Күнге ең жақын орналасқан ғаламшарды түгелдей иемдену еді. Оған Жер ғаламшары тұрғындарының ешқайсысының да таласпайтыны белгілі. Ел басшысы осы тұжырымын бұқаралық ақапарат құралдары арқылы халыққажеткізген.Онысына ешкім де қарсы болған жоқ. Ал суастыүйі – сүңгуірдегілері мұндай талқылауға да түспеді. Олар сонда біржолата қалуды қалаған. Сөйтіп, Күнжүйесінде тағы бір бірішілікті ғаламшар қатарға қосылатын болды.
Уақыт өткен сайын ғаламшар төңірегіндегі алапат супәресі тәрізденгенжарық сәулелержайымен айнала бастады. Бұлбір жағынан ғаламшарлықтардың өздері келгенжұлдызжүйесіне берген арнайы дабылы да еді. Бірақ бұл жолғы дабылдыңадам баласын қуантпайтыны белгілі болды. Сондықтан да дабыл өте баяуберілді. Дабыл беріліпжатқан мезетте қоныс аударуға деген дайындықтары күшейе түскен. Сонда да бұл шаһар тұрғындарына оншалықты әсерлі болмады. Жер ғаламшарында болып тұратын «Солтүстікшұғыласы» сияқтанып қана қалған. Сол себепті де оны елепжатқан ешкімжоқ. Шағын ғаламшардың орын өзгертуі онша білібейді. Әрі кетсе, жай біржер сілкінісіндей ғана әсер береді. Мұндай құбылыстарға шаһар тұрғындары бой үйреткен. Шаһардағыүйлердің бәрі де осындай оқыс қозғалыстарға төзімді етіліп тұрғызылған.Ешкімге де, ештемеге де қауіп төнбейді.
Біраздан соң ғаламшардың қозғалысы күшейе берді. Қоршаған атмосферасының аумағы кішірейіп, сығыла берген. Енді мұны сырттан көрген бір пенде де ғажайып ғаламшар деп санамас еді. Атмосферасы толығымен сығылғанауаүрленгенжеңіл домтпай болып мұхит суының бетіне қарай көтеріле берді. Көтерілген сайын түн мезгілінен таң, Күн шығатын мезгілдерге ауысқандай бір күй кешті шаһар тұрғындары. Ел басшысы өзініңжұмыс ғимаратындағы бөлмесінде толқулы отырды. Оның ішкіжопары болса да баршылық. Олардың көбісін орындай алмады. Саналы адам баласы қашан да әлденені іштей армандап жүреді. Ел басшысы да солай еді. Тек мұхит суының тереңіндегі, Жер ғаламшарының бетіндегі тірішілік етіпжүрген адамдардың мәдени дамуының өздерінен бір саты болса да төмен екендігін есіне алған кезде өз дәрежелеріне іштей қанағат етті. Солжағынан келгенде, бұл Жер ғаламшарында мұнан ұзақ уақытқа қалудың қажеті де жоқ еді. Шағын ғаламшар мұхит суының тереңінен осылай көтеріліп жөнелгенде, оның орнынның ойсырап қалғанын, суастыүйі – сүңгуірдегілердің өздерін осы шағын ғаламшарымен қапелімдежоғалтып алғандарын да бір ойлап қойды ел басшысы. Онда енді нағызқұпия орта орнамақ.
Бірақ ел басшысының оныменжұмысы болғанжоқ.Бар есіл-дерті Күнжүйесіндегі ғаламшарлардың бірін тірішілікті ғаламшарға айналдыруда еді. Соған асыққан. Өткенде өзіне келіп кеткен ғалым-акванавттардыңтағы да оралатынын білді. Алуақыт күттірмейді қашан да. Өздерінің жоспарларындажүзеге асыратын қыруар істер бар. Ол болса да Ғаламдық деңгейдегі істер. Сол себепті де сол Ғаламдағы шағын ғаламшардағы тұрғындармен анау-мынаужөніндегі әңгімелер өздерін қанағаттандырған-ды. Ел басшысы біржағынан Жер ғалымдарын бұдан әрі мазаламауды да дұрыс көрген. Жер ғаламшарындағылардың тірішіліктері де, тұрғындарыныңкөбісініңжұлдызды әлеммен, мұхит суының тереңімен жұмыстарының жоғы да ел басшысынаұнаған.
-Мұндай елдерге тек тыныштық керек, -деген ол көшугежиналар алдындағы бір бас қосуда толқып, -бәрі де тамаша, Мына біздің ісімізді қайталамай-ақ қойғандарыда дұрыс. Ғаламды біздіей танып-білген қызық емес. Ғаламдыұзақ ғасырлар, мыңжылдықтар бойы зерттеген жөн. Адам баласының маңдайынажазған өмірлік тағдыры бар сияқты, әрбір ғаламшардың тұрғындарының да өз тағдырлаы бар. Дамуы да өзіншежүреді. Өзінідікдамудәрежесі, бағыт-бағдарларыболады. Менің ойымша, тұжырымымша, Жер тұрғындары әлі «балалық санадан» шыға алмапты. Олай болғаныдажақсы біржағынан.
Ел басшысының осы сөзінен кейінЖер ғаламшарына деген ынта-ықыласкүшейе түскен. Шағын ғаламшар мұхит суының тереңінен жайымен қалықтап су бетіне шығып, аспанға көтерілгеннен кейін Жер ғаламшарының бетіне Ай сәулесінен де жарық сәуле төгіп біраз қалықтап тұрды. Бұл кезде Жер ғаламшарының осы аймағында кеш түсіп, ымырт жабылған еді. Аспанда сансызжұлдыздар жыпылық қаққан. Мұхит суының бетінде ештеме жоқ. Шағын ғаламшар мұхит суының бетінен жаңадан көтерілген мезетінде пайда болған ірі су толқындарыжүзіпжүрген теңіз кемелерін жан-жаққа қарай ығыстырыпжіберген. Енді өздерін Жер ғаламшары төңірегіндегі кеңістікте оны айнала ұшып жүрген ғарыш кемелеріндегі ғарышкерлер ғана бақылай алмақ. Ел басшысы оларды бақылаудан да, зерттеуден де бас тартқан емес. Шағын ғаламшардың мейлінше сығылған атмосферасына ешкімнің де, ештеменің де ғарыш кемесімен де, сүңгуір кемемен де ене алмайтын еді. Сондықтан шағын ғаламшарда ешкім де толқығанжоқ. Шағын ғаламшар сол бойда көтеріле берген. Ал мұхит суының бетінде алапат су пәресі тәрізденгенжарық сәуле жайымен ғана әлі де айналып жатты. Ол енді ол сәулені тарататын ғаламшардағы ғаламатқұралдар емес, тек сәулесінің өзі ғана еді. Дәл осы сәтте мұхит суының бетінде емін-еркінжүзіе баражатқан теңіз кемелері болса, ол кемедегілер тағы бір жарық сәуле пәресін тапқандай қуанбақ. Ал пәре сәулеуақыт өткен сайын көескілене берген.
Шағын ғаламшар Жер ғаламшарынанұзаған сайыноның атмосферасының сығылуы да арта түсті. ЕндіЖербетінен оны көрген ешбір адам ғаламшар деп ойламайды. Ол енді аспан көгінде жай бір шыған жарық шардай ғана болып көрінген. Мына қараңғы түнде, шалқыған мұхит суының төсінде ондағы санасыз тірішілік иелерінен өзге кім қарар еді оған. Ал санасыз тірішілік иелерінің көп нәрсені танып-ажырата алмайтыны белгілі. Мұхит уындағы ірілі-қсақты барлық тірішілік иелері өдерінің жемін іздеп, жауларынан қорғанып, сутереңінде олай да, былай да бұлтылдапжүзіпжүрген. Шағын ғаламшар осылайша Жер атмосферасынан алыстап, қараңғы кеңістік әлеміне енді. Артынша Күн жүйесінде қандай да бір шағынжарық дене пайда болғандай көрініс орнады. Шағын ғаламшар сол қозғалысымен Күннің төңірегіндегі айналымжолға шығып, оныншы ғаламшарға айналды. Тек оның айналымжолындағы қозғалу жылдамдығы Күн төңірегіндегі өзге ғаламшарлар мен олардың серіктерінің айналымжолдарындағы қозғалужылдамдықтарынан әлдеқайда артық еді. Сол себепті де ол өзінің аспандағы орнын өзге ғаламшарлардан тез өзгетіп отырды. Жер ғаламшарының таулы аймақтарында орналасқанірі-ұсақ расытханалардажұлдызды әлемге бақылау-зерттеужұмыстарынжүргізіпжатқан жұлдызтанушыларға ол «Жүйрік ғлмшар» болып көздеріне шалынды.
Өзгергенаймақ
Есенмұраттың жүрегіқандай да бір жаңалықтың боларын әуелден-ақ сезген болатын. Ол мүмкіндігіболса, осы сапары мен мұхит тереңіндегі ғылыми-жұмыстарын одан әріжалғастыра беруге Жер бетіндегі өздерін бақылап-барлайтын орталықтағылармен келіскен. Сөйткенде, ұзақуақытқа созылған баяғы бір мұхит суы тереңін зерттеужұмыстары қанша дегенмен де денсаулығына кері әсер еткен. Тек өзі емес, қарамағындағы ғалым-акванавттар да сондай күйге келген. Оны көрген Жер бетіндегі ғылыми орталықтағылар бәріне бір ай демалыс берген. Енді міне, сол бір ай демалыстарың да бітер күнікелді. Егер мұхит суының тереңінде үзіліссіз ғылыми-зерттеу жұмыстарын тынымсызжүргізе бергенде, құпия кеңістікке орныққан ғажайып шағын ғаламшардың су тереңінен су бетіне қалай көтеріліп, аспанға қарай қалай көтеріліп кеткенін көрер еді. Сол бір маңызды сәтті жіберіп алды. Өткен жолғыдай, жүздесіп, тілдесетін ол шағын ғаламшардағы шаһардағы ел басшысы да, онда тұратын дүйім халық та жоқ.
Есенмұрат бастаған ғалым-акванавттар иұхит суының тереңіндегі суасты үйіне – сүңгуірге келіп, арнайы дәрігерлік денсаулық тексерулерінен өткеннен кейін мұхит суына арнайы әмбебап сүңгуір кемемен жүзіпшығуға асыққан. Құпия кеңістікте енді шағын ғажайып ғаламшардыңжоқ екенін білсе де, бәрі сол аймақты әмбебап сүңгуір кемелермен тағы бір барлап қайтуды алдарына мақсат етіп қойды.Ештемеден сескенген де жоқ ешқайсысы да. Енді ол орынның қандай көрініске айналғанын көріп, суретке, бейнефильмге түсіріп қайту да қажет еді. Сол мақсаттары асықтырған бәрін де. Суасты үйі – сүңуірден белгілі дөңгелек қақпа арқылы суәлеміне бірнеше әмбебап сүңгуір кеме жүзіп шықты. Ғалым-акванавттардың бәрі де енді әулдегідей емес, үстеріне су тереңіндежүзуге арналған комбинезондарын, бастарына бейнабайланыс жүйесі орнатылған қалың дулығаларын киіп, арқаларына қос-қос оттегі баллондарын бекіткен. Әр әмбебап сүңгуір кемеге екі екіден мінген. Есенмұрат әуелдегіше жанына сенімді досы әрі көмекшісі Сағынғалиды алған. Қалғандар да өздерінің сенімді серіктерін таңдаған. Әмбебап сүңгуір кемелерде шетелден келген ғалым-акванавттар да бар. Олар да енді бұрынғыдай емес, ерекше жігерлене түскен. Қандай да бір маңыздыжаңалық ашатындарына олар да сенімді. Сол мақсат пен үміт бәрін де ілгері қарайжетелй берген.
Жер ғаламшарындағы барлық ірі ғылыми орталықтағы ғалымдар бұлардың әрбір қозғалыстары мен әрекеттерін мұқият бақылауға алған. Шағын ғаламшар мұхит суының бетіне шығып, одан ғарыш кеңістігне сіңіп кеткеннен кейін мұхит тереңінегі құпия кеңістіктің орнында қандай өзгерістер болғанын көтіп-білу тек әмбебап сүңгуір кемедегілерге ғана емес, Жер ғаламшарындағы барлық елдердің ғалымдарына да маңызды еді.Әрі бұл ғылыми-зерттеужұмысын еш кешіктіруге болмайды. Өйткені, құпия кеңістіктің орныуақыт өткен сайын түрлі өзгерістерге ауысуымүмкін. Ғалым-акванавттар оны да есепке алған. Оған қоса бұл жолы аса сақтық керек екенін де естерінен шығармаған.
- Құпия кеңістіктің шекарасынаәмбебап сүңгуір кемелерімізбенжүзіп жеттік! Енді оның төңірегіне шығайық! – деді Есенмұрат басқа әмбебап сүңуір кемедегілермен бейнебайланысқа шығып, - Бізбен мұқият бейнебайланыста болыңыздар! Меніңұсынымсыз, менімен кеңеспей ешқандай әрекетжасаушы болмаңыздар!
Артынша барлық қалған әмбебап сүңгуір кемелердегілерден қысқа-қысқа әрі нақты жауаптар келді. Енді құпия кеңістік болған ортаға әмбебап сүңгуір кемемен енуге болатын еді. Бірінші кемеде әдеттегідейЕсенмұратпен Сағынғали, кейінгілерінде сапарластары мен шетелдік ғалым-аканавттар. Бірінші кеме құпия кеңістіктібірнеше рет айналыпжүзөіп өтті. Әмбебап сүңгуір кемедегі соңғы кездежасалып, орнатылған күрделі құралдарды іске қосып, айнала төңірегін мұқият бақылап-барладыЕсенмұрат пен Сакынғали содан соң.Осы құпия кеңістіктегі шағын ғаламшарларымен ғарыш кеңістігіне ұшып кеткен ғаламшарлықтармен енді бейнебайлаыстың орнауы болса да қиын еді. Ғаламшардың Күнге қарай бет алғанын өздері көрген. Ғалым-акванавттар шағын ғаламшардың Күнжүйесінен өзіндің орын алатынынан әзірге бейхабар еді. Сол себепті олардың алдағыжоспарларының қандай екенін де біле алмаған. Енді олардан қандай да бір дабылды күтіп тұрудың да еш жөні жоқ-ты.
- Құпия кеңістікке әмбебап сүңгуір кемелерімізді енгізуді бастадық! – деп хабар таратты Есенмұрат қалған әмбебап сүңгуір кемедегілерге.
- Түсіндік, құпия кеңістікке әмбебап сүңгуір кемелерімізді енгізуге біз де дайынбыз! – деп кейінгі кемедегілердің басшылары бірінен кейін бірі жауап қатты.
- Түсіндік! – деп қысқа ғанажауап бергендері де болды әмбебап сүңгуір кемелердің бірінен.
Бірақәмбебап сүңгуір кемелердің бәрі бірдей құпия кеңістіккеенбейтін еді. Бұл тәртіп бәрі суастыүйі – сүңгуірден мұхит суына шықпай тұрып келісілген тәртіп болатын. Сол себепті де аралық бейнебайланыс кезінде артық-ауыз сөз айтылғанжоқ. Артынша әмбебап сүңгуір кемелердің құпия кеңістікке енуібасталған. Мұны көрген су астыүйі – сүңгуірде қалғандар мен Жер бетіндегі барлық ірі ғылыми орталықтардағы ғаламдар терең толқыныста бақылап-барлап отырды. Өйткені, дәл осы сәттерде қандай құпия құбылыстың болып кетері белгісіз еді. Ғалымдардың пайымдауларынша, құпия кеңістікке ену – Ғалам кеңістігіндегі «Қара ойдым» делінетін қатерлі аймаққа енумен бірдей. Тек мұнда ол «Қара ойықтағыдай» күшті тартылыс өрісіжоқ. Құпия кеңістіктегі басты қауіп –оның кез келген сәтте жоғалывп кетіп, қысымы жоғары әрі қараңғы мұхит суы тереңінің қайта өз қалпына келе қалуы. Ал ол ортаның қандай қатерлі екені ғалым-акванавттардың қай қайсысына да әуел бастанжаұсы белгілі.
- Құпия кеңістікке енубарысында өте сақ болыңыздар! – деді Жер бетіндегі өздерінің ғылыми-зерттеужұмыстарын мұқият қадағалап отырған ғылыми орталықтағы ғалымдардың басшысыАқжан Ертілесұрпағы, - қандай да бір түсініксізжағдай туындағандай болса, тез кейін қайтыңыздар!
- Жанашырлықтарыңызға мол алғыстымыз! – деді Есенмұрат, - айнала-төңірегімізді кеме терезелерінен мұқият бақылап-барлап келеміз!Әзірге тыныштық! Құпия кеңістікте оттегі өте аз! Әмбебап сүңгуір кемеміздің ішінде салмақсыздықбасталды!Тап бірЖеріміздің төңірегіндегі ғарыш кеңістігіндегідй!Одан еш айырмасы жоқ!
- Әзірге бізге төнер ешқандай қауіп жоқ! – деп қосты Сағынғали.
- Ләйім солай болсын! – деді Ақжан Ертілесұрпағы, - сонда да сақтықтыұмытпаңдар. Қауіп-қатерешқашан да айтып келмейді!
- Ана аспанына қарашы!? – деді сол кезде Сағынғали Есенмұратқа, содан соң аспанға қарап, - түсі қап қара!Жұлдыздардың бір де бір жыпылық қақпайды! Әрі көбісініңжарығы көмескі!
- Мұндай көрініс маған тансық емес, - деді Есенмұрат алдындағы Жер бетіндегі өздерінің ғылыми-зерттеужұмыстарын бақылап-барлап отырған ғалымдармен бейнебайлыс аяқталған бойда Сағынғалиға бұрыла қарап, - бізге керегі, мына кеңістіктің құпия сыры ғой!
- Иә, ең қиыны да сол. Қалай анықтаймыз оны?
- Былайша қарасаң, мұнда пәлендей бір ерекшеліңк те жоқ сияқты, - деді Есенмаұрат демін терең алып, - үңіле түссең, зерттей түссең, құпиясы осылай тереңдеп кете береді.
- Сабыр етелік, Есенмұрат, - деді Сағынғали енді сәл батылданғандай болып, - әмбебап сүңгуір кемемізді енгізе түсейік! Бәлкім, мұның орта тұсынан бірдеме айқындалар! Өзі бір түбіжоқ әлем бе, қалай өзі?
- Жарайды, әмбебап сүңгуір кемемізді мұның ішіне енгізе түсейік! – деп Есенмұрат алдындағы тақтадағы жыпырлаған түрл-түсті шамды түймелердің керектісін оң қолының сұқ саусағымен жай ғана нұқыды.Пәлендей өзгеріс байқалмаған. Есенмұрат сонда да бұл құбылысқа ерекше мән берді. Мұхит суының тереңіненұшып шығып. Айналасынажарық сәулелерін шашып, көгілдір түсті аспанға қарай зымырайтын шарлар аз ба еді. Ондай көріністержөнінде бұдан талай ғасырлар бұрын өмір сүрген адамдар да көп айтып, көпжазып кеткен. Түсіріліп алынған суреттер мен бейнефильмдер да аз емес. Мұхит тереңін зерттеуалдында да, зерттеу барысында да ондай ғылыми мәні бар мәліметтеррмен ғалым-акванавттар мұқият танысқан. Ондай құбылыстар соңғы кездері мүлдем сиреп те кеткен еді. Енді мына құбылыс Жер ғаламшарының бар тұрғындарын елең қылған. Мұхит суының тереңндегі құпия кеңістіктіжасаған адамдар былайша қарағандажаман адамдар емес те. Олармен бейнебайланыс тажасалды, тіпті, олардың ел басшысымен кездесу де болып өтті.Ғалым-акванавттарыдыңендігі мақсаттары оларментереңірек түсінісу еді. Ал мына құбылыс ол үміттерінің бәрін де мүлдемжоққа шығарғандай болды. Енді ешқайсысы да ештемені түсіне алар емес. Дәл қазір әмбебап сүңгуір кемені қай бағытқа қарай жүзітудің өзі де біржұмбақ еді. Жер жүзіндегі барлық ірі ғылыми орталықтарда отырған ғалымдардың өздері де ешқандай пайымжасар алар емес. Олардың бәрі де тек бір ғылымға еш қатысыжоқ адамдардай, тек бақылаушылардай болып қана қалған. Мұның өзі де Есенмұраттың көңіл-күйін қуартты. Бұлжұмбақтың шешімін айтатын сәт те осы сәт еді. Мұнда көп нәрсені анықтамаса, бұдан кейін бұл құпия ешқашан да ашылмақ емес.
- Әмбебап сүңгуір кемелерімізді құпи кеңістікке әлі де ендіре түсейік!- деді Есенмұратжанында қатар отырған Сағынғалыға көз тастап алып.
- Әмбебап сүңгуір кемеміз құпия кеңістіктің екінші шетінежетіп қалды! – деді Сағынғали.
- Қалай?
- Сондай көрініс.
- Жан-жағымыздыжақсылап көрейікші. Экранды қосшсы!
-Қостым, - деді Сағынғали, - енді айнала-төңіректі экраннан анықтап көруге болады.
- Әліде алға қарай баруымыз керек! – деді Есенмұрат алдындағы экранға үңіле түсіп, - әлі де айқын емес нәрселер бар сияқты.
- Мен де әзірге ештемені түсіне алар емеспін, - деді сол кезде Сағынғали, - біз құпия кеңістіктіңшетіне шығып та кеттік! Ендімұхит суының тереңіне, Жердің қойнауына еніп баражатқандаймыз!
- Оны мен де түсінбей отырмын! – деді Есенмұрат, - меніқанша ғарышкер десең де, мұндай қойнаудыңда талайын көргенмін. Ғаламшарлардың қойнауларына ғарыш кемемізбен енген сәттеріміз аз болғанжоқ-ты.
- Иә, Күнжүйеміздегі ғаламшарлардың жайы белгілі ғой. Олардың көпшілігінінң беті құрғақдала болып келмей ме? Ал бұл мұхэит суының тереңі ғой! – деді Сағынғали өзінің ғаламшарларды білетінін көрсетугетырысып.
- Бәрін де түсініп отырмын, - дедіЕсенмұратжеңіл күрсініп, - әлі де алға қарайжүзе берейкәмбебап сүңгуір кемемізбен!Шегінежеткен соң қейін қарайқайтамыз.
- Менің басым айнала бастады мына көріністерден! – деді Сағынғали алдындағы экранды қойып, кеме терезелерінен жан-жаққа, жоғары мен төменге қарап алып, - бұл құпия кеңістіктіңжоғарысы қайсы, төмені қайсы?!
- Осындай кеңістік бұл! – деп Есенмұрат сәлжымиып алды, - мұндайда мықты әрі өте сақ болмасаң қапыдақатерге ұшырайсың!Тіпті, Жер бетіне оралмай қауымыз да ғажап емес! Түсінесің бе, осыны!
- Сонда біз қайда еніп кеттікмына әмббап сүңгуір кемемізбен! Бұл өзінше бір кеңістік пе? Олар мұны қалайжасаған!Неүшін қажет болды екен бұл құпия кеңістік оларға? Түкті түсінсем бұйырмасын!
- Мәселе қажеттілікте ме екен?Олар мәдени дамудәрежелері жоғары адамдар емес пе?
- Ол түсінікті ғой. Сонымен, енді не шешім?Кейін қарай қайтамыз ба, әлде отбасымызбен, әріптестерімізбен біржолата қоштасамыз ба?
- Қайдағыны айтпашы, Сағынғалыи. Бәрі де анықталады. Бәрі де орнына келеді. Бұдан кейінмұндай зерттеу ге қолымыз дажетпейді!Бұл бізге берілген соңғы мүмкіндік!
- Сонда енді не істе дейсің, Есенмұрат? – деп кеии бастады Сағынғали
- Іштегі бақылауқұралдарыныңжұмысын қатаң бақыла! Оның өзі де көп құпияның ашылуына негіз!Одан кейінгісін көрежатармыз!
- Мен онсыз да қарапотырған жоқпын, Есенмұрат! Күрделі құралдарға бар көріністердіжазып та алдым!
Осыжауаптан кейін әмбебап сүңгуір кеме ішіндеүнсіздік орнаған. Басқа әмбебап сүңгуір кемедегілер де әзріге мән-жайды түсіне алмай, екеуіне бейнебайланыс пен радиобайланыс арқылықойыпжатқананау-мынау сұрақтарын тоқтатқан. Расында да әдетте ешбір жабдықсызқұлап кеткенде тұншығып қалатын су тереңінен де тереңге бойлаукім кімге деүрей тудыдар еді. Егер Есенмұрат болмаса, мұндайжағдайға жанындағы Сағынғали да, басқа әмбебап сүңгуір кемедегілер де бара қоймас еді. Ал Есенмұраттуылғаннан қадалғанжерінен қан алатын ер азамат. Айтқаны орындалмаса, көңілі көншіген емес. Алған бетінен де қайтпайды. Алдына қойған мақсатынажетпей тынбайды. Бұл мінез-құлқы тек қарамағындағы ғалым-акванавттарға ғана емес, күллі ғалымдарға дажақсы белгілі. Еңбегі мен есімі әлем халқына мәшһүр болса да, Есенмұрат кеуде қағып көргеназамат емес. Қарамағындағыларға дөрекі сөз де айтпайды. Мінезі ашық. Солай бола тұра ешбір күндесіне есесін жіберген емес. Сол жағынан келгенде, Есенмұрат осындай басшылыққа лайқты азамат.
Әмбебап сүңгуір кеме қаншама төмендеп кетсе де, жүректері әдеттегісінен жиі лүпілдесе де, еш сыр берген жоқ екеуі де.Қайта қиындық туындаған сайын бойларына күш-қуатжинап, жігерленіп те кеткен. Солжігерліліктерінің арқасында осы әмбебап сүңгуір кемемен мұхит суы тереңінің талай аймақтарын шарлады. Бейтаныстардыңмұхит суы терпңінде емін-еркінжүзулерінің бір себебі де осы кеңістіктежатса керек-ті. Мұхит тереңінен әрі қарай құдық-құбырқазуісі адамзат тарихында әлдеқашан болған. Тек оны білетіндер сирек еді. Ол бір кезде адамға ондайды естіген адам таңданып та қалатын. Бүгінде мұхит суының тереңінде шағын да болса көптеген гидроқалашықтар орнағандықтан, мұхит суытүбін арнайы қуатты техникалармен бұрғылап, кен көздерін ашыпжатқандықтан ешкім де оған онша көңіл бөле бермейтін. Мына құбылысЖержүзі ғалымдарын қалың ойға батырған. Есенмұраттың осы құпия кеңістіктің сырын ашужолына жанпида еткелі кележатқаны да содан.
Арада тағы біршамауақыт өткенде айнала-төңірек жарықтанып, кеңейгендей болды. Сол кезде Есенмұрат та әмбебап сүңгуір кеменің тежегіш тетгін іске қосып, оның төмендеужылдамдығын азайтты. Енді айналасын қанша мұқият бақыласа да, екеуі де пәлендей құбылыстың куәгері бола алмады. Әмбебап сүңгуір кемені кілт тежеп, қайтаданжоғары қарай көтере жөнелді. Ендіжаңағы көріністер де кері қарайжылжығандай. Бейтаныстарға мына ортаны қалай өгертемін десе де оп-оңай. Бәрінің де орындарын әп-сәтте ауыстырып та жібере алады. Қажет болса, мына кең құбырды да жоқ етеді. ОныЕсенмұратжақсы түсінген. Бірақ өзі талайжүздеген бейтаныстармен тағы даұшырасуды іштейқалаптұрды.Сол арманы өзін осындай батылдыққажетелеген.
- Есенмұрат, қарашы, айнала-төңіректің көрінісі өзгеріп келеді, - деген Сағынғалидың сөзі елең еткізді.
- Байқадым! – деді Есенмұрат та елең етіп.
Расында да өзгеріс бар еді. Өздері құдық-құбыр деп кележатқан кеңістік те бейнебір тарап, кеңейіп баражатқандай. Бәрі де шын көрініс емес, бір таспаға қатарлана түсірілген бейнекөрініс сияқты. Ол өзгерістің адам организміне ықпал ететіні де, етпейтіні де белгісіз. Есенмұрат енді қанша батыл, батыр болса да толқи бастады. Әмбебап сүңгуір кемені кейін қарай бұрып, жүзужылдамдығын арттырды. «Жаңа Сағынғалидың айтқан ақылын неге тыңдамадым» деп те іштей өкініп алды. Сағынғали да «Жаңа менің айтқанымды тыңдамап едің» деп өкпелеген жоқ өзіне, Өкпелеп отыратынуақыт тажоқ еді дәл қазір. Ендігі басты мақсаттары мына құпия кеңістіктен әмбебап сүңгуір кемемен аман-есен шығу.
- Кеменің герметикалықжүйелерініңжұмысын бақылашы, - деді Есенмұрат Сағынғалиға бұрыла, қадала қарап, - барлық есік-терезелернығызжабық болсын!
- Түсіндім! – деді Сағынғали, - герметикалықж.йелер қалыпты! Қандай күшті су қысымы болса да төзеді!Есік-терезелер де нық жабық! Біз өзімізді өзге бір әлем кеңістігіндежүргендей сезінгенімізбен Жер ғаламшарымыздың мұхитындамыз ғой!
- Ол белгілі нәрсе! – деп Есенмұрат айнала-төңіректі алдындағы экран арқылы да, терезелер арқылы дажіті бақылады.
Осыкезде мұхит суының тереңінде шынымен-ақ адам тілімен айтыпжеткізе алмайтынғаламат құбылыстар өтіпжатты. ЖаңағыЖер кіндігіне қарайтартылған құдық-құбыр кеңістік лезде жоғалды. Енді мұнда ешқандай құпия кеңістік те, биосфера, гидросферасы мен атмосферасы бар ғаламшар да болмағандай. Айналада кәдімгісу асты даласы, жотасы мен тауы бар. Тегісжерлер дежеткілікті. Білеу-біілеуқұмжалдары да көңіл аудартады. Таудың баурайындасуастыүйі – сүңгуір орналасқан. Кәдімгі өздерінің суасты- сүңгуірі. Жаңа ғана қара аспаннан көрінген мың-санжұлдыздар да таң атқандағыдай көзден ғайып болған. Ғалым-акванавттар осының бәріне әмбебап сүңгур кеменің ішінен терезе арқалыүн-түнсіз отырып бақылаған. Бірақ сәлденсоң бұл көріністер де өзгере бастады. Ағарған аспан қайтадан қарайп түнере берді. Артынша әмбебап сүңгуір кеменіңжан-жағынан сутолқыны лап қойғандай сезілді. Тек оның қысымы аз екен. Әйтпесе, жоғары қысымдағы суолай қатты соққанда мына әмбебап сүңгуір кемені де, суастыүйі – сүңгуір мен осы мұхит суының тереңіндежүзіп жүрген басқасүңгуір кемелерді де олардың қабырғалары қанша қалың, мықты болса да не күйретіп, не тапаншадан атылған оқтай се бетіне қарай атып жіберер еді.
Бақыттарына қарай, бұлжолы да ешқандай қауіп-қатер төнген жоқ ғалым-акванавттардың бастарына. СуЖер төңірегіндегі кеңістіктегі ғарыш кемесінің ішіндегі салмақсыздық кезіндегідей баяу ғана ағып келіп, бір бірімен қосылып, тоғысыпжатты. Әмбебап сүңгуір кеменің қабырғасы күйремек түгілі, дір етпеді де. Есенмұрат та, Сағынғали да бұрын-соңды мұндай құбылысты көрмегендіктен кәдімгідей сескеніп, іштей толқып, қандай да бір қатердің төнетінінен сақтанып отырған еді. Жоқ, бәрі де сәтті өтті. Әмбебап сүңгуір кеме ештеме болмағандайжайыменжүзіп келеді. Бар көрініс бұрынғцысындай. Әмбебап сүңгуір кеменіңқуатты шамдарының жарығы жеткенжерден әрі қарайғы жағы тап біреуқара перде тұтып қойғандай тас қарағы. Бұл қай-қай ғалым-акванавтқа да белгілі көрініс.
Есенмұрат неде болса ойындағысын ішінде сақтады. Жанындағы Сағынғалиға да, соңғыжақтарындажүзеіп кележатқан әмбебап сүңгуір кемедегілерге де ештме демеді. Айналадағы көріністер өз қалпына келген соң әмбебап сүңгуір кемені су асты үйі – сүңгуірге қарай бұрды. Ондағы«Бейтаныстар бөлімінің» де қаңырап бос қалғаны түсінікті еді. Соны ойлап, жеңіл күрсініп салды. Сағынғали да мән-жады іштей біліп, ештеме демеді. Оның бар ойыжаңа ғана көрген құбылыс-өзгерістерде еді.Бұл көргендерінің не өңі, не түсі екенін де ажырата алар емес. Есенмұрат та көп нәрсені ішінде сақтаған. Әмбебап сүңгуір кеме ғана «ештемені ойламай» бірқалыптыжүзіп келеді. Енді айналадағы басқа әмбебап сүңгуір кемедегілер де тап бір түнгіұйқыларынан селт оянғандай екеуіне бецнедабыл бере бастады. Бәрі де мең-зең күйде қалғандай. Тек ойлаған ойлары мен алған бағыттары ғана түсінікті, айқын. Ең маңыздысы да сол еді енді.
Осылайша ғалым-акванавттар өздерініңүйренген суасты үйі – сүңгуірге аман-есен қайта оралды. Ондағылар да, Жер бетіндегі өздерінің ғылыми-зерттеужұмыстарын бақылап-барлап отырған ғылыми орталықтағылар да бұл құбылыстарды ғалым-акванавттар айтпаса да, іштерінен түсінгендей болып қала берді. Ешкім де Есенмұрат бастаған ғылыми-зерттеушілер тобына ешқандай күнә артқан жоқ. Есенұрат пен оның қарамағындағыларға мол ризашылқтарын білдірген. Қанша дегенмен де осы топтың арқасында мұхит суы тереңінің бұрын-соңды саналы адам баласы кездестірмген бір құпия құбылыстың шет-жағасы ашылды. Бұлғалым-акванавттардыңғылым жолындағы ілгерілеулірінің бір көрінісі. Адамзат дамуыныңжоғарылағаныныңбір көрінісі.
Гүлденгенғаламшар
Жер ғаламшарында дәл осындай ғаламат өзгерістер олады деп ешкім де ойламас еді. Ал шын мәнінде болған игі өзгерістерді мойындамауға шаражоқ. Күнге еңжақын орналасқан Олпан ғаламшарының аз ғанауақыттың ішінде тірішілікті болып шыға келгені Жер ғылымындүр сілкіндірді. Бірақ бұласпанжаңалығының жұлдызтанушыларға еш қатысыжоқ еді. Бұл барлық ғылым саласына қатыстыжаңалық болатын. Өйткені, тірішілікті ғаламшарларда биосфера да, гидросфера мен атмосфера да болады. Өсімдіктер менжануарлар әлемі өз алдына. Жұлдызтанушылар соңғыкүндеріЖер ғаламшарындағы ең ірі деген расытханалардан Олпан ғаламшарына мұқият бақылау-зерттеужұмыстарын мықтылап қолға алған. Мұндай бақылау-зерттеулер тек Жер бетіндегі ірі расытханалардан ғана емес, Жер ғаламшары төңірегіндегі кеңістіктегі ғарыш кемелеріндегі қуатты сыңардүрбілер арқылы дажүргізілді. Ал Олпанға ғаламшараралық кемеменұшып баруға әлі ерте еді. Олпанда болыпжатқан ұлы өзгерістерге араласудың реті жоқ-ты.
Жұлдызды әлемдегіжұлдыз жүйесінен ғаламшар-кемелерімен келген бейтаныстар мұхит суының тереңінінде біршамауақыт болып, ол ортаны мұқият зерттегеннен кейін Күнжүйесіндегі Күнге еңжақын ғаламшар Олпанды тірішілікті ғаламшарға айналдыруға бел байласа керек-ті. Олар Күнжүйесіндегі ғаламшарлардың ішінен соны таңдаған. Оның басты себебі Күн қуатыныңуақыт санап азаятыны болса керек. БейтаныстарЖер тұрғындары сияқты ғасырлармен емес, ғарыштық ғасырлармен санасады. Сондықтан олардыңжоспарлары да басқаша. Алыстан ойлайды, алыстан болжайды. Олар Жер табиғатын зерттеп, тұрғындарыныңдаму дәрежесін анықтаған соң сондай шешімге келсе керек. Оларға Ғалам кеңістігінде орын ауыстыру ештемеге тұрмайды. Ал Жер ғаламшарының бар аймағын шарлап-барлау тіпті де ештемеге тұрмайды. Бейтаныстар ара-тұра Күн жүйесіндегі ғаламшарлар мен олардың серіктерін де көрумен болған. Солардың ішіндеЖер ғаламшары мен оның тұрғындарының тірішіліктері ерекше көрінген оларға. Сол себепті де олардың ел басшысы Олпан ғаламшарын да тірішілікті етуді алдына мақсат еткен.
Олпан ғаламшарының биосфера, гидросфера, атмосферасыз аптаптыжалаң ғаламшар екенін Жер тұрғындарының қай қайсысы да жақсы біледі. Тірішіліксіз ғаламшар кімге қызық, кімге керек. Оның беті жыпырлаған қазангұңқырларға толы. Күннің ыстық сәулесінен ғаламшардың балқығандай күйге көшеді. Ал түн мезгілінде қатты суып кетеді. Осындай тілсіз, тірішіліксіз «ғұмыры» қаншама заманнен бері өтіпжатты. Өсімдік өскен де, жануарлар мекен еткен де, атмосферасы түзіліп, жаун-шашын ғаламшар бетін себелеп, бетін салқындатып жатпаса да, әйреуірі өзіне тән құбылыстары орын алды. Ондай құбылыстары да өзінше бір жаңалық еді. Бейтаныстар елінің басшысының көзі де үнемі соған түскен. Оныңбасты себебі – Олпан ғаламшары табиғи серіксіз, жалғыз. Шолпан мен Қызыл ғаламшар да солай. АлЖер ғаламшарының табиғи серігі біреу, Қызыл ғаламшардыкі екеу. Алып ғаламшарлардың серіктері болса да көп. Жердегі мұхит суының тереңінде болған кездің өзінде-ақ бейтаныстардың ел басшысы соның бәрін де зерттеп алған. Қайда барса да, не көрсе де өзінің ғаламшарының болашағын ойлайтын. Енді тұрақталатын кез де келген секілді. Сондықтан да Күнге еңжақын орналасқан Олпанды таңдағанеді. Бейтаныстардың ел басшысы ол ғаламшарды қазақхалқының Олпан деп атайтынын да білген. ОныЖер ғаламшарындағыхалықтардың өздерінің тілдеріне сай атйтыны да белгілі ел басшысына. Бейтаныстар мұхит суының тереңіндегі өздері ғаламат күрделі құралдарымен түзген кеңістіктегі шағын ғаламшарларында қазақ ғалым-акванавттарыменұшырасты, тілдесті, түсіністі. Қазақхалқының көпшенді өмірлеріндежұлдызды әлемді өзге отырықшыхалықтарға қарағанда әлдеқайдажақсы білетінін, ғаламшарларға қазақы аттар бергенін есепке ала келе бейтаныстардыңел басшысы өздері таңдаған бұл ғаламшарды қазақша Олпан деп атауды ұйғарды. Өздері мұхит суының тереңінде болғандақазақ тілін меңгергендіктен Олпан атауын айту ешқайсысына да қиындық тудырған жоқ. Олпанды қазақхалқы Олпанғаламшары Шолпанғаламшарынан кейін шығатындықтан: «Шолпан шығады, Шолпанның соңынан Олпан шығады» деп мақалдайтындарын да біледі бейтаныстар.
Өздерінің ғаламшарларымен салыстырғанда, Олпан ғаламшары үлкен. Оның барлық аймағын көріп шығуда азуақыттыңүлесіндегі нәрсе емес. Егер Жер ғаламшарының тұрғындарына салса, мұнда әлі талай мыңдағанжылдар, ғасырлар бойы ғаламшардың өлі табиғаты сол қалпында қалар еді. Өздерінің дамудәрежелерінің жылдамдығы мен ғылыми-техникаларының күштілігінің арқасында оны аз ғанауақыттың ішінде игерген. Жер ғаламшарындағы мұхит суының тереңіне сыйған ғаламшар ғарыш кеңістігіне шыққан соң-ақкіп-кішкентай ғанажарық денеге айналған. Тек бұл ғаламшардың орны бөлек еді. Күнжүйесіндегі Күнді айнала қозғалыпжүрген ғалмшарлар мен олардың серіктерінде тірішілікжоқ. Жер ғаламшары мен осы өздерінің ғаламшарлары ғана бөлекшежаратылғандай. Олпан ғаламшарынажақындағанда, сырттан, ғарыш кеңістігінен бақылаған адамқұрғақдала менжасыл түсті өсімдіктері мен хош иісті гүлдері жайқалған жайлауды қатар көргендей әсерге бөленер еді. Сырттан қарағанды былай қойғанда, өздері де Олпандысырттан бақылап басқа бір ойға қалатын. Жер тұрғындары қіазір осы ғаламшарда болса, Олпранның табиғатын тез арада өзгере қалғанна сене қоймас та еді. Өйткені, ғаламшар бір ғана қазақ даласы емес. Мұнда түбегейлі өзгерістержасауға тура келеді. Ал ондай ғаламшарлық өзгерістердіжасаужұлдызды әлемді емін-еркін шарлапжүрген өздеріне ештеме де емес.
Ең бастысы, ғаламшардағы қала да тыныш, онда өмір сүріп жүрген халық та тыныш. Енді біразуақыттан соңұлы өзгерістің болатынын қайсысы ойлады. Ел қамын елбасшысыжесе, табиғат пен тірішілікжағдаайынәрбір ғылым саласыныңмамандары, ғалымдары ойлайды. Ал қарапайымхалық сол шешімге қол қояды. Бір заманда өздерінің ғаламшарларында құмырсқараша қыбырлап, кезіккенжануарлардан шошынып, от жағудыүйреніп, тұрғынүй салып, қауым, ел, мемлекет құрған тұрғындар бүгіндежұлдызаралық кемелермен Ғалам кеңістігін шарлауға үйренген. Ондай сапарларыүйреншікті болып та кеткен. Жер ғаламшарында болған күндеріндегі тірішіліктері де, ендігі мына тірішіліктері де таңғалғысыз. Адамдарға басты керек нәрсе, топырақ, ауа мен су, жер менжасыл әлем, жануарлар әлемі. Солармен бірге өмір кеше береді. Ал ғаламшардыңүлкенжұлдызаралық кеме сияқты Ғалам кеңістігін шарлапұшыпжүргені қай қайсысына да керек. Сондықтан да ел басшысының шешіміхалықтың көкейіне қонымды еді. Ғаламшар-кемемен талайжұлдызжүйелерінде болғанда, олардан Күн сияқты тұрақты сәуле шашатынжұлдызды сирек кездестірген болатын. Ал мына Күн деп аталатынғажайыпжұлдыздың төңірегінде тұрақтап қалудың өзі де бір бақыт.
ӨздерінеЖер ғаламшары тұрғындарының тып-тыныш, алаңсыз тірішіліктері деұнаған.Жер көру, ел көру деген осы. Әйтпесе, сол баяғысынша анда бір, мұнда бір соқтығыпжүре бермес пе еді. Енді бәрін де дұрыстап ойлауға тура келген. Ел басшысы да бұрынғыдай емес, енді ақыл тоқтатып, халықтың, ғаламшардың болашағын ойлауға көшкен. Бірақ бұл қандайда бір ғаламшарда тұрақтап қалу деген сөз емес. Адам баласы өмір сүргенжерде көшу-қону, жер ауыстыру бар. Отырықшы деген елдердегі тұрғындар да тыныш қалған емес. Жер шарындағы елдерді былай қойғанда, адамдардың біразы Күн жүйесіндегі Қызыл ғаламшарға да қоныс аударған. Онда көп өзгерістер дежасаған. Ұзақуақыттар бойыжасалған өзгерістер болса да өзгеріс. Ел басшысы бұлжағын да есінен шығармаған.
Шағынғаламшар-кемеОлпан ғаламшарына мейліншежақындаған соң тап біржұлдызаралық кемеше бұрылып барып, оның төңірегіндегі айналымжолға шықыт. Ол айналымжолда біразуақыттарын өткізді бейтаныстар. Мұны енді сырттан көргендер «Олпан ғаламшарының төңірегінде табиғи серігі паайда болған ба?» деп те қалар еді. Ал бейтаныстар шағын ғаламшарды Олпанның тұрақты табиғи серігіне айналдыруүшін осындай мәнерлер жасаған. Шағын ғаламшар өзіне белгіленген айналымжолмен айнала қозғалуы тиісті. Содан кейін барып қана бейтаныстар Олпанның табиғатын тірішіліктіжағдайға ауыстырмақ.Дегенмен, дашағын ғаламшар Олпан төңірегінен өз айналымжолын тапқалы біршамажұмыстар жасалып та үлгерілді. Ел басшысы шағын ғаламшар Олпанның төңірегіндегі айналымжолында тұрақтанғаннан кейін қажетті деген шараларды қолдануға нұсқау берді. Әуелі Олпанның қойнауларындағы бар қажетті нәрселердіанықтаған болатын. Ал арада шамалыуақыт өткенде Олпан табиғатының келбеті өзгере берді. Әуелі оны атмосфера қоршаған. Атмосфера тұрақтануыүшін, ылғал сақталу үшін тездетіп мұхит суын түзуге кірісті. Олпанның өне бойында, қажетті деген жерлерде бұлақ, өзен, көл, теңіз бен мұхит пайда болды. Өсімдіктер қаулап өсіп, түрліжануарлар пайда болып, емін-еркін тірішіліктерін кеше бастады.
Бұлұлы өзгерістің басты ерекшелігі, биосферасы, гидросферасы менамтосферасының түзілуі мен пайда болуыЖер ғаламшары мен басқа ғаламшарлардағыдай миллиондағанжылдар бойы емес,аз ғана уақыттың ішінде болды.Тек мұндаЖер ғаламшарының ежелгі геотирхында тірішілік кешкен ірі, қатерліжыртқыштар болған жоқ. Бәрі де өздерінің шағын ғаламшарындағыүлкен шаһардағы тұрғындардыңұйғарымыменжасалған.Бұл адамзаттың ойға келмейтін ғаламат мәдени дамуының ұлыжетістігі еді. Сол құдіретті қабілетінің арқасында адам баласы Күн жүйесіндегі тірішіліксіз Олпан ғаламшарын тірілттті. Олпанның бар табиғаты енді Жер ғаламшарындағыдай болып шыға келген. Енді шағын ғаламшардан Олпанға көшу басталды.Осыкезде тұрғындар ғаламшардың қойнауындағы қалаларғауақытша орналасты. Олпан беті қашық емес. Сондықтан көші-қон көпуақыт алмайды. Шағын ғаламшар бетінен Олпан ғаламшарының бетіне ағылаұшқан ғарыш кемелерінде сан жоқ. Оларды көзбен де, есептеуіш құралдармен де санап шығуеш мүмкін емес еді. Бейнебір ғарыш кеңістігінде ғажайып керуен көш жүріпжатқандай.
Арада көпуақыт өтпей-ақ өздері тұрған шағын ғаламшар Олпан ғаламшарының күйіне көшті. Онда енді биосфера да, гидросфера мен атмосфера да жоқ. Оның бәрі де алдын ала Олпан ғаламшарына көшірілген. Енді Жер ғаламшарының ауасы таза таулы аймақтарында орналасқан ірі расытханалардан ерте таңда бақылау-зерттеужұмыстарынжүргізгенжұлдызтанушылар Олпанды танымай да қалмақ. Ел басшысы олай болатынын болса да білген.үЖер ғаламшарындағы көздері ашық, білімдері мол ғалымдардың бұл ғарыштық жаңалықты көре тұра тыныш қала алмайтындары да түснікті енді. Ел басшысы соны күткен. Олпан ғаламшарының аз ғанауақыттың ішінде осындай ғажайып тірішілікті ғаламшарға айналуымен бірге табиғи серікті болғаны да Жер ғаламшары тұрғындарынаүлкен жаңалық. Олпан ғаламшары төңірегіндеқазақ халқы Ай дейтін таби,и серігі барЖер ғаламшарымен теңесті. Тұла бойы жасыл өсімдіктер мен хош иісті гүлдерге, жануарлар әлеміне толды. ОсылайшаОлпандамәңгілік өмір тірішілігі орнады.
Мұхиттағыбасқоу
Жер ғаламшарындағы ірі-ірі ғылыми орталықардағы ғалымдар Олпан ғаламшарында болғанұлы өзгерістерден кейін де Есенмұратқабейнетелефон қоңырауын соғумен болған. Ол мұхит суының тереңін зерттеуден оралып, отбасымен табысып, мауқын басып та үлгермеген еді. Айналасындағы ғалым-акванавттардың ынта-ықыластары да қайтадан мұхит суының тереңіне ауған. Әдетте, адам баласының көңілі негізіненжұлдызды әлемге көп бөлінетін. Бар кереметті де, баржұмбақты да солжұлдыздардан іздейтін. Ендігі ой-армандары мұхит суының тереңіндегіжұмбақтарға қарай ойысқан. Есенмұрат та, Сағынғали мен басқа ғалым-акванавттар да мұхит тереңінұзақ зерттепжүргенде, Жер бетіне шығуды көп ойлайтын. Тіпті, мұхит суының бетіне шығып, өздері дүниеге келген ауылдары мен қалаларын аңсап та кететін. Адам баласы қандай да бір қиндықты басынан кешкелі тұрғанда, қайсыбір нәрсеге де ұмтылғыш,қызыққыш келеді. Ғалым-акванавттардың қай қайсысы дажастайынан мұхит суының тереңің бейнефильмдерден көріп өскен. Сол бейнефильмдердегі мұхит суы тереңінің небір көріністіре қатты қызықтырған. Есенмұрат ондай бейнефильмдердің талайын көрген.
Сол арманы ойынан кетпей ғарышкерлік мамандығынан бас тартып, ақыр аяғында акванавт мамандығынигерді. Ойлаған ойлары дажүзеге асқандай болған. Алуақыт өте келе ол армандарының дажеткізбей баражатқаны байқалды. Мұхит суының тереңін әріптестерімен бірге әмбебап сүңгуір кемемен қанша шарлап, қанша зерттеп кележатса да, оның таусылмайтын құпия сырлары менмұндалайды да тұрады. Осы кезге дейін өзінің әріптестерімен бірге қаншама қиын да қызықты зерттеулерді басынан кешті. Сол мұхит суының тереңінде болып өткен оқиғалардың бәрі де ешұмытылмайтындай еді.Оны ұмытумүмкін де емес. Жұбайы Нұрайна да, ұлы Ыспандияр мен қызы Сандуғаш та өзінен мұхит суы тереңінің құпияларыжөніндеүнемі сұрайды. Бірге отырып олжайлы небір бейнефильмдерді де көрген. Бәрібір, сонда да, өзіне бір нәрсежетпейтіндей болады да тұрады.Сондай бір іштей қаужайтын ой мен арман болмаса, адам баласыжаңалық ашар ма еді. Есенмұрат тек ой кешумен шектелген азамат емес. Ойлағандарын қашан дажүзеге асыруға ұмтылады. Өткендегі мұхит суының тереңінен көрген құпия кеңістік әлі күнге дейін көз алдында.Тек өзі ме екен, ол оқиға дүние жүзі елдерінің ғалымдарын да сергіткен. Ол ғалымдардың бәрі де өзіне небір сұрақтарды қояды. Есенмұрат аспаннан салбырап түсе қалған азамат емес. Басқа ғалымдардан басты айырмашылығы, білімінің молдығында, тәжірибелі ғарышкер екендігінде, оайлай, армандай, сол армандарын қалай дегенде дежүзеге асыра алатынында. Осындай қасиеттердің ұштастыра алған азамат қана нағыз ғалым бола алмақ. Есенмұрат қазақхалқынанбүржарып шыққан осындай қайсарлы азамат. Қазақ ғалымдарының да, шетел ғалымдарының да Есемұратқа ерекше бөлек құретпен қарайты да осыдан.
Күн өткен сайын елдің де, шетелдің де ғалымдары Есенмұратқа бейнебайланыс арқылы көкейлеріндежүрген сұрақтарынжаудырумен болған. Мұның өзі де тек өзіне тікелей бейнетелефон қоңаруын соққандардың сұрақтары. Ал мұхит суы тереңінен елге оралғалы бері қаншама ғалымдар менжай азаматтардың сұрақтарынажауап берді. Мұндай сұрақтар өзін мұхит суы тереңінен елге оралан бойда төпелеген. Дүниежүзі бұқаралықақпарат құрлдарының тілшілері әмбебап сүңгуір кемемен мұхит суының тереңіндежүзіпкележатқанда да, мұхит суының бетіне шығып, үлкен теңіз кемесіне мінгенде де толастаған емес. Әуе кемесіен елдегі әуежайға келіп қонғанда да алдарынан бұқаралық ақпарат құралдарының тілшілері шығып сұрақтар қойған. Одан кейін қаншама кездесулер өтті ол тілшілермен. Бәрі де әсерлі еді. Қанша рет айтса да, қалай айтса да бұқаралық ақпарат құралдарының тілшілері өзінің сөздерін тыңдаудан ешжалыққан емес. Мұндай кездесулер еш толастаған емес. Кім кімнің де мұхит суының тереңінде болып өткен сол оқиғны көбірек білгісі келеді. Есенмұрат болса да мұхит суы әлемінің құпия сырларын білугежастайнан талпынған азамат. Сол тынымсыз талпынысының арқасында осындай дәрежеге жетті. Сол талпыныс, сол еңбек өзін даңққа бөледі. Есенмұрат ешкімді бөлген емес. Кімді болса өзіне туысындай баурап алады. Бұқаралықақпарат құралдарының тілшілерінің де өзінүйір болып алуының бір себебі де осынысынан болса керек.
Олпан ғаламшарнда болғанжаңалық Жер ғаламшары халқын қызықтыра түскен. Осыған байланысты да Есенмұратқажұлдызтанушылар тарапынан да сұрақтар көбейген. Ғалым-ғарышкер, ғңалым-акванавт ешкімді де ренжіткен емес. Қайта әлдекім мұхит суының тереңі жөнінде болсын, Олпан ғаламшары болсын, сұрақ қоя қалса, ерекше көңілденіп, көтеріліп, қуанып әріжанданып кетеді. Бұл екі құпия жөнінде Есенмұрат сұраған адамға тәуілік бойы айтып беруге бар. Нұрайна ерінің осындай ғылымға берілгендігін білетіндіктен көпжағдайда өзін мазалаған сұрақтарынжасырып та қалады. ОнысыЕсенмұратты шектен тыс шаршатпайын дегені. Білім мен ғылым, ғылыми зерттеужұмыстары менжазужолында организміне шектен тыс күш салып, мәңгілікке көзжұмып кетіп жатқан даналар да кездеседі бұл өмірде. Бір күн болса да Нұрайнаға ерінің көз алдында тіріжүргені қымбат. Тек Есенмұраттың өзіжұбайының онысын сезіне бермейді. Ол білім, ғылымжолына осылайша шындап беріолген. Ғалам кеңістігі мен мұхит суы тереңіндегі кеңістіктіңжұмбақтарын ашуданүмітін ешқашан даүзген емес.
Бүгін кешкілікте де ол Қазақ Ұлттық Ғылым академиясының құрамындағыМұхит тануы ғылыми-зерттеуинститутындағы қызметінен шаршап келіп, жуынып-шайынып, кешкі асын ішкен соң демалыс бөлмесіндегі үлкенжұмсақдиванүстінежайғасқан еді. Арада бес минутуақыт өтпейжатып-ақ бейнетелефон қоңырауы сыңғыр ете түсті. Оның экранын іске қосқанда Сағынғалидыңанық бет-бейнесі шықты.Мұхит суының тереңіндеүнемі өзімен біргежүретін сенімді серігі әрі сырласы. Сағынғалидың бет-әлпетінен әлденеге асығып-аптығып тұрғаны анық байқалады. Есенмұрат оның бұл бет-бейнесінен қандай да бірғылыми жаңалықтың болғанын сезді. «Күн жүйеміздегі Олпан ғалашарының азғана уақыттың ішінде күрт өзгерген табиғатына байланысты бір ғылымижаңалық болды ма екен?» деп ойлап таүлгерді Есенмұрат ол сөз бастағанша. Сөйтіп, экранға үңіле түскен.
- Аманбысың, Есенмұрат? – деді сол кезде Сағынғали сіл аптыға сөйлеп.
- Аманшылық. Өзің қалайсың?
- Менде де аманшылық. Шынымды айтсам, мұхит суының тереңіндегі ғылыми-зерттеужұмыстарынан келгелі бір дұрыстап демала да алмадым. Сол мұхит суының тереңіндегі құпия кеңістік, ондағы шағын ғаламшар, оның тұрғындары, бәрі де есімнен шығар емес. Кейде түсіме де кіреді. Солардың бәрі де бір ғажйып оқиғалар екен ғой, Есенмұрат.
- Иә, қай оқиға да өткен соң адам санасында қайталанып еске түсе береді. Ал сол мұхит суының тереңіндеғылыми-зерттеужұмыстарымыздыжалғастырып жүргенде елдегі осы отбасымызға жетуге асықтық. Сол су тереңінде біржолата қалып қоятындай қорқтық та.
- Иә, бұл айтқаныңның бәрі де рас, Есенмұрат.Ал, бала-шағалар қалай? Мауықтарын басты ма?
- Солайсияқты. Ал өзіңнің ше?
- Құдайға шүкір. Мұхит суының тереңінен көрген-білгендерімнің айтуға болмайтын құпияларынан басқасын отбасыма баяндап бердім.Өзің де сөйттің бе?Жұбайың Нұрайна не дейді? Ұл-қыздарың не дейдіі? «Мұхит суының тереңіне енді қайтып бармайсың!» дей ме?
- Жоқ, ә. Нұрайнаның ондайыжоқ қой. Ол маған қашан дажол ашады, сәт сапар, ғылымижетістіктер тілейді. Ұл-қыздарым, әрине, ұзақ сапарға қимады мені. Сағынады ғой. Нұрайна болса да, күтуден шаршайды...
- Иә, меніңжұбайымДариға да солай ғой. Дегенмен...
- Ал, нежаңалық, бұл дүние әлемінде? – деді енді Есенмұрат бейнетелефонның экраны алдындағы арқа жақтауы биік, жұмысақ орындыққажайғаса отырып.
- Жаңалық сол, осыдан он минуттайуақыт бұрын ҚазақҰлттықҒылым академиясының өзіміз қызметететінМұхит тануғылыми-зерттеу институтынынанәріптесіміз Асан Заңғарұрпағыбейнетелефон қоңырауын соғып, жақын арада тағы да мұхитсуы тереңіндегі суастыүйі – сүңгуірге баратынмыздыестігенін айтты. Мен соны өзіңнен соны құлағдар етейін дегенім ғой. Ондадүниежүзіндегі ірі ғылыми орталықтардағы белгілі ғалымдардың бас қоспақ.
- Онда не мәселе көтерілмекші екен? Оны сұрамадың ба?
- Жоқ, олжағын сұрапүлгермедім. Оның қысқа сөйлейтінін өзің де білесің ғой. Менің ойымша, мұхит суының тереңінен өзіміз ашқан құпия кеңістік, шағын ғаламшар мен оның тұрғындарыжөнінде пікірталас болмақ. Басқ не дейсің?
- Иә, солай болар.
- Расында да бұл мәселені дүниежүзілікмасштабта қозғаған дұрыс қой! – деді Сағынғалы отырған арқажақтауы биік орындығын олай-былай қозғап.
- Нақты не мәселе қаралар екен?
- Бейтаныстардыңжалаң ғаламшарды қалай биосфера, гидросфера мен атмосфералы ететіндері жөнінде болар?
-Мен десолай деп ойлаймын. Осы өзіміздіңЖер ғаламшарымыздың биосферасы, гидросферасы мен атмосферасы қалай пайда болды екен?
- Иә,бұл ойланарлық нәрсе. Біз осы кезге дейін биосферамыздағы топырақ пен суды, жасыл әлем мен жануарлар әлемін қалайжандандыру мен сақтауды, атмосферамыздағы ауаны қалай ластамауды ғана ойлап келдік.Ал бейтаныыстар кез келген жалаң ғаламшарды тірішілікті ете алады.
- Иә, егер біз де солардай дамудәрежесінде болсақ, мына Күнжүйеміздегі ғаламшарлар мен олардың табиғи серіктерін тірішілікті етіп алар едік.
- Әрине, - деді Сағынғали серги түсіп, - онда адам баласы мына Жер ғаламшарына дәл бүгінгідей тығылыспас еді.
- Жарайды, онда, - деді Есенмұрат сөзді қысқартуға ыңғай беріп, - бұл мәселе екеуміздіңқұзырымыздағы мәселе емес. Бұл дүниежүзіндегі дамыған елдердің белгілі ғалымдарының құзырындағы мәселе. «Көптің ақылы көл» демей ме дана қазақхалқымыз.
-Иә, қазақхалқымыздыңәрір нақыл сөзіүлкен тәрбие ғой, - деді Сағынғали да мән-жайды іштей түсініп, - айтайын дегенжаңалығым осы еді.
- Көңіліңе мол алғыстымын, - деді Есенмұрат, - әріптесіміз Асан Заңарұрағы жақсыжаңалықайтқан екен. Амандық болсын!
Екіүйде отырған екеуі алдарындағы бейнетелефондарының өшіретін түймесін басқан. Екі жақта да тыныштық орнаған. Адам баласы текбейнебайланыс экраны арқылы ғана емес, көшеде де, басқа біржерлерде де бір бірімен кездесіп, уақытша қоштасып, қайта кездесіпжатады. Өмір осынысымен қызық. Есенмұрат шамалыуақыттан соң қайтадан диванға отырып, оныңжұмсақжақтауына қарай шалқая түсіп, ой түңғиығына батқан еді. Кенет бейнетелефонның қоңырауы сыңғыр етті. Есенмұрат көзін ашып, тез сергіп, бейнетелефонды іске қосты. Экрандажасқыздың бейнесі пайда болды.
- Сәлеметсіз бе, Есенмұрат аға, - деді қызұяң үнмен, - менің аты-жөнім Аягүл Айдарұрпағы болады. Қазақ Үлттық Ғылым академиясынан хабарласып отырмын. Қазір сізбен академия басшысыакадемикМақсат Үкірбайұрпағы сөйлеседі.
- Мен тыңдап-көріп отырмын, - деді Есенмұрат сәл толқығандай болып.
- Есенмұрат, қал-жғдйыңыз қалай? – деді артынша экранға бейнесі шыққан МақсатҮкібайұрпағы.
- Жақсы, аға, - деді Есенмұрат.
- Менің өзіңе хабарласып отырған себебім, бір аптадан кейін мұхит суының тереңіндегі өзіңіз бастап ғылыми-зерттеужұмыстарынжүргізген су астыүйі – сүңгуірде дүниежүзі елдерінің белгілі ғалымдарының үлкенжиыны өтеді. Басты мақсат, сол мұхит суы тереңіндегі өзіңіз ашқанқұпиякеңістіктіжасаушылардың сырын аша түсу.Осыған дайын болыңыз.
- Түсіндім, Мақсат аға, - деді Есенмұрат басын изеп.
- Қысқа айтқанда, осы. Қалған мәселелержөнінде өзіңізге қосымша айтылатын болады.
- Уақытыңызды бөлгеніңізге мол алғыстымын, - деді Есенмұрат.
Есенмұрат бейнетелефонды сөндіріп, орнынан ширақ түрегеп, жатын бөлмесіңне өтті. Ондағы шағын үстел жанындағы орындықта отырған Нұрайна қолындағы оқыған кітабын жаба салып, еріне қадала қарады. Есенмұраттың жаңағы сөздерін естіген еді.Одан Есенмұраттың бұлжолы мұхит суының тереңінде әдеттегідейұзақуақыт болмайтынын түсінді. Ештеме деген жоқ. Есенмұраттың не айтатыны да белгілі енді өзіне. Жанындағы орындыққа келіп отыра кеткен еріне бұрылды да:
- Тағы да мұхит суының тереңі шақырып тұр ма? – деп жымиды.
- Иә, - деді Есенмұратжұбайна қадала қарап, - тек бұлжолы онда дүниежүзі ғалымдарыныңүлкенжиыны өтеді.Көп күнге созылмайды.
Нұрайнаүнсіз басын изеді. Қарсылық білдірмеді. Ерініңөткен кездердегідейұзақуақытқа кетпейтіні түсінкті еді.Өзінің ері ашқанжаңалықтың дүние жүзі ғалымдары мен ел басшыларына қозғаусалғаныүлкен мақтаныш. Ол құпия кеңістіктің сырының ашылғаны көзі қарақ адамдардың бәріне де маңызды.Нұрайна осы сәтте бұлжағын да ойлап қойды. Іштей қуанып та алды. Еріне бұл сапарын қолдайтынын, оған жақсы барып, аман қайтуына ақ тілегін білдіріп, өзініңүйжұмысымен айналысып кетті.
Есенмұратжолғажиналды. Арадаүш күн өткенде,әлгіжас қыз бейнетелефон арқылы хабарласып, мұхит суының тереңіне қай күні аттанатындарын, қай жергежиналатындарын және басқа да қажетті деген мәліметтердіжеткізді. Одан кейін өткен екі күннен соңЕсенмұратакадемияда өзінің әріптестерімен кездесіп, арнайыжеңіл көлікпенәуежайына барды. Ондаүлкен әуе кемесіне отырып, мұхит суының әлеміне қарайұшты. Ендігі өтіпжатқан оқиғаның бәрі де түс көргендей еді. Мұның алдындағы сапарларында қанша рет мұқият дайындықтардан өтсе, бұлжолы ондай әңгіме болғанжоқ. Кәдімгі күнделіктіжүұмысқа барғандай шығып кеткен отбасыларынан. Әуе кемесініңүлкен-үлкен дөңгелек терезелерінен көгілдірленіп, толқындалып көрінген мұхит суының әлемі де бар құпиясын ішкі әлемінежасыра түсіп, өздеріне жымиғандайақкөбікті толқындарынжиектеріне қарай ығыстырыпжатыр.Ғалым-акванавттар оған қанша қараса да, құпия-сырларынажете алмайтындарын білгендей үнісз қалған. Бұл мұхит суы әлемінің екінші ғарыш делінетіні қай қайсысына да әуелден белгілі. Сондықтан да оны зерттей түсуге деген талпысныстары да ерекше. Алыстағыжұлдыздыжүйелергежұлдызаралықкемеменұшып бармай-ақ осы мұхит суының тереңінен де көпжаңалықты ашуға болады екен. Есенмұратосы тұрғыдан таңдаған болатын бұл екінші акванавт мамандығын. Енді Сғынғали екеуі мұхит суының тереңінен ашқан құпия кеңістіктің сырын аша түсу алдарындағы ұлы мақсаттары. Сондықтан да Есенмұрат басқа ғалымдарға қарағанда бұл жөнінде көп ойланып, көп толғанады.
Екінші тұрғынүйлеріндей ыстық болып та кеткен суастыүйі – сүңгуірге келгенде қазақ ғалым-акванавттары өздерін еркін сезінген.Бұдан бұрынғысапарларында мұнда талай ғылыми-зерттеу жұмыстарынжүргізген. Енді оның бәрі де өткен оқиға болып қалған. Ешқашан ештеме болмағандай тып-тыныш іші. Олоқиғағағалымдардың әрқайсысының көзқарасы әр түрлі болған. Алғанн әсерлері мен түсініктері де әрқалай еді. Есенмұраттың ой-толғамы болса да бөлек. Ол ойларын осыбас қосуда ортаға салған.
- БұлҒаламның құписы шексіз, - деп бастады ол жиын ашылысымен сөз алғанда ғалымдарға қарап, - олқұпияларды толықашуға өзіміз түгілі, ұрпақтарымыздыңдағұмырларыжетпейді. Жұлдызды әлемде болыпжататын құбылыстардың мерзімдерімен салыстырғанда, біздің ғұмырымыз секундуақыттың бөлшегіндей ғана сәт. Сондықтан даҒаламның құпия-сырлары адамзатқақашан дажұмбақ болып қала береді. Солай болса да, саналы, білімді адам баласы Ғалам құпия сырларын ашулдан ешжалыққан емес. Білу, іздену- болашақтың есігін ашуға дегенұлы талпыныс. Ендеше, біз ұрпақтарымызғаболашақтағы ғылымның есігін де ашып беріп кетуіміз керек. Әрі қарайұрпақтарымыздың өздеріжалғастырып әкететін болады. Осымұхит суының тереңінде күні кеше ғанаболып өткен оқиғалардың шешімі де ұрпақтарүлесіне қалуы мүмкін. Ал біздің басты міндетімізұрпақтарға жол ашу. Қанша жоқ десек те, бүгінгі күннің өзінде де біршама құпияның бетін аштық. Біз осы мұхит суының тереңінде пайда болған құпия кеңістіктегі шағын ғаламшардың тұрғындарыменжүздестік, тілдестік, біршама түсіністік. Ғалам кеңістігінде не көп, жұлдыздар көп, не көп ғаламшарлар көп. Тек ғаламшарлардың көпшілігі тірішіліксіз. Ондай ғаламшарлар осы өзімздің Күнжүйемізде де жеткілікті. Тірішіліктісі – өзіміз өмір сүріпжүрген осыЖер ғаламшарымыз ғана. Қанша дамыдық десек те, Жерімізден басқа ғаламшарлардың бірін де тірішілікті ете алмадық. Ал осы мұхит суының тереңіндегі құпия кеңістіктегі шағын ғаламшардың тұрғындарының Ғаламға деген көзқарастары мен әрекеттері мүолдем басқа.Олар кез келген тірішіліксіз ғаламшарға биосферам, гидросфера мен атмосфера түзуді әлдеқашан игерген. Рас, Ғалам кеңістігі деЖер ғаламшарымыздың беті сияқты біркелкі емес. Біржерінде қараңғылық пен суық патшалық құрса, жұлдыздар көп шоғырланғанжерінде жарық пен ыстық басым. Кейбір ғаламшардың селдірболса да қоршаған атмосферасы бар. Тек бір ғажабы, ғаламшар атмосферасы мен ауасыз кеңістікті не бөліп тұр? Ол біздің көзімізге көрінбейтін бір ғажап шекара! Бізге әзіргеғажайыпжұмбақбұл! Ал бейтаныстар бұлжұмбақтың сырын әлдеқашан ашқан. Сондықтан да оларға кез келген ортадағы ғаламшарға биосфера, гидросфера мен атмосфера түзуештеме де емес. Ал бізге ол құпия кеңістік, ақыл-ойымызәзіргежетпейтін жұмбақ! Бірақ біз алған бетімізден қайтпаймыз, ғылыми-зерттеужұмыстарымызды одан әрі қарайжалғастыра береміз! Бұл құпияны ашсақ, тірішілік етер ғаламшарларымыз да көбейетін болады...
Есенмұраттыңсоңғы сөзі кеңзалда отырған ғалымдар мен мамандардың бәріне қатты ұнады. Бәрі ду қол соққан. Бірақ бұл қол соғуғалымдардың әлдеқандай бір қызықты көріністерге мәз болып қол соғуемес еді. Есенмұратжеке адамның ғұмырының қаншалықты екенін іштей біле тұрса да, ұрпақтардың, олардың ұрпақтарыныңұрпақтарының болашақтарын ойлаған.Ғалымдардың ризшалығы да осынысын түсінгендігінен еді. Есенмұраттанбұрын да осы төңіректе талай пікірлер айтылған-ды. Тек бұлжаңалықты бірінші ашқан Есенмұратболғандықтан негізгі ықылас та соған ауған. Ал Есенмұраттың өзі дүниежүзі ғалымдарының тарапынан осындай қолдау мен құрметке ие болатынын ойламаған да. Енді ғана өзінің ғылымжолында мол еңбек еткенін сезінді.
Мұхит суының тереңіндегі суастыүйі – сүңгуірдегі дүниежүзі ғалымдарыныңбұл бас қосуыұзаққа созылмады. Әрбір ғалым мен маман өзінің нақты ой»ы мен пікірін қысқа-қасқа айтқан. Солпікірлер менұсыныстардың негізінде қажетті шешім де қабылданған. Одан кейін жиынға қатысқан ғалымдар мен мамандар арнайы әмбебап сүңгуір кемелерге мініп, құпия кеңістік болған аймақты зерттеді. Ондағы биосфералы, гидросфералы, атмосфералы шағын ғаламшардың орнын да көрді. Онда енді ештеме дежоқеді. Мұхит суының тереңі баяғыша. Таулар мен қыраттар, жазық пен жоталар да ештеменің куәсі болмағандай сол қалыптарында тым-тырысжатыр. Ғылыми-зерттеужұмыстарының соңында ғалымдар құпия кеңістік орын алған аймақты ерекше қоршауға алу, бейтаныстар тірішілкті ғаламшарға айналдырған Олпан ғаламшарына арнайы ғаламшараралық кемелермен ғалымдар мен мамандарды аттандуру жөнінде нақты шешім қабылдады.
Олпан серігі
Күнжүйесіндегі ғаламшарлардың көпшілігінің табиғи серікті екені Жер тұрғындарына көптен бері белгілі. Ғарыш кеңістіген жол салынғалы бері де қаншама жұлдызтанушы ғалымдар Жердің таулы аймақтарындағы ірі-ірі расытханалардан қаншама ғаламшарлар мен олардың серіктеріне түн ұйқыларын бөліп, көз майларын тауыса сыңардүрбілермен бақылау-зерттеу жұмыстарынжүргізді.Қыртысы қаттыкелетін Олпан, ШОлпан,Ай мен Қызыл ғаламшарға автоматты ғаламшараралық кемелермен көп кісілікғаламшараралық кемелермен ғарышкерлер аттандыруісіжүзеге асырылды. Тексол ғаламшарларда адам баласы да, өзге күллі тірішілік иелері де трішілік ете алатынбиосфера, гидросфера мен атмосфера түзілте алған жоқ. Бәрі де ғаламшарлардың тірішіліксіз екенін анықтаумен ғана шектелген. Ғаламшарлардың ішінде Шолпан ғаламшары мен Олпан ғаламшары серіксіз болып шықты.Жұлдызтану ғылымында бұл да өзінше бір жұмбақ еді. Ол ғаламшарларжайлы түрлі ғылыми болжамдар да айтылды, жазылды. Қаншама автоматты ғаламшаралық кемелер ол екеуінің бар табиғатын суретке, бейнеге түсірді. Солардың негізінде олардың толық карталарыжасалды.Осы күнге дейін адам баласыныңжасаған күллі әрекеті ғаламшардағы табиғатқа шамалы өзгерістер беруден әріге асқанжоқ.
Алжақында ғана мұхит суының тереңінде болып өткен оқиға ғалымдардың ғаламшарлардығылыми зжерттеуге деген ой-тұжырымдарын мүлдем өзгертті. Тірішіліксіз ғаламшарға биосфера, гидросфера мен атмосфера түзужөніндегіидея Жер ғаламшарындағы ешбір елдің ғалымдарының басына келген емес. Бірақ ғалымдарды ешқандайжаңалық ашқан жоқ деуге болмайды. Жер ғаламшарында жасалған өзгерістер де аз емес. Өсімдіктердіңтүрлерін өсіріп шығару, жеміс ағаштарын будандастыру, Көгершіндердің сырт түстерін өзгертужәне басқа да әрекеттер жиі болыпжатса да, адам баласы оларға онша мән бермейді. Ондай нәрселер үйреншікті болып та кеткен. Жеміс ағаштарын будандастыруды кім кім дежақсы біледі. Бүгінде олардан басқа да көптегенжаңалықтар ашылған. Адам баласыныңжынысы анасының жатырындажатқанда-ақ анықталады. Адамның органдарын ауыстыру еш жаңалық емес.
Ал бейтаныстаржасаған ғаламат өзгерістерге Жер шарындағы адам баласының ешқайсысының да өресі жетпейді әзірге. Жер ғаламшары суық, ауасыз кеңістіктегіжалғыз акваниум сияқты ғажайып аспан денесі. Қоршап тұрған атмосферасы қандай да бір себеппен ыдыраса, күллі тірішілік әлемі жойылмақ. Жер жалаңаштанып шыға келеді. Кеңістіктен қаңғып келген, Ай мен Қызыл ғаламшарданаспаннан түскен тастардың қопарылысынанұшып шыққан небір тастаремін-еркін төпелеәйді. Күннің кедергісіз ыстық сәулесінен бұлақ, өзен, теңіз бен мұхит сулары тартылып, буланып, ғарыш кеңістігінеұшып кетеді.Жердің одан кейінгі тағдырының не болатыны өз өзінен түсінікті. Сондықтан да әрбір саналы адам баласытек өзін ғана ойламай, Жердің тағдырын дай ойлауы керек. Топыраққа да, сумен ауаға да зияндыжарылыс атаулыныжақындатпағаны жөн болмақ. Тек өкініштісі, әрбір саналы пенденің дүние әлеміне деген көзқарасы әр түрлі. Адамжүрген жерде мансапқорлық та болады. Бірел бай, бір ел кедей. Бай ел одан сайын байи түсуге тырысады. Басқа елге қолқа салады. Ол ел қорғаныс әрекетіне көшеді. Түрлі қару-жарақтарын сайлайды. Осындайдан келіп түрлі қуаттыжаңа қаруларжасалады. Ел мен елдің арасында қарулану бәсекесі басталады. Оның соң соғысқа апарып соғады. Олжазықсыз адам баласын қасіреткеұшыратады.
Осының бәрін біле тұраса да, кебір дамыған елдердің соғысқұмар топтарымұндайжағымсыз, қасіретті әрекеттерін тоқтатпайды. Соғыс шағынан топырақ та, сумен ауа да былғанады.Ондай топтар енді мұхит суының тереңін бөліске салуға көшкен. Өйткені, ендігі таза орта осы мұхит суының әлемі. Өзге жұлдыза жүйесінен келген бейтаныстар Жер ғаламшарының құрылығын емес, мұхитының суын таңдағандары осыдан болса керек.Ғалымдар оны кейін түсінген. Бейтаныстар мұхит суының тереңінде ештемені де бүлдірген жоқ. Ештемеге ортақтаспады да. Өздерінің құпия кеңістігіндегі шағын ғаламшарында болып, мұхит суының тереңі мен Жер ғаламшарыныңжалпы жағдайын зерттеп, Олпан ғаламшарынажетті, оны тірішілікті етті. Енді Есенмұратқа қайтадан ғарыш кемесіне отыруға тура келген. Кезінде ерінің ғарышкерлікті тастап, акванавт болуына ықпал еткен Нұрайнада енді ештеме демейді. Жер қыртысы астыныңда, мұхит суының тереңінің де бір бірімен байланысты дүние екенін көрсеткендей еді бұл оқиғалар. Осыны түсінген Нұрайна еріне тек сәт сапар тілегеннен басқа ештеме де айтпады.
Көп кешіктпей қазақтың қасиетті жерінен – Байқоңыр ғарыш айлағынан Олпан ғаламшарына қараай он екі ғаламшаралық кеме аттандырылды. Ол ғаламшаралық кемелердің біріншісіне әдетегіше Есенмұрат пен Сағынғали мінген. Жер төңірегіндегі кеңістіктегі «Ғарыш қалашығында» бәрі арнайы дәрігерлік бақылаулардан өтті. Одан аттанғаннан кейін ғарышкерлер ғаламшараралық кемелерін Ай төңірегіндегі айналымжолға шығарған. Айды бірнеше рет айналып ұшып жүріп, ондағы ғалымдармен бейнебайланысжүйесі арқылы байланысты, ақыл-кеңес алды. Сөйтіп барып тіке Олан ғаламшарына қарай тартқан. Олпан ғаламшарының келбеті мүдем өзгеше. Төңірегін атмосфера қошаған. Жер ғаламшары тап бір сонда көше салғандай. Түсі көлдір-жасыл. Биосфеасы мен гидросферасы да кәдімгідей. Олпанның төңірегінде табиғи серігі бар. Оныңбейтаныстардың Олпанды тірішілікке айналдыар алдындағы тірішілікті ғаламшары болғанын ғарышкерлер бірден білді.Оның Олпан ғаламшарынанжеті есе кіші екені дей байқалған. Ғарышкерлер ғаламшараралық кемелерімен Олпан ғаламшарына қарайұшубарысында көптеген ғылыми-зерттеу жұмыстарынжүгізді. Жақындаған сайын оның көркі де көз тарта түсті.Күнжүйесіндегі кеңістіктеЖерден кейін әдемі көрінетін ғаламшарда осы еді енді. Ғаламшараралық кемелердегі қай ғарышкер де Олпан ғалмшарынаұшыпжеткенше асықты. Өйткені, енді оған ғаламшараралық кемемен қону да, одан қайтаұшып шыңуда қиын емес. Бәрі де әдеттегідей.
Жер төңірегінен ғарышжолына түскеннен кейін-ақЕсенмұрат ерекше бір еркіндікті сезінген. Мұхит суының тереңіндежүзіпжүргенде, әмбеап сүңгуір кеменің іші қанша кең, қаншаүлкен болса да, қандай да бір тар болып көрінетін. Енді мына ғаламшараралық кеме сыртындағы шетсіз, шексізжатқан кеңістік адам көңілін де кеңейтіп жібергендей әчсер етеді.Өзі болса да ғарышкер. Акванавт болуға бүйрегі қанша бұрса да, мұхит суының тереңінде мәбебап сүңгуір кемемен қанша жүзсе де, дәл мынандай кең әлемге жетер емес. Ғарыштың аты – ғарыш екен. Жер төңірегінен аттанғалы арада біршамауақыт өтсе де, ғаламшараралық кеме қаншажылдамұшса да, ол мына шетсіз, шексіз кеңістікте тап бір орнында қозғалмайтұрғандай болады. Алжанына алған Сағынғалиүшін бұл тіпті де ғажапжаңалық. Ол мұндай ғаламшараралықсапарғағарыш кемесімен көпұшпаған. Сондықтанол көпуақытын ғаламшараралық кеменіңүстіңгіжағындағы қалың мөлдір шынымен көпкерілген расытхананың алаңынанжүлдыздыәлемді бақылаумен өткізіп келеді. Сонау ертеректе, адам баласы ғарыш кеңістігіне алғаш қадам басқан кезде ғарыш кемесінен ашық ғарышқа кібіртіктейшығатын. Бүгінде ондай әрекет кез келген адамға үйреншікті. Расытханадан Күнжүйесіндегі көптеген ғаламшарлар мен олардың серіктерін бақылау құралдары арқылы анық көруге мүмкіндік те бар. Оның өзі де бір ғанибет. Енді мұндажас жігіт пен жас қыздың қол ұстасып тұрып, жұлдызды әлемді қызытауы ғанажетпейді. Есенмұрат пен Сағынғали мұндай сәттеріндеЖер ғаламшарына қадала қарап тұрып, жас жігіт шақтарын естеріне алады.
Ғаламшараралық кеменіңұшуыжылдамдайтүсіп, әне-міне дегенше, ғарышжолының көбі дерлік кейінде қалды.Енді бір кезде Ай мен Жер тап бір қос жұлдыздайжарықтанып көзге түседі.КемеШолпан ғаламшарыныңжанынанұшып өткен мезетте ғажайып көріністердің куәсі болды ғарышкерлер. Шолпанды қоршаған бұлттары көп өзгермеген. Оны ғаламшараралық кеме сыртындағы арнайы бақылау-зерттеужүйелері анықтап берді. Бірақ негізгі бағыт Олпанға қарай болғандықтан ғарышкерлер Шолпанға аса көңіл аудармады. Олпан ғаламшары енді Шолпаннан да әсерлі. Жер ғалмшарындай көгілдірленіп, жасылданып тұрса, кім қызықпасын!
- Міне, ғажайып ғаламшар Олпан! – деді ғаламшараралық ғарыш кемесіоның төңірегіндегі айналымжолға шыққан мезетте Сағынғали алған әсерінжасыра алмай.
- Иә, айтарыжоқ ғажап-ақ! – деп, Есенмұрат та кеменіңдөңгелек терезесінен Олпанғаүңілген.
- Жер ғаламшарымыздан айнымай қалыпты ғой, мұның өзі?
- ТекЖерден кішкентайлығы болмаса! – деген сөздержетті басқа ғаламшараралық кемедегілерден.
Содан соң кеме ішінде бір сәтке тыныштық орнаған. Басқа кемедегілер де Олпан ғаламшарының аз ғана уақыттың ішінде осындай ғажайып ғаламшарға айналғанына әлі де сенбейтіндейүнсіз. Олзаңды да еді. Ғарыш сапарынан қанша тәжірибелі болса да, дәл мұндай ғажайып өзгерісті көрген емес ешқайсысы да. Бәрі де енді ОлпандыЖер ғаламшарымен әштей салыстыра қарайды. Ғарышкер болғандықтанЖердің ғарыштан қарағандағы бейнесі қайқайсысының да көз алдында. Енді міне, Олпан ғаламшарының төңрегін әдемі бұлттар қоршап, ғажайып ғаламшарға айналған. Барлық ғаламшараралық ғарыш кемелеріндегі ғарышкерлер Олпан ғаламшарының бұл жаңа келбетін тек қызықтаумен шектелмей, Жердегіелдегі өздерінің бұл сапарларын мұқият бақылап отырған ғылым орталықтарындағы ғалымдарға суреттер, бейнефильмдер мен ғылыми мәліметтерді толассыз жіберумен болды.
Уақыт та өз белгісін бермей өтіпжатыр. Есенмұратқа мұндай ғаламшараралық ғарыш кемесімен қандай да бір ғаламшарға қону да, одан қатһйтаұшып шығу дажаңалық емес. Мұндайжағдайдың талайын басынан кешірген де. Ол кездегі ғаламшараралық ғарыш кемелерінің ішкі-сыртқыжүйелері де қарапайымдауболатын. Одан бері өткенуақыт ішінде ғаламшараралық ғарыш кемелерінің барлық ішкі-сыртқыжүйелері көпжетілдірілген. Есенмұрат оның бәріне көңіл бөліпжатпады. Қазіргі маңыздыжұмысына кіріскен. Ең басты нәрсе, мына Олпан ғаламшарында болған өзгерістердің ешбірір қалт жібермей бақылау. Кеме де ғалашардың атмосферасына ене бастаған. Төмен қарай құлдилауы мен ғаламшар бетіне қонуы бүгіндежеңіл өтетіндіктен барлық кемедегі ғрышкерлер өздерін кеме ішінде емес, бейнебір ғарыш лифтсісінде отырғандай сезініп те кеткен. Кеме баяу құлдилағанның өзінде де атмосфераның жоғарғы қабаттары кейінде қалды. Енді сәлден соң ғаламшараралық ғарыш кемесі атмосферасының төменгі қабатынан шығып, ғаламшар бетіне қонбақ.
Бірақ осы кезде күтпеген бір құбылыс болды. Ғаламшараралық ғарыш кемесінің төқңірегінде майда-майда әуе кемелері пайда болды. Сәлден соң олар шеңбер құрып, кемені қоршай берді. Он екі ғаламшараралық ғарыш кемесіндегілердің бәрі де өздерін қандай да бір шеңбердің ішінде қалғандай сезінді. Дегенмен де, жағдай ғарышкерлердің қай қайсысына да түсінікті еді. Бұл Олпандағы ең үлкен елдің басшысының өздерін қарсы алуқұрметі екен. Есенмұрат пен Сағынғали осы тұста мұхит суының тереңіндегі құпия кеңістіктегі ғалмшардағы үлкен шаһарда ел басшысының дәл осылай қарсы алмағанын естеріне түсірді. Енді бұл ерекше құрметке екеуі де таң. Бірақ артынша бұл Олпан ғаламшарының Күнжүйесіндегі ғаламшарлардың бірі екенін естеріне алды. Бейтаныстар өздеріне бөтен Күн жүйесіндегі бір ғаламшарды иемденіп алғандықтан осындай қадамға барса керек. Есенмұрат бейтаныстардың бұл түсіністіктеріне іштей риза оолды. Жер ғаламшарында әлдекімдер қандай да бір бөтенжердіжалға алғанда да оның иесіне дәл осындай құрмет көрсете бермейді.Есенмұрат мұны да есіне алған. Енді өркениетті адамдардың бұл құрметіне тебіреніспен қарағаннан өзге шарасы дажоқ. Ғаламшараралық ғарыш кемесінің еесігін ашып, автоматты түнде қойылған тепкешекпен Олпан бетіне түскенде, қарсы алғандар да әуе кемелерін қондырған-қондырған бойда бері қарай асықты.
- БізЖер ғаламшарынан, Қазақелінен келіп тұрмыз! – деді Есенмұрат өздерін айнала қоршай келе тынышталған қарсы алушыларға қаақ тілінде тіл қатып, - сіздердің бұл қарсы алу құрметтеріңізге дән ризамыз!
- Біз декең пейілді қазақхалқының өкілдерін қарсы алып тұрғанымызғаөте қуаныштымыз!!Қош келдіңіздер, елімізге! – деді қарсы алушылардың ішінен бойы ұзын, денелі кісі.
Қазақтілінде кеңдаланыжаңғырықтырған бұл қазақ тіліндегі сөздер ғарышкерлердің көңіл-күйлерін көтеріп тежіберді. Өздерін ғарыш кеңістігінің шалғайында деп санайтын кейбір ғарышкерлер де енді еркнсіп сала берген. Екі арадағы әңгіме одан әріжалғасып кетті. Шамалы әңгімеденсоң қарсы алушылардың ұсыныстары бойынша, ғарышкерлер ғаламшарараралық кемеге қайта отырған. Қарсы алушылар да өзді-өзді әуе кемелеріне мініп, жол бастапұша берді. Жердегі қазақ елінен келген ғарышкерлердің ғаламшараралық ғарыш кемесі Олпан бетінен ұша көтеріліпжөнелгенде, қарсы алушылар әуе кемелерімен қоршайұшты. Сол бойда үлкен елдің бас қаласындағы бас үйдің кең алаңына қонған барлық кемелер. Есенмұрат кеме есігі ашылысымен тағы да өзі бастап тепкешекпен алаңға түсті. Соңынан Сағынғалижәне басқа ғаламшараралық ғарыш кемесіндегілер. Олпан ғаламшарына көшіп келсе де, ел басшысыныңқызмет жасап отыратынғимараты өзгермепті. Сондықтан да мұхит суының тереңіндегі құпия кеңістіктегі шағын ғаламшарда ел басшысымен кездескенЕсенмұрат пен Сағынғалиға бұл ғимарат таныс еді.Оны түсінген ғарышкерлер екеуінің соңынан ерген. Қарсы алушылар жан-жақтарынан қоршайжүріп келеді. Ғимараттың ішіндегі дәліздер де, бөлмелер де сол қалпында.
Ел басшысы бұлжолы ғарышкерлерді ұзін дәліздің бойындаерекше ілтипатпен қарсы алды. Бұлар да оң қолдарынжүрек тұстарынажанастыра сәл басиіп, амандасыпжатыр. Бәрі де бір бірлерін көптен бері көрмей сағынған адамдардай мәз.Есенмұрат бәрінежымия қарайды.Іштей бақытты сезімде толқиды. Расында да бұлай толқуына негіз бар еді. Өздерін қарсы алғандар мен ел басшысыадам баласыжасамаған ғажайып құбылысты жасағандар. Сондай адамдармен дәл осылайежелгі бір бауыр басқан таныстардай кездесіп,жүздесіп, олардың құрметті мейманы болудың өзі де бір бақыт еді. Ұлы табиғатта қайсыбір ғаламшардың да биосферасы, гидросфрасы мен атмосферасыұзақуақытбойында баЯуөзгереді. Ал мына адам баласы күрделі әрі өте қуатты құралдарыменжасалған мына өзгерістер аз ғанауақыттың үлесіндегі іс.Ғарышкерлердің таңдай қағатындарының басты себебі де осы еді. Бәрікеңбөлмедегі орындықтарғажайғасқан соң шамалыүнсіздікорнаған. Ғарышкерлердің көздеріел басшысында. Оныңшаштары сәл ағарыпты. Бет-әлпетінде де әжімдер пайда болған. Ел қамын ойлаған нағыз азамат екені көрініп тұр. Көп іс тындырды ол. Ел басшысы бөлменіңүлкен терезесінен аспанда көрініп тұрған өздерінің бұрынғы шағын ғаламшары, ендігі Олпанның табиғи серігіне ара-тұра көз тастап қояды. Табиғи серік Олпанның шығысжағында. Тап бірЖер ғаламшарының аспанындағы толған айдай дөңгеленіп көз тартады.Бетінде Ай бетіндегідей қарайған аймақтар да бар.
Енді сәлден соң ел басшысы келген ғарышкерлерге елжірей қарап, әңгімесін бастады.
- елімізге қош келдіңіздер! Біздің ендігі мәңгілік тұрағымыз өздеріңіз Олпан деп атайтын осы ғаламшар болмақ!Олпан атауын өзгертпейміз! Әрі бұл ғаламшар Күнжүйелеріңізде болғандықтан сіздерге мәңгілік мейманбыз! Кең пейілдеріңізге ризамыз!Ғаламшараралық ғрыш кемелерңізді сабылтып келгендеріңізге өте қуаныштымыз!
Ел басшысы осыны айтып болғанда, үлкен бөлменің екі қабырғасынан біргеше есіктер ашылып, бірнеше адам отырған орындықтарымен ішкесырғижылжып келді. Жаңа ғана ештеме болмағандай тым-тырыс бөлменің ішіжанданып кетті. Келгендер Есенмұрат бастаған топпен жылы амандасты. Есенмұрат толқи сөйлеп, ілтипат пен алғысын білдірді. Содан кейін әңгіменің бағыты ғылымға, оныңжетістіктеріне қарай ойысты. Есенмұрат осы әңгіме барысында Олпан ғаламшарыныңтөңірегінде пайда болған табиғи серігі жөнінде сұрақ қойды ел басшысына.
- Ол біздің ежелгі мекеніміз, - депжалғадысөзін ел басшысы төңірегіндегілеріне көз тастап қойып, - ежелгі дейтінім, онда тек біздің ғана емес, ата-бабаларымыз да өмір кешті. Бүкіл тарихымыз да сонда. Тек ол соңғы кездері тұрғындарымызға тарлық етті. Сол себепті біз аз ғанауақыттың ішінде ғылыми-техникалықжетістіктерімізді пайдалана отырып, биосферамызды, гидросферам мен атмосферамызды Күнге еңжақын жалаң Олпан ғаламшарына көшірдік. Сөйтіп, олмына өзімізжаңа тірішілігімізді жандандырған Олпан ғаламшарының мәңгілік табиғи серігіне айналды.
- Бұләрекеттеріңіз біздің ақыл-ойымыз әзірге жетпейтін ғаламат әрекет, - деді Есенмұрат та айналада сөздерін құлақ қойып тыңдап отырғандарға қарап алып, - біздіңЖер ғаламшарымыздың тарихы да сонауалыс кейіндежатыр. Оныңтабиғи байлықтарын игеріп, қалалар салдық, адам өмірінұзартудыжүзеге асырдық. Соның нәтижесінде біздің адамдарымыздың саны да шектен тыс артты. Жер ғаламшырымыз тарылды. Бірақ сіздер сияқты оның әлі бүлінбеген биосферасы, гидросферасы мен атмосферасын Күнжүйеміздегі өзге ғаламшарға көшіре алмаймыз. Бұл – ақиқат. Ал сіздердіңмәдени дамуларыңыз бізге үлкен ой салды. Соны сіздерден тереңірек білсек дегенүмітпен келген едік. Сіздердің мұндай асажоғары дәрежедегі білімдеріңіз біздіңілгері дамуымызғаүлкенкүш-қуат болмақ.Рас, осы кезге дейін сонауЖеріміздегі мұхит суының тереңіндегі құпия кеңістіктеріңіздегі кездесуімізде біршама нәрсені білдік.Енді мына ғажайып өзгерістердің куәсі болып отырмыз. Бүгінде өздеріңізОлпанның табиғи серігінеайналдырған шағын ғаламшарларыңызды алғаш рет мұхит суының тереңінде көрген едік. Сол шағын ғаламшардағы күллі тірішілік осында ауысыпты. Мұндай өзгерістердіжасау біздің де алдымызда тұрған маңызды мәселе. Оған қолжеткізуімізүшін сізендің көмектеріңіз қажет болмақ.
- Онытүсінеміз, - деді ел басшысы шамалы көңілденіп, - әрине, бір ғаламшардың биосферасын, гидросферасы мен атмосферасын екінші бір жалаң ғаламшарға көшіруғаламат іс! Биосфера, гидросфера мен атмосфера бар жерде тірішілік те бар. Оны өздеріңіз дежақсы білесіздер. Осы Күн жүйелеріңіздегіжалаң ғаламшарлардың бірінеЖер ғаламшарының биосферасын, гидросферасы мен атмосферасын көшіремін десеңіздер қолұшын беруге дайынбыз. Текбұл ғаламат іске өте мұқияттылық керек. Ғаламшардың табиғатын шектен тыс ластауға, табиғи байлығын шектен тыс пайдалануға болмайды. Қай нәрсенің де шегі бар. Күнжүйесінде сіздер қоныс аударатын қандай ғаламшар бар? Әрине, Жердің табиғи серігі Айдан қайран жоқ. Біздің болжауымызша, Айда кезінде қайнаған трішілік болған. Оның тұрғындары Айдың табиғи байлығын шектен тыс пайдаланып, биосферасы мен атмосферасын шектен тыс ластап, түрлі қауатты зияндыжарылыстаржасап, ақыр соңында Айдыосындайжағдайғажеткізген. Соның өзінде де АйдыңЖер ғаламшарындағы күллі тірішілікке берер ықпалы бүгінде де аз емес. Бар тірішіліктің тұрақты, қалыптыжүріп жатқаны да сол Айдың арқасы. Айжайлы, оның осындай қасиетіжайлы бүгінге білмейтінЖер тұрғыныжоқ болар. Ендеше, Айды келешекте де қадірлеулеріңіз керек. Олуақыт өткен сайынЖер төңірегінен алыстай-алыстайкеңістік әлеміне еніп, ғайыптанады. Оған дейін сіздер де мәдени дамужағынан біздейдәрежегежетесіздер. Ғаламдық саналарыңыз оянып, көп нәрсені түсінесіздер. Сол кезде Айдың орнынЖер, Жердің орнын басқа бір ғаламшар басатын болады. Одан өмірге, күллі тірішілікке ешқандай нұқсан келмейді. Кейбір ғалымдар ескертіпайтатын қатер де болып өтпек емес. Бәрі де ойдағыдай болмақ. Болашақтан текжақсылық күту керек. Біздің еліміз, болашақ ұрпақтарымыз барлық нәрсеге қолұшын беруге әзір тұратын болады. Уақыттарыңызды бөліп, ғаламшараралық ғарыш кемелеріңізбен келгендеріңізге тағы да алғысымды білдіремін. Біз әл кездесеміз. Ал қазір мына Олпанда бітпейжатқан істеріміз көп біздің...
- Бәрін түсіндік. Жаңа ғаламшар, жаңа табиғат, жаңа орта қашан да ғажап қой. Уақыттарыңызды алғанымызүшін бізді айыпқабұйырмаңыздар.Еңбектеріңізжана берсін. Біз де сіздердіңжолдарыңызбенжүретін боламыз. Бауырластардайжиі-жиі осылай кездесіп, жүздесіп, піңір алмасып тұрайық.
- Жолдарыңыз болсын! – деді ел басшысы ғарышкерлердің әрқайсысыменқұшақтаса қоштасып тұрып.
Қанша ер азаматпыз, кеңістік батырларымыз десе де, бәрі де ерекше толқыған. Бірақ ол қатты толқыныстарын ешқайсысы да білдіргенжоқ. Ғарышкерлер кең бөлмеден шығып, ұзын дәліз бойымен жүріп отырып, сыртқа шықты.Қарсы алушылармен қоштасып, өзді өзді ғаламшараралық кемелеріне отырды. Ғажайып ғаламшарға айналған Олпанға қызыға-қызыға қарап, аттанып кетті. Ендігі бағыттарытура Жер ғаламшары еді.
Оянғанүміт
Ғарыш дәуірінің басталғанына көпжалдар өтсе де, білмейтін нәрселердің әлі де көп екенінЖер ғаламшарындағы ірі-ірі елдерде тұратынатақты деген ғалымдардың өздері де енді түсінгендей. Адам баласы өзін қашан да көп білетіндей сезінеді. Адамға тіпті, шетсіз, шексіз жатқан Ғалам кеңістігінің өзі де алақандағысындай көрінеді кейде. Тіпті, жұлдызды әлемнен хабарыжоқ кейбір адамның:«Жұлдыздарда не сыр бар дейсің? Оның жарқырай сәуле шашып тұрғанын кім білмейді дейсің?! Оларды сыңардүрбімен құр бақылағаннан не пайда?» деп білгішінетіні де бар. Ал ондай адамдармен салыстырғанда, жұлдызтанушылар солжұлдыздардың әрқайсысының мыңжұмбақ екенінжақсы біледі. Тек солжұлдыздардың терең қойнауларындағцы құпия сырларды ғана аша алмай жатады.Жұлдызды әлемді танып-білген сайын адам баласы Жер ғаламшарының қасиетін де тани түсті. Егер саналы адам баласы түнгіжұлдызды аспанға көз салмаса, жұлдыздарда болып жататын құпия сырларды ашпаса, «Тап осы Жер сияқты ғаламшарлар Ғалам кеңістігіндегіжұлдызды жүйелерде толыпжатыр» деп ойлар еді. Күнжүйесін құрайтын аспа денелерін зерттеудің өзі жұлдызтанушы ғалымдардың да, қарапайым адамдардың да көп ілгеріжетеледі. Солай бола тұра Күнжүйесінен Жерден өзге тірішілікті ғаламшардың табылмауыжұлдызтанушы ғалымдарды ойға салды.
Енді мына жаңалық жаңа бірүмітті оятқан еді. Олпан ғаламшарынан оралғаннан кейін ғалым-ғарышкерлер мен мамандар бірнеше рет бас қосып, талай-талай мәселелерді қозғаған. Қозғайтын мәселе де, ойлайтын мәселе де аз емес. Оның ең бастысы, адамзат алдына қойып отырғанЖер ғаламшарының болашағы. Болашақ деген ұғым ешқашан да ұстатпақ та, таусылмақ те емес. Бір кездері өмір сүрген адамдар бүгінгі күнді де болашақ деген. Енді болатын құбылыс, күллі тірішілік иелерінің әрекеттері менашатынжаңалықтары болашақтыңүлесінде. Ертеде өмір сүрген адамдар да қанша білімсіз болды девсе де, көп нәрсені болжап білді. Данышпан ғалымдар ой-толғамдары мен ғылыми болжамдарын ақ қағаз бетіне қара сиямен түсіріп те кетті. Ол еңбектерді бүгіндегі ғалымдар мұқият оқи, зерттей келе, көптеген нәрселердің көзін ашты. Күні кеше ғана мұхит суының тереңіндегі құпия кеңістікте болған оқиға да сол ертедегі данышпан ғалымдардың айтып,жазып кеткен болжамдарының дәлііндей. Олпан ғаламшарын дәл осындай ғажайып тірішілікті ғаламшарға айналады деп кім ойлаған. Бейнелеп айтқанда, ғаламшарды атмосферамен орау, жалаңаш адамды киіндірумен бірдей еді. Биосферасыз, гидросфера мен атмосферасыз ешбір ғаламшар тірішілікті ғаламдар бола алмақ емес. Адам денесі сияқты, ғаламшар да ысытқ пен суықтың, қараңғылық пен асажарықтың алдында әлсіз. Ал өзін атмосфера ораған ғаламшар қашан да бар келеңсіз құбылыстарға төзімді.
Жер ғаламшарындағы дамыған деген елдердің ғалымдарының жете білмейтіндері ғаламшардың бетінде биосфера мен гидросфера, төңірегінде атмосфераны түзуболатын. Ал бейтаныстарүшін кез келген ғаламшарда биосфера, гидросфера мен атмосфера түзу де, оны ғаламшардан басқа ғаламшарға көшіруде ештеме емес. Оның белгіліжолы, әдісі бар. Тіпті, кейбір қарапайым нәрселердің өзін де қалайжинастыруға болатынын білмейжататын сәттер аз емес. Ал адам баласынөзі тірішілік ететін биосфера, гидросфера мен атмосфера ғаламатжаратылыс!Жер тұрғыдарыныңмәдени дамуы деңгейінде оларды түзу, түбегейлі өзгертужәне өзге біржалаң ғаламшарға көшіруеш мүмкін емес. Сондықтан да елден бұрынжұлдызтанушы ғалымдардың өздері де бейтаныстардың мұндай ғаламат әрекеттеріне алғашында таңырқай қараған. Сөйтіп, бұл мәселені талқылай түсу мақсатында тағы да бас қосудыұйғарған. Бұл тұста да Есенмұрат пегн Сағынғалидың еңбектері ерен болды. Олар осыуақыт аралығында құпия кеңістік пен оның иелері жөнінде көптеген ғылыми мәліметтер жинапүлгерген. ҚазақҰлттық Ғылым академиясыныңбасғимаратында болған осы бас қосуда сөз алған Есенмұрат тебірене сөйледі.
- Құрметті достар, - деп бастады ол сөзін, - бүгін біз тағы да бас қосып отырмыз. Мұныңмасаты бәріңізге түсінікті. БіздіңОлпан ғаламшарынанүлкенүұмітпен оралғанымызды білесіздер. Осы кезге дейін адам баласына қол жетпестей көрінетін ғаламшар атмосферасы да алақанымызға түскендей бір күй кешудеміз іштей енді. Енді бізгесонау, алыс, жұлдызжүйелерінен тірішілікке қолайлы ғаламшар іздеудің еш қажеті жоқ. Егерұстап қала алсақ, Айды, ұстап қала алмасақ, Күнжүйеміздегі алып ғаламшарлардың бірінен қалаған серігін осында әкеліп, тірішілікті ете аламыз. Сөйтіп, Күнжүйемізде тағы біржалаң ғаламшар биосфералы, гидросфералы, атмосфералы ғаламшарға айналады. Біз кеңістік құпиясын аштық. Бір ғаламшардың биосферасын, гидросферасы мен атмосферасын екінші бір ғаламшарға қалай көшірудіүйрендік. Адамның күні- адаммен. Мұны қай қайсысымыз дажақсы білеміз. Бұл құпия сырды ашқанымыз, өзіміздіңжарқын болашағымызғажолашқанымыз. Мен осыған қуанамын. Қараңғы әрі суық кеңістікте орын алған атмосфералы кеңістікқалайшақұпия болмасын. Жер ғаламшары басқа ғаламшарлардан ерекше ғой. Төңірегіндегі қоршаған атмосферасы даөзгеше сұлу! Оны игергеннен өзге бізге қандай бақыт керек?!
Кеңзалда отырған ғалымдар мен мамандардың бәрі де Есенмұраттың бұл сөздерінен кейін кәдімігдей ойланып қалды. Осы кезге дейін шешілмей кележатқан мәселенің шешілгеніне бәрі де қуанған. Адам баласыжұлдызды әлемгеұмтылғаннан бастап, жұлдызды әлемнен қандй да бір тірішілікке қолайлы ғаламшар табуды қолға алған.Автоматты ғаламшараралық ғарыш кемелері мен адам мінген ғаламшараралықғарыш кемелерін жіберу арқылы Күнжүйесіндегі барлық ғаламшарлар мен олардың кейбірінің табиғи серіктері толық зерттелді. Бүгінде Күнжүйесіндегі кез келген ғаламшарға немесе оның серігінеғаламшараралық ғарыш кемесіменұшып барып келу ешкімге де тансық емес.Ауыл арасындай болып та қалған. Есенмұраттан кейін мінберге шығып сөйлеген ғалымдардың бәрі де ғаламшардың биосферасын, гидросферасы мен атмосферасын түзу мен оны басқа ғаламшарға көшіру жөніндегі ой-пікірлерін ортаға салды. Есенмұрат пен Сағынғали бастаған ғалым-акванавттар мен ғалым-ғарышкерлерге алғыстарын білдірді. Одан кейін өткен оқиғаға оралған. Оралудыңжөні – олжайлы түсірілген суреттер мен бейнефильмдерді көру еді. Мұхит суының тереңінде көрген нәрселердің бәрін ғалымдар енді зор мұқияттылықпен көрген. Содан кейіін Күнжүйесі кеңістігіндегіЖер ғаламшарының ерекшежаратылысына көңіл аударған. Ғалымдар суреттер мен бейнефильмдер арқылы бейтаныстардыңҒалам жұмбақтарын зерттеужолындағы әрекеттері мен айтқан сөздерін ес бөле тыңдай отырып, бір ғаламшардың биосферасы, гидросферасы мен атмосферасын екінші ғаламшарға аз ғанауақыттың ішінде қалай көшіргендерін түсіне де бастады.
Есенмұрат бастаған ғарышкерлер тобы Олпан ғаламшарындағы ел басшысымен кездесулерінде де көп нәрсені аңғарған. Құпия кеңістік деп келген кеңістіктің бірінде өздерінің дежүргенін түсінген. Текмұндай орта КүнжүйесіндеЖер ғаламшарында ғана болып келді. Енді оған Олпан ғаламшары қосылды. Ғалымдар да, күллі халық та соны сезінген. Бас қосудағы басты мақсат та соны тереңірек түсіну, айқындай түсу болатын. Ол мақсаттарын толығымен орындады да. Ендігі әрекеттері – Жер ғаламшарыныңжағдайын тереңіректүсіну еді. Бас қосудың соңына таман мінберге шығып, сөйлеген ғалымдардың бірі мынаны айтты.
- Құрметті әріптестер! Бізүлкен іс тындырдық! Жер ғаламшарымыздың болашағғына көз тастадық. Бізге дейін зерттеген ғалымдар Жер ғаламшарымыздың болашағына үлкен күмәнмен қараған болатын. Бізге енді Жердіңболашағынан күтер қауіп жоқ. Ғылым жетсітгі деген осы! Енді біз осы Күнжүйеміздегі беті қатты кез келген ғаламшар мен олардың табиғңи серіктерін биосфералы, гидросфералы, атмосфералы ете аламыз. Сондықтан оларды таңдау ғана қалды бізге. Қажет десек, Күнжүйеміздегі қалаған ғаламшарымызды немесе оның табиғи серігінмынаЖер ғаламшарымызға жақындата да аламыз енді. Бұл ғаламат әрекеттеріміздің бәрі адамзаттың ғұмырын мәңгілік етуге бастарүлкен жол болып табылмақ, құрметтіәрптестер! Өйткені, кез келген жалаң ғаламшарды немесе оның табиғи серігін тірішілікті етуөз қолымызда. Ғаламшарды ауасыз кеңістікте көзге көрінбейтін шекарамен қоршаған атмосфераның құпиясын ашқанымыз адамзаттың болашақжарқын өміріне жол ашқанымыз.Бұл ұлы әрекеттеріміздегі ғ-алым-ғарышкер әрі ғалым-акванавт Есенмұрат пен Сағынғалидыңеңбектеріұлан-ғайыр!Мұны біз ешқашан даұмытпауымыз керек!Ендігі бағытымыз да, жасар ісіміз де айқын. Сол ісімізге белсене кірісейік, құрметті әріптестер!
Залдағыжақтаулары биік әрі жұмсақ орындықтарда отырған ғалымдар мен мамандар бұл сөзден кейін сергіп, бір-бірімен күбірлей сөйлесіп, ара-тұра жымиысып қойды. Содан соң кезегімен мінберге шығып, өз пікірлері мен ризашылықтарын білдірді. Енді бір ғалым ерекше құрет көрсетуүшін Есенмұрат пен Сағынғалидың сахнаға шығуларын өтінді.Сол-ақ екен, отырғандардың бәрі ду қол соғып жөнелді. Бұл құрметке Есенмаұрат та, Сағынғали да қатты толқыды. Екеуісахнаға шыққан бойда залда отырғандай орындарынан дүркірей көтерілп, қол соғуларын үдете түсті. Бұл көріністің бәрі алғаш рет тікелей телеэфирмендүйімхалыққа көрсетіліпжатты. Халық тақуанышқа бөленген. Есенмұрат пен Сағынғалиға деген құрмет арта түсті.Екеуі олқұрметті қабылдай тұрып, өздеріжасаған ұлы іске көңілдері толып, іштей қатты толқыды. Адамзаттың болашағына осындай ғаламатжол ашқандарын толық сезінді. Жердің табиғи байлығының таусылуға таяп қалғанына қатты алаңдаған еді адамзат. Енді ондай қатер ешкімнің де ойына келмек емес. Өзгежұллыздыжүйеден келген бейтаныстар осындай ғаламат сыйсыйлады Жер ғаламшарын мекен ететін саналы адам баласы мен күллі өзге тірішілік иелеріне. Олар енді кім кімге де тап бір ұлы Жаратушы осындай көмек беруге арнайы жіберген өкілдеріндей де көрініп кеткен. Адам баласы санасы оянғалы талайжетістктергежетті. Сонымен бірге көптеген қиындықтар мен қатерлерді бастарынан кешті. Ал мынажаңалық сол қиындықтар мен қауіптердің бәрінұмыттырып, болашаққажетелейтін айрықша бірүміт болды. Есенмұрат пен Сағынғалидың осындай құрметке бөленулерінің басты себебі де осы еді. Екеуі бастаған ғалымдар тобыныңбұл жетістіктерін Жер ғаламшарын мекен ететін барлықхалық көріп-біліп отыр. Оларданекеуінің атына келіпжатқан алғыс хаттар мен ақ тілектер де толассыз. Өйткеніғ бұл күллі Ж?ер ғаламшары халқының ортаққуанышы.
Айментабысу
Айға көңіл аудармайтын саналы адам баласы болған емес. Тек оның геотарихына ғалымдар сияқтыүңілмеген. Айдыңгеотарихы ғалымдардың өздеріне де көпуақытқа дейін беймәлім болып келген. Мұхит суының тереңіндегі құпия кеңістікоқикасынан кейін ғалымдар аспандағы Айға басқа көзбен қарайтын болды. Оның басты себебі, АйдыңЖеден уақыт санап алыстап кетіп баражатқаны еді. Мұны бүгінгі ғалымдар түгілі, бұдан бірнеше ғасырлар бұрын өмір сүрген ғұлама ғалымдардың өздері де сезген. Ал бүгінде ғалымдардың негізгі көңілдері Айдан гөрі аяқ басып, тірішілік етіп жүрген Жер ғаламшарының келешегіне ауған. Жер ғаламшарының топырағы, суы мен ауасының ластанып, табиғи байлығының таусылуға айнала бастағаны алңдатқан ғалымдарды. Біржағынан қарағанда, Айдың тартылыс өрісі Күннің тартылыс өрісінен күшті емес. ЕкеуіұлыЖаратушыжаратқан екі түрлі аспан денесі. Солай бола тұра, қандай да бір себептермен АйдыңЖерден бірте-бірте алыстап кетіп баражатқаны айқын байқалған. Ал Ай кетсе, Жер бетіндеғұмыр кешіпжүрген саналы адамдар да, күллі өзге тірішілік иелері де қолайсызжағдайларды бастарынан кешпек. Өйткені, Жер ғаламшарының өз осіндеұршықтың басындай шайқалмай, тұрақты айналуына, саналы адам баласының денсаулығы мен көңіл-күйіне, өсімдіктер менжануарлар әлемінің қым-қуыт тірішілігіне игі әсер етіп келеді. Жер ғаламшарының дамыген деген елдеріндегі ғалымдардың бәрі де енді Айдың алдағы тағдырын ойлай бастаған.
Біраққұр ойлап қоғаннан ештеме де өзгермейді. Жер ғаламшары төңірегіндегі айналымжолынан сыртқа қарайжайымен ғана ығысқан Ай кеңістікәлеміне қарай тарта бермек. Осыны ойлағанжұлдызтанушы ғалымдар Жер ғаламшарының биосферасы, гидросферасы мен атмосферасы мәселесін түбегейлі шешкеннен кейінАй мәселесін қолға алуға бекінген. Рас, Ай табиғаты аз зерттелгенжоқ. Оның бетінде бүгінде жыпырлаған қалалар да бар. Ол қалаларда тұрақты тұрып, арнайы шыныжай ішінде көкөністер мен бақша өнімдерін өсіріп жүрген, түрліағаштар менжеміс ағаштарының көшеттерін отырғызып, Ай табиғатын әрлеп жүрген адамдар да аз емес. Ай кеңістігінің аса ыстығынадам баласын емдеуге пайдаланыпжатқан дәрігерлікорталықтар да көбейуде. Осындай қым-қуыт тірішілік әрекеттеріне сайЖер мен Ай, Аймен Жер арасына тынымсызұшып жүрген ғаламшараралық ғарыш кемелерінде де санжоқ. БіріЖерден Айға қарай аттанса, екінші бірі Айден Жерге қарай аттанып жатады. Айдағы ғаламшаралық ғарыш кемелері базасына біршамауақыт аялдап, одан әрідегі ғаламшарларға қарайүшып кетіпжатқан жолаушылар мен саяхатшылар ғарыш кемелері де баршылық.
Тек енді осындай ғажайып ғаламшарға айналған АйдыңЖер төңірегіндегі өз айналымжолынан ығысып, қиыр кеңістікке қарай бет алғаны кім кімге де жеңіл соққан жоқ. АйдыңЖерге деген бұл «өкпесі» басылмаса, онда салыныпүлгерген қалашықтардағы тұрғындар қайтадан Жер ғаламшарына көшіріледі. Одан кейін Айдағы сол қалалардыңқазақтыкиіз үйлері іспеттіжиналмалыүйлері Жергежеткізіледі. Оның бәрі ойдағыдайжүзеге асқанның өзінде де Ай бетіндежұрт қалады.Бірақ ол Ай кеткендеЖер бетінде орын алатынжағдайсыздықтармен салыстырғанда ештеме де емес. Енді қаласа да, қаламаса дажұлдызданушы ғалымдар Аймен біржолата қоштаусға дайындалған. Одан басқа жасар шаралары да жоқ еді. Айда бір заманда адам баласының мәдени дамуы өркендемегенде, оған да биосфера, гидросфера мен атмосфера дарытуға болар еді. Оның табиғи байлықтары да таусылған. Сондықтан да күллі саналы адам баласының оны алақанжайып, бет сипап біржолата шығарып салғаннан басқа шарасы қалмаған.
Айды шығарып салуға Жер ғаламшарындағы барлық елдердің халықтары ынталыболды.Айдың көз алдарында алыстай беруі біржағынан адам баласынаүрей де тудырған еді. Бір кездері адам пенде Айдың толық тұтлуынан да қорқатын. «ОндайсәттеЖерқыртысындақатты сілкініс, көл, теңіз бен мұхит суларында толқын шапшулары және тағы басқа да қатерлі табиғи құбылыстар болады» дейтін кейбіреулер өзімен қоймай, өзгелерді де шошытып. Енді Ай Жер төңірегінен мүлдем кеткенде не болмақ?Бұлжолы да халық арасында нешетүрлі адамұйқысын қашыратын сөздер тараған. Бірақ ғылыми тұрғыдан келгенде, ол сөздердің ешқандай негізіжоөқ еді. Бұласпан оқиғасын ғалымдар бұдан мыңдаған жылдар бұрын болжаған. Осы кезге дейін саналы адам баласы да, күллі тірішілік иелері де АЙдан пайда көрмесе, ешқандай зиян шеккен емес. Қандай пайда беретінін әркім де біледі.
АйдыңЖерден біржолата алыстауын бақылауға Есенмұрат пен Сағынғали бастаған ғалым-ғарышкерлер мен ғалым-акванавттар да қатысқан. Ай әдетте қараған адамға аспандағы орнынан еш жылжымайтындай көрінетін. Ендігі қозғалысыүлкен адам түгіліжас балаға да анық байқалады. Түнгітұнық аспанда кейде көрінетін ғажайып Құйрықтыжұлдыздыздарды кім білмейді. СолҚұйрықтыжұлдыздар қиыр кеңістіктен келіп, Күнді бір айналып өтіп, қайтадан келгенжағына қарай тартады. Ай өйткенжоқ. Миллиондаған жылдар бойыЖер ғаламшарын айнала қозғалыпжүріп, жер бетіндегі, сутереңіндегі күоллі тірішілік иелері мен өсімдіктер әлеміне игі ықпалын тигзді. Енді ол сол өзініңұзақ мерзімдікқызметін аяқтағандай алыстап барады. Әрине, АйдыңЖер төңірегіндегі айналымжолынан біржолата шығып, алыстауыұзақуақытқа созылады. АлЖердің тартылыс өрісінен босанған бетте оның қозғалысы болса дажылдамдайды. Жер ғаламшары тұрғындарының оныжаппай бақылауға алғандарының бір себебі де осында.
Жерден алыстаған сайын оныңжарығының да мардымсыздана беретіні де белгілі. Кей күндері Ай шығыс көкжиектен көтерілгенде оған қарапдаладағы Қасқырларыұлыған,үй ауласындағы Иттер үрген, қорадағыЖылқыларкісінеген, Қой мен Ешкілер пысқырынған емес енді. Тек бұлар емес, Жер ғаламшарындағы күллі тірішілікиелері кетіп баражатқан Айға өкпелідей. Ал Ай оны сезсін бе, күн санап алыстап барады, алыстап барады.Онысын енді сезбейтін тіріжан жоқ. Есенмұрат пен Сағынғали бастаған ғалым-ғарышкерлер мен ғалым-акванавттар да қатты толқыныста. Ондай сезімде болмасқа шаралары дажоқ. АйЖерденұзаған сайын ауа райы да өзгере бастады.Ауа қатты суық болып тұрып, лезде ысып кетеді.Ысыптұрып, бірден суиды ауа. Бұл құбылмалылық адам баласының да, күллі өзге тірішілік иелерінің де оргнаизмдірене кері ықпалын тигіізді.
Айдыңалыстауытек бұлар емес, Жердің өз осіндегі тұрақты тәуіліктікайналысын өзгертті, жиырма төрт сағаттық тәуілік дегенжайына қалды, жыл бойындағы отыз тәуіліктен тұратын ай мерзімі де естен шыға бастады. Бірақ, соған қарамастан Айға бауыр басып қалған саналы адам баласы оны құрметтеп шығарып салу рәсімін жасапжатты. Сонау қиыр кеңістіктен кеіп, иілген құйрықты бейнесімен елең еткізіп, Күнді бір айналып, қайта алыстап кетіп баражатқанда Жер тұрғындары дәл осылай толқып қоштасқан емес. Ал мына құбылыс еңбектеген баладан еңкейген кәріге дейінгілердің бәрін де толқытқан. Әншейінде таңғы, кешкі, түнгі мезгілдерде көзжанарын көтеріп, Айға қарамайтын адамдардың өздері де енді Айдың шығыс көкжиектен шығып, төбе тұсқа көтеріліп, батыс көкжиекке барып батқанына дейін бақылайтын болған. Біржағынан адамдарды Айдың бетіне ғасырлар бойы салған қалаларының қаңыраған бос ғимараттары мен көп қабатты тұрғын үйлерінің бірге кетіп баражатқаны да қынжылтады. Ол ғажайып қалаларды Жер тұрғындары енді тек үйлеріндегі стереотеледидар экранынан ғана көре алады.Айданжауапжоқ. Ол алыстаған сайын түн мезгілінде шалқар көл суының бетіне әдемі болып түсетін күміс сәулесі де көмескілене берген. Айдың қандай орнының болғаны, қасиетінің қандай болғаны көп адамдарға енді біліне бастаған. Осы кезге дейін, түнгі аспанда Айжрқырап тұрғанда оған көңіл аудармайтын кейбір адамдардың өздері деоны іздеуге ой бөлген. Оныңүстіне, күнделікті тірішілікте болсын, шаруашылықта болсын, Айдың орны бөлек-ті. Ай толғанда Жер ғаламшарының жылы аймақтарындағы өсімдіктердің бойларына сөкжүре бастайтыны, адамдар менжануарлардың тірішілікбелсенділігінің артатыны да белгілі еді. Адамның қанының құрамының дұрыс болуына, психологиясыныңқалыптыболуына да ықпал еткен қасиеттіАй. Соның бәрін есіне алған адам баласы енді Айға қимастықпен қараған. Кім кімнің де көңіл-күйі тап бір аспанды қара бұлттар торлаған сәттердегідей тұнжыраған.
Жұлдызтанушы ғалымдаржағы болса да АйдыңЖерден алыстауын бақылауларын күн санап жиілете берген. Бұл құбылыс табиғи болса да кім кімге де жеңіл соққан жоқ енді. Әрбір саналы адам баласы енді Айсыз түндерді көз алдарына елестетіп, уйім кешкендер де көбейген.Ай кеткен соңғы өмірдің қалайжалғасатынын ойламайжүрген адам кем де кем.«Айжоқта адамдардыңденсаулықтары, психологиясы мен белсенділіктері,жануарлардың тірішілік әрекеттері, өсімдіктердің өсужағдайы қалай болады?» деп қам жейтіндердің саны да күн санап артып келеді. Ай мүлдем алыстаған кездеЖер ғаламшарының түрлі аймақтарында тірішілік иелеріне қатерлінебір құбылыстардың орын алулары да мүмкін. Осының бәрін ескерген Жер ғаламшарындағы барлық елдердің басшылары сақтық шараларын жасауды қолға алған.
Бұл болжамдар бекер болжам емес еді. Ай алыстай бастаған бетте-ақ Жер ғаламшарының барлық аймақтарында түрлі өзгерістер орын ала бастады. Ауа райының өзгергені өз алдына, Жердің өз осінде айнауында да кілтипандар пайда болды. Бұл адам баласыныңуақыттын шатасуына алып келді. Жертұрғындарының басты көңіліендіжұлдызтанушы ғалымдардыңғылыми-зерттеулеріне ауған. «Айдың Жерімізден бұлайжылдам алыстап кететінін ертерек білгенімізде оны өзі айналымжолында қалдыруға тырысатын едік» деп өкінішін білдіргенжұлдызтанушылар да болды. БірақЖер ғаламшарынан сәл-ақ кіші Ай ғаламшарын өзінің айналымжолындаұстауоңай іс емес-ті. Ондай құдіретке құпия кеңістік түзіпжүрген бейтаныстар ғана ие. Оларға таныса салып қолқа салусаналы, мәдениетті адам баласына тән іс емес. Оның үстіне,бүкіл табиғи байлығыжоғалған Айдыңенді қайтып трішілікжағдайына келуі еш мүмкін емес.
Жұлдызтанушы ғалымдар Айды мәңгілікке шығарып сала отырып, осыжағын да ойлаған. Ал Айдың табиғатын қайта тірілтуді ертерек қолға алғанда, бәлкім, онда жыпырлаған қалалардың орындарындажасыл өсімдіктері мен хош иісті гүлдеріжайқалған тамаша табиғат көз тартып тұрарма еді.Бұл дажұлдызтанушы ғалымдардың ой-армандары. Ал оны өзгежұлдыз жүйесінен келген бейтаныстар оп-оңайжүзеге асырады.
Алжерліктер ғылымның ондай биігіне көтеріле алған жоқ әзірге. Дегенмен,жұлдызтанушы ғалымдар қарапжатқан жоқ. Аймүлдем алыстап, көзден ғайып болған соңіріғарыш кемелерімен Күнжүйесіндегі ғаламшарлардың бірінің серігінЖер төңірегіне мәңгілік табиғи серікетіп алуды ойластырып та қойған.АйдыңЖерден алыстауын мұқият бақылауменқатар сол алдағыжоспарларын орындауға да кірісіп кеткен. Айсыз қалған Жер ғаламшарында қолайсызжағдайлардың болуына мүмкіндікбермеу керек. Жұлдызтанушы ғалымдардың басты тұжырымдары да осы еді. Есенмұрат пен Сағынғали бастаған ғалым-ғарышкерлер мен ғалым-акванавттар тобы да бұл іске белсене араласқан. Жоспарланған істіжүзеге асыруға бар күтерін салмақ. Дүніиежүзі ғалымдарының көңілдері тағы да қазақ ғалымдарына ауған. Мұндайжауапкершілікті мойынға алуда оңайемес-ті. Мұхит суының тереңіндегі ғылыми-зерттеуісінің бұлайша ғарыш кеңістігіне қарай ойысып кетерін кім білген. Енді шегінугежолжоқ.«Шешінген судан тайынбас» дегендей, ғалымдар Айдан біржолата айырылатындықтарына, оның соңыЖер ғаламшарына зиян әкелетініне көзжеткізген соң бұл іске белсене крісіудіжөн көрген.
АйдыңЖер ғаламшары төңірегіндегі аналымжолынан жайымен ығысып шығуы менЖерден алыстауын, кеңістік қойнауына енген сайын қозғалужылдамдығының артуын мұқият бақылаудың басты себебі деЖер ғаламшарына, үлкен қалаларға, адамдар менжануарлар, құстарға зиян келтірмеудің амалы еді. Олжоспарлары ойдағыдай орындалып келеді. Есенмұрат пен Сағынғали бастаған ғалым-ғарышкерлер мен ғалым-акванавттар тобы тек біржер, бір елден ғана емес, Жер ғаламшарының көптеген аймақтарынан бақылады. Айдың ірбір қозғалысы, бағыты, жарықтануы суреттер мен бейнефильмдерге түсіріліп отырылды. Келер Айдың бағыты мен айналымжолы нақты белгіленді.
Жер ғаламшарының жұлдызтанушы ғалымдары күні-түні тыным таппады. Мұхит суының тереңіне барып зерттеулержүргізіп қайтудеген мұымен салыстырғандажай бір нәрсе ғана екен. Ал мына жауапкершілік тіпті, Есенмұратты да, Сағынғалиды да, айналасындағыларды да қажыта бастағандай. Ғалым-ғарышкерлер мен ғалым-акванавттардыңАйды бақылаулары мұқият қадағаланаып отырылды, стереотелеарналардан күнделікті айтылып-көрсетіліп тұрды. Соған қарамастанхалық арасындабұлжағдайжөнінде небір қауесет сөздер де тарапүлгерді.Күнжүйесі аумағында қандай да бір аспан денесінің өз айналымжолындаЖер ғаламшарымен соқтығысып қалуқаупі төніп тұрады.Ондай аспан денелері көпжағдайда Жерге соқтықпай, оныжанап өтіп кетіпжатады. Ал күн жүйесіндегі ғаламшарлардың бірінің табиғи серігін Жер төңірегіне әкелукейбір адамдарға қатер болып та елестеген. Ондайлар ел арасында: «Сырттан әкелінгенжаңа АйЖер ғаламшарымыздың бетіне құлап түссе, жер беті қатты сілкінеді, көл, теңіз бен мұхит сулары ернеулерінен асып, шашылып, жер бетін топан субасады. Нағыз ақырзаман орнайды!Адамзат қырғынғаұшырайды!» дегенүрейлі қауесет сөздер тарата да бастаған. Оны радио мен стетеротелеарналардың тілшілері іліп алып, онан сайынжандандыра түскен.
Мұндайжағымсыз қауесет сөздер Есенмұрат пен Сағынғали бастаған ғалым-ғарышкерлер мен ғалым-акванавттарғажеңіл соқпаған.Аймен қоштасыпболмайжатып, мұндайжағымсыз қауесеттердіңжедел тарауы, тіпті, ғалымдардыңжоспарларын тоқтата тұруларына әкеліп те соқты.Әрине, Күн жүйесіндегі ғаламшарлардың бірінің серігін әкеліп, Жердің мәңгілік табиғи серігіне айналдырудың қатерлі әрекет екенін ешкім дежоққа шығара алмайды. Оны кез келген саналы адам баласы біледі. Ал Ай кеткеннен кейінЖер ғаламшарында нақты қандай қауіп-қатердің орын алатынын көпшілік біле бермейді. Сондықтан да Есенмұрат Күнжүйесіндегі ғаламшарлардың бірінің серігін Ай етуді көпке дейін іштей қолдапжүрді. Нақты бір шешімге келмей тұрып, жақсы істі бастауда, оны сәтті ақтау да мүмкін емес.
Осындай екіұшты ой-толғамдажүргенде, Есенмұрат пен Сағынғали бастаған ғалым-ғарышкерлер мен ғалым-акванавттарға Күнжүйесіндегі таңдалған ғаламшар серігінЖер төңірегінежеткізусапарына аттанатынмезгіл де келген. Ескі АйдыңЖер төңірегінен кетууақыты менжаңа Айдың келууақыты да алдын ала сесептеліп қойылған. Сондықтан сапарға аттануға да болатын еді. Бірақ осы тұста Есенмұрат күтпеген жерден олсапардан бас тартып, Олпан ғаламшарындағыүлкен елдегі ел басшысымен тікелей бейнебайланысқа көшті.
- Біз бір екіұшты ойда тұрмыз, - деп бастады Есенмұрат қатты толқуүстінде, - Жеріміздің табиғи серігі Ай өзінің айналымжолынан ығысып, Ғалам кеңістігі қойнауына енуге бет алды. Оны тоқтатуға құдіретімізжетер емес. Ай кеткен соңЖер ғаламшарымыздаадамзат пен күллі тірішілік иелеріне, өсімдік әлеміне небір келеңсіз жағдайлар тудырарыхақ. Елдегі ғалымдар оның орнына Күнжүйеміздегі ғаламшарардың бірінің серігін әкеліп серік – Ай етуді көздеп отыр. Мен ол идеяны алғашында қолдағаныммен, енді одан бас тартып отырмын. Одан гөрі өз АйымыздыЖер төңірегіндегі айналымжолында қалдырсақ деген ойым бар. Осыған қандай ақыл-кеңес бере аласыздар?
Бейнебайланысжүйесініңүлкен экранынан бет-бейнесі анық көрініп тұрған ел басшысы сәл ойланып барып тіл қатты.
- Сіздің шешіміңіз дұрыс, - деді қоңыр дауысыменжай ғана сөйлеп, - Күнжүйесіжаралғаннан беріЖер ғаламшарына табиғи серік болып кележатқан Айды сақтап қалу- жарқын болашақтарыңыз. Ал оны айналымжолынан сырт кетпеуіне біз күш саламыз. Соындықтан бұл жағына еш алаңдамаңыз.
Есемұрат ел басшысыныңмұндайжауапбына қатты риза болды. Қысқа әрі нақтыәңгімеден кейін Есенмұрат ерекше сергіп, айналасындағыларға да, Жер ғаламшарының барлық елдеріндегі ғалымдарға да бұл жаңалығын уақыт оздырмастанхабарлапүлгерді. Күн жүйесіндегі ғаламшарлардың бірінің серігін Жер төңірегіне әкеліп, табиғи серік – Айету идеясыжүзеге аспайтын болды. Бұлжаңалықты бұқаралық ақпарат құралдары арқылы естіп-көргенЖер тұрғындарының қуаныштарында шек болмады. «Қолда бардың қадірін білмегендер» енді Айжарығыныңқайта күшейуін асыға күтті. Ал Есенмұрат бастаған ғалым-ғарышкерлер мен ғалым-акванавттарда дамылжоқ.Бұлғарыш кеңістігін игергеннен де, мұхит суының тереңінзерттегеннен де маңызды әрекет еді. АйдыЖер төңірегіндегі айналымжолына қайтатүсіруде үлкен жауапты іс. Текбейтаныстардыңкүшіменжүзеге асатындықтанжеңіл көрінген. Сонда да бұл мәселені өзі қозғағандықтан Есенмұрат өзініңЖертұрғындары алдындағыазаматтық, ғалымдықжауапкершілігін терең сезіне түсті. Тек ғылымжолындағы осындай ғаламат еңбектеріүшінхалықсүйіспеншілігне бөленетінін сезінгенжоқ.
Бұлжаңалықты стереотеледидардан естіп-көргенхалық Есенмұратқалғыстарынжаудырумен болды.Жер ғаламшарының кең даласынан, биік төбе-жоталары мен таубастарынан таңғы, кешкі, түнгі мезгілдерде Айды бақылаушылар көбейді.Күн өткен сайынкөлемі кішірейіп,жарығы көмескіленген Ай қайтадан жарқырайберді. Есенмұрат пен Сағынғали бастаған ғалым-ғарышкерлер мен ғалым-акванавттар да Алматы қаласы орналасқанАлатаубаурайындағыАсы-Түргенжотасынажеткен. Ондағықуаттыбақылау-зерттеуқұралдарыменондағыжұлдызтанушылармен бірге Айдың өзініңайналымжолына қайтатүсусәтінмұқият қадағалаумен болды. Бәрі сәтті өтті. Айөз айналымжолына түсіп, Жерді баяғысыншабаяу ғана айналыпжүре берді.
Құпиякеңістік
Саналы адам баласы бұл жарық та жылы дүние әлемінде құпия кеңістікте өмір сүріпжүргенін ойлап көріп пе?Кім кім де өзінің күнделікті тірішілігімен әлек. Таңның атысында да, кештің батысында да тынымжоқ саналы адам баласында да, өзге күллі тірішілік иелерінде де. Түн қараңғысы түріліп, таң атады, Күн шығады, тірішілік әрекеті қайтаданжанданады. Осылай өтіпжатқан өмір, уақыт. Есенмұраттың өзі де осы кезге дейін өміржайлы ойланып-толғанып, қол қусырып отырған емес. Балалық бал дәурені болса да санасы толыспағануақытта өте шықты.Уақыттағы зымырап өтіп, есейді, ержігіт болды.Жоғары оқу орнында оқу, ғылымжолына түсу,отбасын құрууақыттары да өз белгісін бергенжоқ. Ғалым-ғарышкер мамандығын алғаннан кейін Жер төңірегіндегі «Ғарыш қаласында» талайуақыт қызмет жасады. Ғаламшараралық ғарыш кемесімен Күнжүейесіндегі ғаламшарлар мен олардың кейбір серіктерінде болып қайтты.Өзідүниеге келген қазақ жері мен елі бар Жер ғаламшарын кеңістіктен талай рет қызыға бақылады.Жер атмосферасының ауасыз кеңістікпен қандайқұдіретпен ешбір шекарасыз шектеліп тұрғаныжайлы ой-толғады талай рет. Ал мұхит суының тереңіндегі кеңістіктің орны бөлек еді. Ол тастай қарңғы, суық, суының қысымыжоғары. Түн қараңғысында қара түске айналған аспаннан жыпылық қағатын мың-санжұлдыздар мұндажоқ. Бірақ, соған қарамастан, бір ғажабы, мұхит суыныңжоғарғы жағында да, тереңінде де қайнаған тірішілік әрекеттері бар. Соның бәрі де мұхит суының шектеулі кеңістігіне сыйып тұр.
Есенмұрат осынай бәрін де ой елегінен өткізген. Қараңғы,жекежарықжұлдыздар, қосжұлдыздар, жұлдыздар шоғарлары мен жұлдызаралдарға толы Ғалам мен қараңғы, түрлі тірішілік иелеріне толы мұхит суыәлемін бір бірімен салыстыра қарайды.Жұлдыздар мұхит суы әлеміне сыймайды, мұхит сууындағы тірішілік иелері құрғақ ауа мен Ғалам кеңістігінде тірішілік ете алмайды. Екеуіекі түрлі орта. Саналы адам баласы қосымша құралдарымен осы екі ортада да бола алады. Бұладам баласының ерекшежаратылысының көрінісі. Адам баласы мұндайжұмбақтарды санасы оянғаннан бастап тынымсыз зерттеп келеді.Терең оайлап қараса,жұлдызды әлемде ештеме де өзгермейтін сияқтанады. Олардың пішіндері де өзгермейтіндей. Ал олпішіндері өзгергенше, Жер ғаламшарындағы адам баласының қаншамаұрапқтары дүниеге келеді. Қаншама ғұлама ғалымдаржұлдызды әлемге бақылау-зерттеулержүргізеді. Сөйте тұра бір де бір ғүұлама ғалым кеңістік құпиясна көңіл аударған емес.
Мұхит суының тереңінде орын алған құпия кеңістікті зерттеуден кейін Есенмұрат пен Сағынғали бастаған ғалым-ғарышкерлер мен ғалым-акванавттар тобы да, дасқа ғалымдар дажұлдызды әлемге, мына адам баласы ғұмыр кешіпжүрген Жер ғаламшарының атмосферасына ден қоя бастаған. Күнжүйесіндегі Жер ғаламшарынан басқа ғаламшарлар мен олардың серіктерін қоршаған атмосфералардың ешқайсысы да тірішілікке қолайлы емес. Әйтпесе, Шолпан ғаламшарының атмосферасы мен Қызыл ғаламшардың атмосферасы астында тірішілік қайнап жатар еді. Жер ғаламшарын қоршаған атмосфера саналы адам баласынан бастап кез келген құрылыққа бейім тірішілік иесіне қолайлы. Ал бір ғажабы, Жер ғаламшарындағы ірілі-ұсақтыбұлақтар, өзендер, көлдер, теңіздер мен мұхит суларындағы тірішілік әлемі бөлек.Қос мекенділердін басқа тірішілік иелері суәлемінде, ал су әлемінде тірішілік ететіндер құрылықта тірішілік ете алмайды. Құрылық пен су әлемі – екі бөлекәлем. Үшінші әлем – Ғалам кеңістігі. Онда жұлдызаралық кемесінсіз ешбір тірішілік иесі тірішілік ете алмайды. Дүние иесі осындай үш түрлі кеңістіктіжаратқан.
Соңғы кездері Ай табиғатына адам баласының көңілі ерекше ауған. ОныңЖер төңірегіндегі айналымжолына қайт түсіп, қозғалысы мен ширектерін өзгертуін одан әрі қарайжалғастырғаны Жер тұрғындарының қай қайсысына да шексізқуаныш сезімін сыйлаған. Өйткеніғ АЙдан біржолата айырылып, оның орнына Күн жүйесіндегі ғаламшарлардың бірінің серігін алып келуЖер тұрғындарына үлкен қауіп төндіретін еді. Онсыз да қаншама шағын ғаламшарлар Жер ғаламшарының жанынан өтіп кетіпжатыр. Бір кездері жиырма бір бөлікке бөлініп кеткенүлкен ҚұйрықтыжұлдыздыңКүн жүйесіндегі алып ғаламшар – Асқақ ғаламшармен соқтығысқаны адамзаттыңесінен шыққанжоқ.Одан гөрі Айдың бұрынғысандайЖерді айнала қозғалып, түн мезгілдерінде күміс сәулесін төгіп, күллі тірішілік иелеріне игі ықпал еткені әлдеқайда артықеді.
Осыны түсінгенЖертұрғындары соңғы кездері Айды біржолата кетуден алып қалған бейтаныстардымейман етужөнінде пікірлер айта бастаған. Стеретелеарналардан, радиодан берілген хабарлар мен газет-журналдарға жазылған пікірлерде сан болмады. Бұл Есенмұрат пен Сағынғали бастаған ғалым-ғарышкерлер мен ғалым-акванавттарды, дүниежүзі елдеріндегі ғаламдарды елеңдетті. Есенмұраттың көкейіндежүрген бір арман да осы еді. Дүйімхалық сол ой-арманын дөп басқандай болды. Есенмұратпен Сағынғали бір топжұлдызтанушы ғалымдармен бірге Асы-түргенжотасындағыүлкен расытханаға келіп, Олпан ғаламшарындағы үлкен елдегі ел басшысымен бейнабайланысжүйесі арқылыжүздесіп,тілдесті.Жер тұрғындарының өтінішін жеткізді. Ел басшысы бұл өтінішті ешбір кідіріссіз қабыл алды.
- ҚұрметтіЖертұрғындары, - депбастады сөзін ел басшысы, - біздің аз ғана көмегімізді ірі тұтып, сыйлап, осылай мейман еткендеріңізге мың да бір алғыстымыз! Қазақхалқын, жалпыЖер ғаламшары халқын біз мұхит суының тереңіндегі кеңістігімізде танып-білген едік. Енді міне, қазақтыңқасиеттіжерінде, еліндеміз. Сіздерге қандай көмек қажет болса да біз қай кезде де дайынбыз. Ал енді Ай ғаламшарына келсем, олЖерге еңжақын, көлеміжағынан одан сәл ғана кіші аспан денесі. Тірішілікті биосферасы, гидросферасы мен атмосферасыжоқ болса да, онда дажазық дала, төбе-жота мен таулар, ойпаттар мен жыралар бар. Ол өздеріңізге ежелден жақсы мәлім. Айға ғаламшараралық кемелеріңізбен талай рет бардыңыздар, оның көптеген аймақтарынақалалар салдыңыздар. Енді Ай төңірегіне атмосфера түзудіойлапжүрсіздер.Оны да білеміз. Тек оның қажеті жоқдеп ойлаймыз. Өәткені, атмосфера қоршағанАЙдыңЖер ғаламшары бетіне түсержарығы да, күллі тірішілікке берер ықпалы да күрт азаяды.Сондықтан Айдыңосылаймәңгілік табиғиЖер ғаламшарының серігі болып қала бергенін дұрыс дейміз.Ал Жер ғаламшарының кейел тұрғындарыбүлдірген жерлерін біз түзеп береміз. Биосфераны, гидрсфера мен атмосфераны таза етеміз. Ауаны оттегімен байытамыз.Сөйтіп, Жер ғаламшары өзінің әуелдегі бір табиғи қалпына келетін болады. Оныкөзщдің қарашығындай сақтай біліңіздер! Біздң айтар ақыл-кеңесіміз осы.
Олпан ғаламшарынан келген ел басшысының бұл сөздеріоны мұқият тыңдап отырған қазақ елі басшыларына да, ғалымдар мен түрлі маман иелеріне де терең ой салды. Бұлүлкенжиынды стереотетелидар экрандарынан көріп, айтылған сөздерді тыңдағанЖер тұрғындары да көп нәрсені түсінді.Есенмұрат өзінің шешімінің дұрыс болып шыққанына іштей қуанды.Үлкен жиыннан кейін Олпаннан келген ел басшысы менжанындағыларына арнайы дәм беріліп, қазақ елі басшыларымен Есенмұрат, Сағынғали және басқа ғалым-ғарышкерлер мен ғалым-акванавттар, түұрлі мамандықтардың иелері Байқоңырдағы ғарыш айлағынан шығарып салды.
Содан кейін өз айналымжолына қайта түскен АйдыңқозғалысынЖер ғаламшарының барлық аймақтарындағыжұлдызтанушы ғалымдар мұқият бақылауға кіріскен.Жер ғаламшарының күндізгіжағындағы адам баласы да, жануарлар мен құстар да,.құрылық пен мұхит суының тереңіндегі, теңіз жағалауларындағы түрлі жәндіктер де бір жақсы жаңалықтың болғанын сезгендей күйге түскен. Күн толықтұтылған мезеттетабиғаттағы күллі тірішілік иелерінің тыныштала қалатынындай, бұл сәтте де тыныштық орнаған. Құстар сайрамады, Иттерүрмеді, даладағыҚасқырларұлымады, Қояндар бір бірін қуалапойнамады, көл, теңіз, мұхит суларындағы ірілі-ұсақты Балықтарсу бетіне шорпымады. Бәрі де тап бір аспандағы Айдың қозғалысын іштерінен сезгендей. Ол сезімдері бекер сезім емес еді. Күн батыс көкжиек асып, батқаннан кейін көп кешікпей шығыс көкжиектен шар табақ Айжарқ етіп көтеріліп, көкке қарай өрлей берді.Бұлсаналы адамзатқаөте әсерлі сәтеді. Біржолата АЙсыз қалардай қорыққанкеәбір жандар оған қадала қарап, көз шараларына ыстықжас таүйірген.Жастар да, жас балалар да қадала қараған. Жер ғаламшарының түнгібөлегіндегі кейбірелдердің тұрғындары кең алаңғажиналып, шығыс көкжиектен Ай көтерілген бойда қолдарындағы барабандарынсоғып, ән салып, би билеген. Құрылықтағы, сулардағы тірішілік иелерінің бәрі де белсенді бола түскен.
Есенмұрат пен Сағынғали бастаған ғалым-ғарышкерлер мен ғалым-акванавттар тобы Асы-Түргенжотасындағыүлкен расытханадаАйдыңшығыс көкжиектен шығуы, көкке өрлеуі мен батыс көкжиекке барып батуын қадағалаумен қатар алдағы мақсаттарын жүзеге асыруға кіріскен. Уақытжоғалпастан Олпанғаламшарындағыүлкен елдің басшысымен бейнебайланысқа көшкен.Халықалдындағыжауапкершіліктерін сезіне түскен. Олпан ғаламшарындағыүлкен елдің басшысыЕенмұратпен бейнебайланыс арқылыжүздесіп, тілдескеннен кейін ғаламшараралық ғарыш кемесімен бір топ ғалымдарынЖергежіберген.Ай өз айналымжолына түскеннен кейінЖер ғаламшарында нендей иіглікті өзгерістердің болатынын тұрғындар біле қоймаған. Олпаннан келген ғалымдар өздерінің арнайы күрделі бейнебалынс құралдарыменЖер ғаламшары тұрғындарыныңуақытша үйлеріненшықпауларын өтінген. Соның артыншаЖер бетінде салмақсыздықсезілебастаған.
Арада шамалыуақыт өткенкезде адам баласына да, жануарлар, құстар менжәндіктерге де түсініксіз бір көріністербасталды.Егер әркім өз үйінде, өз пәтерінде отырмаса, мынандай салмақсыздық пен көріністер кезінде өзінің жер бетінен қалықтай көтеріліп, қалай қарай ығысып кетерін де білмес еді. Жер төңірегіндегі ғарыш кемелерінде болатын салмақсыздық енді жер бетіне келіпжеткендей. Бұл біржағынан кейбір адамдарға біршама қорқыныш сезімін де тудырды.Бірақуақыт өткен сайын айналадағы көріністер бейнефильмге түсірілген көріністердей айқындала берді. Оған адам баласының бәрі де қызығақараған. Есенмұрат пен Сағынғали бастаған ғалым-ғарышкерлер мен ғалым-акванавттар бүгіндеұйқыдан қалған. Асы-Түргенжотасындағыүлкен расытхананың ішінен шықпайды.
Олпан ғаламшарындағыүлкен елдің басшысыменжиі-жиі бейнебайланысқа түсіп, одан қосымша ақыл-кеңес алуда. Осындайигіліктіұлыөзгерісті осылайаз ғанауақыттың ішінде болып өтеді деп ешкім де ойламаған. Енді Жер тұрғындарының бәр і де мұны өз көздерімен көріп, құлақтарымен естуде. Тек әлі де ештемені түсіне алмайды. Жер ғаламшары бетіндегі игілікті ғимараттар мен тұрғынүйлер мен өздері өз орындарында болып, табиғаттың адам баласы тоздырған аймақтары ғана қайтажанданыпжатса, не десін.Есік-терезелерін ашқан адамдар енді даланың саф таза ауасын, жасыл өсімдіктер мен гүлдердің хош иістерін де сезе бастаған. Бұл кезге дейін даланың да, қаланың даүсті мұнартып, оттегі жетпегендей күй кешетін әрбір адам.Енді Жер ғаламшары сонау ерте бір кездегі таза жағдайына келгендей. Аспан да көгкпеңбек. Бәрі де табиғи. Жер тұрғындарының мұндай ғажайып табиғат аясын көрмегендері қашан. Ендібәрі де түс көргендей өзгерген. Адам баласының қолынан осындайұлы өзгерістержасаукелетініне Жер тұрғындары толық көздерінжеткізді.Жасыл орман, тау мен тас, сылдырай аққанбұлақ сулары, күркірей аққан өзен сулары, сулары шалқыған көлдер, теңіздер мен мұхиттар. Бәрі де таза. Оның бәрін Жер тұрғындары осы мезетте стеретелеарналардан берілген бейнехабарлардан да көріп отырды. Жер ғаламшары табиғатының болашағынакүмәндана қараған қай адам да енді ерекше қуаныш сезіміне бөленген.
Ұлы іс толығыменжүзеге асқан соң Есенмұрат пен Сағынғали және басқа ғалым-ғарышкерлер мен ғалым-акванавттар өз отбасыларымен қауышып, бақытты өмірлерінжалғастырған. Адам баласы осындайұлы, жігерлі ғалымдардың арқасындатамаша табиғат аясынажетті. Енді ғалымдар саналы адам баласы мен күллі тірішілік иелері тыныс алып, тірішіліктерінжалғастырып кележатқан ауа кеңістігінқұпия кеңістік деп атаудыұйғарған. Расында да, Жер ғаламшарын қоршаған ауа кеістігінің өзіндікқұпия сыры бар. Ол ауасыз кеңісткпенкөзге көрінбейтін шекарамен бөлінген. Ішкі жағы мың-сан саналы-санасыз тірішілікиелеріне толы, ал сырты мүлдем тірішіліксіз. Мұндай ғажайып атмосфера Ғалам кеңістігінде өте сирек. Адамзат осыны түсінді. Биосферасы, гидросферасы мен атмосферасыжоқ ғаламшарда тірішілік белгісінің болуы еш мүмкін емес. Сондықтан да туылған Жер ғаламшарын ендігіжаңарған келбетімен мәңгілік сақтау, одан әріжандандырусаналы адам баласының ғүмырлық парызы.
* * *
Осыұлы оқиғадан кейінбіраз күндер өткенде, Жер ғаламшары төңрігендегі ғарыш кеңістігіндегі ғарыш қаласыныңорталықүлкен алаңында Есенмұрат бастағанғалым-ғарышкерлер мен ғарылм-акванавттартірішілігі қайнапжатқан құпиякеңістіккеоайлана қарап тұрды.
Соңы
«ҚҰПИЯКЕҢІСТІК» ҚОЛЖАЗБАСЫ
М А З М ҰНЫ
БІРІНШІБӨЛІМ
КІШКЕНТАЙКЕҢІСТІК-------------------------------------------------3
ЕКІНШІБӨЛІМ
АТАҚОНЫС----------------------------------------------------------------64
ҮШІНШІБӨЛІМ
ТҰҢҒИЫҚТАТАБЫСУ-----------------------------------------------130
ТӨРТІНШІБӨЛІМ
ҚҰПИЯКЕҢІСТІК------------------------------------------------------197
«ҚҰПИЯКЕҢІСЬІК» ҚОЛЖАЗБАСЫ --------------------------263
ЖҮНІССАҚҰРПАҒЫ
КЕҢІСТІККӨШПЕНДІЛЕРІ
14
ҚҰПИЯКЕҢІСТІК
Авторлық серияның он төртінші ғылыми-болашақтықроманы
Кітап мұқабасыныңсуретші-дизайнерлеріЖеңісҚазанғапов, Дмитрий Гусев
КомпьютердебеттегенСергей Власов
Басуға 2021. 08. 14. қол қойылды.
Қалыбы60Х84 1/16. Офсеттікқағаз. Қаріп түрі «Таймс».
Офсеттік басылыс. Шартты баспа табағы 13,09.Есептікбаспа табағы 13,57.
Тапсырыс №9563.Таралымы500 дана.
«ИП Ильченко» баспаханасында басылып шығарылды
010000, Нұр-Сұлтан қаласы,Петров көшесі, 17.
Тел.: +7 (7172) 368 158